49
ұйымдастырған лекция лектордың аудиториямен шығармашылықтық
тұрғыдан жасайтын қарым-қатынасы, оның танымдық эмоционалдық
тұрғыдан тиімділігі жоғары болады. Егер студенттің ойлау қабілеті
белсенді болса, онда жаңа материал оңай, әрі тез оқытады, соңдықтан,
лекцияда тыңдаушылардың белсенділігі мен ойлау қабілетін тудыру қажет.
Лекцияға
қойылатын
талаптар:
Лекция
мен
лекция
окудың
адамгершіліктік, ізгіліктілік (гуманистік) жағы; Ғылымилығы мен
ақпараттылығы; (қазіргі кездегі ғылыми деңгейі) Дәлдігі мен дәлелділігі;
Түсіндірудің эмоционалдық жағы; Тыңдаушылардың ойлау қабілетін
белсендіру; Қойылған сұрақтарға жауап берудегі құрылымы мен
қисығының нақты болуы; Басты ой-пікір мен ережелерді бӛліп алу; Тірек
ұтымдарды бӛліп алу, түсіндіру; Қорытындылау; Тілінің түсінікті және
анық болуы; Басты, жаңа ұғымдар мен терминдерді түсіндіре білу;
Мүмкіндігінше дидактикалық материалдар мен кӛрнекіліктерді (аудио,
видео, интерактивті мультимедиалық кұралдар т.с.с.) пайдалану; Аталған
талаптар лекцияның сапасын бағалау критерийлерінің негізі болып
табылады. Лекцияның құрылымы және оның сапалылыгын бағалау Ӛзінің
құрылымы жағынан лекциялар әртүрлі болып келеді. Оның құрылымы
оқытылатын материалдардың мазмұны мен сипатына байланысты, бірақ,
кез-келген лекцияға қолданылатын жалпы құрылым-дық форма болады. Ең
алдымен лекцияның жоспарын хабарлап, яғни жоспармен таныстырып, сол
жоспар бойынша жүйелі түрде сұрактардың мазмұнын ашуды қатаң түрде
сактау қажет. Емтихан сұрақтарына кіретін негізгі, маңызды мәселелерге
ерекше назар аударып, соларды жоспарға міндетті түрде енгізілуі шарт.
Алдыңғы ӛтілген лекцияның мазмұнын еске түсіріп, оның жаңа
материалмен байланысын, пәндегі және басқа ғылымдар жүйесіндегі орны
мен қажеттілігін айтып ӛту керек. Тақырыпты ашу барысында индуктивті
әдісті қолдануға болады: ғылыми қорытындыларға әкелетін мысалдар,
фактілер; сол сияқты нақты мысалдар арқылы жалпы ережелерді
түсіндіруде дедукция әдісін де қолдануға болады. Лекцияньщ соңында
айтылған мәселелер бойынша қорытынды жасау лекцияньщ құңдылығын
арттырады. Жоғары мектептегі дәстүрлі лекциялар ақпараттық болып
табылады. Лекциялар мазмұны, кұрылымы, сипатына қарай әртүрлі болып
келеді. Бірақ, жалпы басшылыққа алатын әдістемелік ереже, қагидалар
ортақ болады. Лекцияның үш түрі болады: І.Кіріспе. 2. Ағымдағы лекция.
3. Қорытынды, немесе шолу лекциясы. 1. Кіріспе лекция - мұнда пәннің
мақсаты, ғылымдар жүйесінде алатын орны, сол мамандыққа қажеттілігі,
яғни рӛлі, мамандыққа қажет оқылатын басқа да пәндермен байланысы,
сол пән ғылымының зерттеу пәні, әдіснамалық негізі, әдістер, мәселелер
мен гипотезалар, даму перспективасы, іс-тәжірибесі, яғни практикамен
байланысы, теориялық материалдар, даму тарихы, студенттердің болашақ
мамандығына байланысы, пәнге байланысты оқулық, оқу-әдістемелік
құрал, ғылыми әдебиеттермен таныстыру сияқты мәселелер сӛз болады.
Бұдан басқа пәнді оқып, меңгерудің, жүйелі түрде әдебиет пен
конспектілермен жұмыс жасаудың әдістерімен таныстырған жӛн. 2.
50
Ағымдағы лекция - оқу жоспары негізінде жасалған типтік бағдарламаға
сәйкес жұмыс бағдарламасы бойынша жүргізіледі. 3. Қорытынды немесе
шолу лекция - бұл қысқаша конспект түрінде берілмейтін, білімнің жоғары
деңгейде жүйеленіп берілуі. Сонымен бірге ең қиын, күрделі емтихан
сұрактарының жауаптары қарастырылады. Жалпы лекцияны оқи отыра,
лектор студенттердің қандай мәселелерді жазып алып жатқандығын
байқап, соған бағдарланып отыруы керек. Конспект мұқият тыңдау, жазба
жұмыстары кезінде жаксы есте сақтау, семинар, емтихандарға
дайьщдалуда тірек материалдары ретінде кӛмек береді. Лектордың міндеті
- студенттерге конспект жазу барысында ойлап, саналы түрде ұғыну,
зерделеуді, тыңдай отырып, қысқаша жазып алулары үшін жағдай
тудыруы керек. Ол үшін лектор студештерге кӛмектесуі, яғни барлығына
түсінікті ме, жоқ па, үлгеріп жатыр ма, міне, осындай мәселелерге назар
аударуы қажет. Бұны ол аудиторияның реакциясынан байқай алады. Ол
үшін лектор ӛзінің дауыс ырғағына, материалды қалай жеткізіл
жатқандығына, тақтадағы жазбаларына, кӛрнекілікті қолдануына, дауыс
темпіне, лекцияның регламентінің қалай сақталып жатқаңдығына үнемі
бақылау жасап отыруы қажет. Студенттерді қысқаша лекция жазуға
уйрету, жазбаларды рәсімдеу, қысқартылған сӛздер, әртүрлі белгілерді
дұрыс қоя білу, жазба жұмысы барысында әртүрлі қаламдарды қолдану
сияқты іс-әрекетгерге дағдыландыру пайдалы. Лекция мазмұнының
құрылымының нақтылылығы, студенттердің ынта - ьқыласын ӛзіне аудара
білуі студентгердің белсеңділігін, жұмысқа деген қабілеттілігін,
педагогикалық қарым-қатынас орнатуға, еңбекке деген құлшынысты,
пәнге деген қызығушлықты тудырады. Лекция сапалылыгын бағалау Ӛзара
сабаққа қатысу барысында қызметтестер оқытушыньщ лекцияны оқу
сапасын бағалайды. Лекцияны бағалау критерилерінің негізгі түйіндері:
оның мазмұны, әдісі, студенттер жұмысына жетекшілік, лекторлық дарын,
лекцияньщ нәтижелілігі. 1. Лекцияның мазмұны: ғылымилығы - қазіргі
кездегі ғылымның дамуына, жетістігіне сәйкестілігі; саяси бағытгылығы -
дүниетанымдық идеяларды бӛліп алу, жекелеу, әдіснамалық сұрактарды
ажырата біліп, оларды түсіндіру; ойлаудың белсенділігі - мәселелік
сұрақтар қою және пәнаралық байланыстарды анықтау; Лекция мен
окулық арасындағы байланыс, яғни оқулықта жоқ материалдар беріле ме,
әлде оқулық бойынша айтылып жатыр ма? Қиын сұрақгарды талдау,
ерекше токталу, жекеленген метериалдың бӛлімдері бойышпа студенттерге
ӛз бетінше тапсырма беру. Пәнішілік және пәнарлық байланыстар. 2.
Оқытудың әдісі - лекцияның құрылымы, қисыны (логикасы), жоспары,
әдебиеттер мен қосымша әдебиеттерді беру, жаңа терминдер, дәлелділігі
мен дәйектілігі, негізгі ойлар мен қорытыңдылар, оларды ажырата білу,
кӛрнекілік құралдар, жекеленген жазбалар, тірек конспектілерді қолдану.
Қорытындылауда сұрақтарды қайталау, бақылау, тексеру сұрақтары,
лекцияның соңында бүкіл лекция материалы бойынша қорытыңды,
тұжырым жасау. 3. Студенттер жұмысына басшылық - лекция,
конспектілерді жазуды талап ету, сұрақ-сауал, дискуссия ұйымдастыру.
