Жоғары білім жҥйесі педагог және басшы кадрларды қайта даярлау және білімін жетілдіруді

 

66 

 

 

 

 

 

3-тапсырма. 

Суреттерге 

назар 

аударыңыздар, 

суреттегі 

тҧлғаларды қалай байланыстырар едіңіздер? 

 

 

   

 

 

 

 

Бақылау сҧрақтары: 

1.Қандай интербелсенді әдістерді белесіз? 

2.  Әдебиет  сабақтарында  интербелсенді  әдістерді  пайдаланудың  тиімді 

жолдары? 

3.Әдебиет  сабақтарында  кӛркем  шығарманы  талдауда  ―Паннорама‖ 

әдісінен пайдаланыңыз? 

 

Әдебиеттер тізімі: 

1.  Толипов  Ў.,  Усмонбоева  М.  Педагогик  технологияларнинг 

татбиқий асослари. – Т.: Фан, 2006. 

 

67 

2.  Толипов  Ў.Қ.,  Усмонбоева  М.  Педагогик  технология:  назария  ва 

амалиѐт. – Т.: ―Фан‖, 2005. 

3.  Бітібаева  Қ.  Қазақ  әдебитін  тереңдетіп  оқытуда  инновациялық 

әдістемесі және технологиясы. Бірінші. – А.: Дәуір-Кітап, 2012. 

4.  Бітібаева  Қ.  Қазақ  әдебитін  тереңдетіп  оқытуда  инновациялық 

әдістемесі және технологиясы. Екінші. – А.: Дәуір-Кітап, 2012. 

 

5-практикалық жаттығу: Әдебиет пәнін оқытуда ауызша және 

жазбаша тіл дамыту технологиясы 

1-тапсырма.

 

Тіл  ұстарту  жұмысының  түрлері  сыныптарға,  оның 

ерекшеліктеріне сай жүргізіледі. Тӛменде берілген сыныптар бойынша тіл 

дамыту  жұмыстары  қай  дәрежеде  алып  бару  үлгісін  берілген  кесте 

бойынша толытырыңыз. 

сыныбы 

Тіл  дамыту  жұмыстарының 

түрлері 

Мысал келтір 

V 

 

 

VI 

 

 

VII 

 

 

VIII 

 

 

IX 

 

 

 

2-тапсырма: 

Мазмұндау, олардың түрлері. (мысал келтір)

 

1)  мәтінге  жуық  мазмұндау.  Бұл  кӛбіне  ықшам  мәтіндерге 

қолданылады. 

2)  Кӛркем  шығарманың  мазмұнын  қысқаша  мазмұндау  кӛлемді 

мәтіндерге қатысты. 

3) Шығарманың жағын ӛзгерте мазмұндау. 

 

Бақылау сҧрақтары: 

1.  Әдебиет  сабақтарында  тіл  дамыту  жұмыстары  қандай  жолдармен 

амалға асырылады? 

2. Ауызша және жазбаша тіл ұстарту дегеніміз не? 

3.  Әдебиет  сабақтарында  тіл  дамыту  жұмыстарына  қандай  талартар 

қойылады?. 

Ҧсынылатын әдебиеттер: 

1.Қазақ  әдебиетін  жаңа  технологиямен  оқытудың  кейбір  жолдары 

(методикалық жинақ). 

2.Құрманбаева Г., Дүйсебаев С. Әдебиет сабақтарының үлгілері. А., 

1999. 

3.Ақшолақов Т. Кӛркем шығармаға талдау жасау. А., Мектеп, 1993. 

 

68 

 

V. ОҚУ МОДУЛІ БОЙЫНША КЕЙС ҤЛГІСІ 

Оқытудың  интерактивті    әдісі  ретінде  кейс  студенттер  тарапынан 

қолдау  табуда:  олар  мұнда  оқу  материалының  теориялық  ережелерін 

меңгеру  мен  практикалық  игеруді  қамтамасыз  ететін  ойынды  кӛреді. 

Сонымен қатар, жағдайды анализ жасау студенттердің кәсіби жетілуіне ӛте 

күшті  әсер  етеді,  олардың  есеюіне  әкеледі,  олардың  сабаққа  деген 

қызығушылғы мен оң кӛзқарасын қалыптастырады. 

Кейс-әдісі  оқытушының  ойлауын  бейнесі  ретінде  кӛрініс  табады, 

оның басқаша ойлау мен әрекет жасауына, ӛз шығармашылық күш -жігерін 

жаңартуға  әсер  ететін  ерекше  парадигмасы.  Бұл  жерде  негізгі  мәселелер 

оқу  барысын  кең  түрде  демократияландыру  мен  түрлендіру, 

оқытушылардың  еркіндігі,  олардың  прогрессивті  ойлау  стилін, 

педагогикалық  қызметінің  этикасы  мен  мотивациясын  қалыптастыру 

ретінде кӛрініс табады. 

 

69 

 

70 

 

 

 

Кейс бірыңғай ақпараттық кешен болғандықтан, ол үш түрлі бӛлімнен 

тұрады: 

 

71 

1)  кейс дайындау бӛлімі 

2)  нақты жағдаяттар бӛлімі 

3)  кейске кіретін қосымша тапсырмалар. 

Мектеп  оқушыларының  ауызша  сӛйлеу  дағдыларын  қалыптастыруда 

кейс мынадай кезеңдер бойынша дайындалды. 

1-кезең.  Мектеп  оқушыларының  ауызша  сӛйлеу  дағдыларын 

қалыптастырудың мақсатын айқындау. 

2-кезең.  Кейсті  түзуге  материалдар  жинау.  Сыныптағы  оқушылар 

саны және олардың қазақ тілі пәнінен білім деңгейлері мен сӛздік қорының 

кӛрсеткіші; 

3-кезең.  Мектеп  оқушыларының  ауызша  сӛйлеу  дағдыларын 

қалыптастыруға арналған тапсырмаларды жинақтау; 

4-кезең. Сабақтың қай кезеңінде кіргізуге болатынын болжау; 

5-кезең. Оқушылардың күтілетін нәтижені болжау; 

6-кезең. Нәтижеге қол жеткізу үшін кейсте кемшіліктерді жою. 

7-кезең.  Мектеп  оқушыларының  ауызша  сӛйлеу  дағдыларын 

қалыптастыруға арналған тапсырмаларды қазақ тілі сабағына енгізу. 

 

1 – үлгі-сабақ. 

1)презентация  –  мұғалім  оқушылардың  барлығына  бірдей  сабақтың 

мақсатына қарай белгілі бір проблема қояды. Осы проблеманы түсіндіреді. 

2)  Ұстанымы  – оқушылар  мұғалім  түсіндірген  проблема бойынша ӛз 

пікрлерін  дәптерлеріне  жазады.  Әрбір  оқушы  ӛз  идеяларын  жеке  жазып, 

басқа  оқушылардан  кӛшірмейді.  Оқушылардың  жазған  ұстанымдары 

кейінірек проблеманы топ болып талқылағанда қажет болады. 

3)  Проблеманы  талқылау  –  оқушылар  проблеманы  топ  ішінде 

талқылап,  дұрыс  шешім  шығарады.  Топ  ішінде  оқушылар  бір-біріне 

үйретеді, үйренеді. 

4)  шешім  шығару  –  топ  ішінде  қабылданған  шешімді  басқа  топтарға 

айтып,  ӛзінің  пікірін  дәлелдеу.  Басқа  топтарда  айтылған  пікірге  ӛз 

кӛзқарастарын білдіреді. Мысалы, мұғалім оқушыларға мынадай мазмұнда 

мәтінді тақтаға жазады: 

«Бҧлақ» 

Біздің  ауылдың  маңында  бұлақ  ағып  жатыр.  Бұлақтың  суы  лас,лай. 

Бұлақ  бірнеше  жылдан  бері  қараусыз  қалған.  Жан-жағына  шӛптер  ӛсіп 

кеткен. Бұлақтың суын ауыл тұрғындары пайдаланбайды. 

Мұғалім  мәтінді  оқып,  оқушыларға  мынадай  проблеманы  шешуді 

ұсынды. 

Шешілетін проблема: Бұлақтың суы қандай болуы керек. 

Оқушылар проблеманы шешуге топ болып кірісті. Әрбір топ ӛздерінің 

кӛзқарастырын ортаға салды. 

Бірінші топтың оқушылары мынадай мазмұнда мәтін құрастырды: 

Біздің ауылдың маңында бұлақ бар. Бұлақтың суы мӛлдір, таза болуы 

керек. Ауыл адамдары бұлақты үнемі күтіп, таза ұстайды. 

 

72 

Екінші топтың оқушылары: Бұлақты үнемі тазалау қажет. Сонда оның 

суы таза болады. Бұлақтың суымен адамдар шӛлін қандырады. 

Үшінші топтың оқушылары: Бұлақ кӛрсең  – кӛзін аш деген бар. Балалар, 

үлкендер үнемі бұлақты тазалап ұстауы керек. Бұлақтың суы қыста жылы, 

жазда салқын болады. 

Кейс технологиясының ұтымдылығы тӛмендегідей: 

- оқушылар  ӛзара  пікірталастыруға,  ӛзінің  пікірін  дәлелді  құруға 

дағдыланды; 

- топ ішінде белсенді тілдік қатынас орнады; 

- проблеманы 

ӛздігінен 

шешуге 

ұмтылды, 

шығармашылық 

жұмыстарды орындауға үйренді; 

- тапсырмада  берілген  сұрақтарға  жауап  іздеп,  ӛзіндік  пікір  айтуға 

дағдыланды; 

- 

ауызша  сӛйлеу  дағдылары  жетіліп,  мәтін  құрастыру  біліктері 

дамыды. 

 

73 

VI. ӚЗІНДІК БІЛІМДІ ТАҚЫРЫПТАРЫ 

 

Ӛзiндiк білімді ұйымдастыруда әр бiр тыңдаушы ӛзiнше  меңгеруi мен 

қабiлетін есепке ала отырып тӛмендегi формалардан пайдалануға болады:            

1)  кейбiр  теориялық  тақырыптарды  оқу  әдебиеттер  кӛмегеніде  үйрену;                   

2) берiлген тақырып бойынша реферат дайындау және қоғрау; 3) шығарма, 

мақала дайындау. 

Ӛзіндік білім тақырыптары:  

1.  Қазақ тiлiн оқыту методикасының салалары. 

2.  Қазақ тiлiн оқыту методикасының зерттеу әдiстерi. 

3.  Оқыту әдiстерiнiң классификациясы мен құрылысы. 

4.  Әңгiме, түсiндiру әдiстерiнiң құрылымы. 

5.  Талдау әдiстерiнiң құрылымы. 

6.  Кӛшiрiп жазу мен диктант жазу әдiстерi. 

7.  Қазақ тiлiн әдебиет материалдарымен байланыстырып ӛту 

әдiстерi. 

8.  Түсiнiксiз сӛздердi меңгерту тәсiлдерi. 

9.  Кӛрнекi әдiстер құрылымы.  

10. Оқыту қалыптарының классификациясы мен құрылымы. 

11. Жаңа, бiрiккен қалыптар құрылымы.  

12. Бекiту, қайталау қалыптарының құрылымы. 

13. Тексеру, талқылау қалыптарының құрылымы. 

14. Сабақ жоспары және оның түрлерi. 

15. Фонетиканы оқыту әдiстемесi. 

16. Лексиканы оқыту әдiстемесi. 

17. Грамматиканы оқыту әдiстемесi. 

18. Пунктуацияны оқыту әдiстемесi. 

19. Әдебиеттi  оқыту  әдiстемесi  пәнiнiң  нысаны  қарастыратын 

мәселелерiн айқындау. 

20. Әдебиеттi  оқыту  әдiстерi  мен  түрлерiн  принциптiк  жолмен 

негiздеу. 

21. V-XI  сыныптарға  арналған  бағдарламаның  құрылысы  мен 

мазұнын жiктеп баяндау (конспектiлеу) 

22. Оқулықтардағы  ғылыми  негiзде  баяндалған  дәлелдер,  түсiнiктер, 

заңдылықтар (ой додасын ӛткiзу) 

23. Шығармашылық оқу әңгiме және репродуктивтi әдiстердiң негiзгi 

ерекшелiктерi. 

24. Әдеби  шығарманы  оқу,  мазмұнын  ұғыну  және  оны  талдау. 

(Әдебиет оқулықтары бойынша) 

25. Кӛркем  шығармаға  жоспар  жасау.  Жай  және  күрделi  жоспар  -әрi 

логикалық, әрi статистикалық жұмыс екендiгi. 

26. Әдебиеттiк  шығарманы  талдауда  қолданылатын  негiзгi  әдiстер: 

мәнерлеп  оқу,  сұрақ-жауап  түрiндегi  әңгiме,  баяндау  әдiстерге 

арналған ғылыми еңбектердi конспектiлеу. 

 

74 

27. Мазмұндама  аннотация,  ренензия  жазу,эпиграф  жазуды  үйрену 

туралы.  

28. Жай және күрделi жоспар, лекция мәтiндерiн дайындауға үйрету. 

29. Жоғары сыныптарда әдебиет тарихын оқытудың проблемалары. 

30. Әдебиет 

сабақтарында  қолданылатын  кӛрнекiлiктер  мен 

техникалық құралдарды пайдалану ерекшелiктерi. 

31. Сыныптан  тыс  ұйымдастырылатын  жұмыстардың  формасы  мен 

негiзгi түрлерi  

32. Әдебиет  сабақтарында  жаңа  педагогикалық  технологияны 

пайдаланудың тиiмдi жолдары. 

 

 

75 

VII. ГЛОСАРИЙ 

 

Методология 

Methodology 

 

зерттеу, әдіс, ілім деген 

сӛздерден алынған термин 

term derived from the 

term "study", "learning" 

and "teaching"

 

Технология 

Technology 

 

білімдік 

ақпараттарды 

толықтырып, 

ӛңдеп, 

ӛзгертіп 

ұсынудың 

әдістері 

мен 

құралдарының 

жиынтығын, 

қажетті 

құралдарды  оқу  үрдісінде 

тиімді  пайдалана  отырып, 

оқушыларға 

жеткізе 

білудің  тәсілдері  туралы 

ғылым. 

the science of methods 

and tools for completing, 

modifying and modifying 

educational information, 

ways to effectively 

communicate the 

necessary tools with 

students in the learning 

process. 

 

Инновация 

Innovation

 

Инновация 

- 

жаңаша 

ойлаудың 

жолы 

болғандықтан,  оқытудың 

жаңа мазмұндағы түрі. 

Innovation - this is the 

new content that is new to 

the newest. 

 

Инновациялық 

әдістеме 

Innovative 

methodology 

 

инновациялық 

әдіс-

тәсілдер 

мен 

дидактикалық құралдарды 

қолдану  арқылы  білім 

негіздерін 

меңгертудің 

сипатын 

жаңа 

технологиялармен 

толтыруға, 

ӛзгертуге 

бағытталған. 

innovative  methods  and 

the  use  of  didactic  tools 

for  learning  the  latest 

technologies.

 

Аударма 

transfer 

 

әдеби  шығарманың  бір 

тілден 

екінші 

тілге 

кӛшіріліп қайта жасалуы. 

Reproduction and 

reproduction of literary 

works from one language 

to another.

 

Әдебиет теориясы 

Theory of Literature 

 

әдеби 

шығарманың 

табиғаты  мен  қоғамдық 

қызметін  зерттейтін  және 

оны 

талдаудың 

методологиясы 

мен 

методикасын 

is one of the main 

branches of science in 

literature, which 

determines the 

methodology and 

methodology of studying 

the nature and social 

 

76 

айқындайтын 

әдебиет 

жӛніндегі 

ғылымның 

негізгі салаларының бірі. 

activity of literary art and 

its analysis. 

 

Дидактикалық 

әдебиет 

Didactic literature 

 

(грек тілінен үлгілі, 

ӛнегелі, ғибратты) 

ғылыми-танымдық 

сипатта түзілген кӛркем 

шығармалар. 

(exemplary, Greek, 

exemplary), literary 

works of science and 

cognitive character. 

 

Идея 

Idea 

 

әдебиет шығармасында 

ӛмірдегі жай-жағдайлар, 

адам тағдыры 

баяндалғанда, 

суреттелгенде 

жазушының сӛз болып 

отырған мәселелерге 

қатынасы, кӛзқарасы 

The literature describes 

the situation in human 

life, the description of 

human destiny, the 

attitude and attitude of the 

writer to the problem 

 

Кейіптеу 

(олицетворение) 

impersonation 

 

әр 

түрлі 

табиғат 

құбылыстарына,  жансыз 

нәрселерді  адам  кейпіне 

келтіріп  немесе  қалайда 

жан 

бітіргендей 

етіп 

суреттейтін 

кӛркемдік 

тәсіл. 

an artistic approach 

illustrating various 

natural phenomena, 

lifeless objects or 

figuratively animated. 

 

Меңзеу (синекдоха) 

synecdoche 

 

аз  бен  кӛпті,  үлкен  мен 

кішіні ауыстырып, немесе, 

бүтіннің орнына  бӛлшекті 

айту,  жекеше  ұғымның 

орнына  кӛпше  ұғымды 

алу, алмастыру. 

small or large, large or 

large, or, instead of the 

whole, say this subject, 

replace the concept of the 

plural, replace the 

concept of the plural. 

 

Пейзаж 

Landscape 

 

(франц. – ел, жер) - әдеби 

шығармадағы 

жаратылыстың, 

яки 

табиғаттың  әсем  кӛрінісі, 

кӛркем бейнесі. 

a beautiful image of 

nature or nature in the 

creative arts. 

 

Повесть 

The Tale 

 

(орыс  тілінен  баяндау)  – 

оқиғаны  баяндап  айтуға 

негізделетін 

қарасӛзбен 

жазылған, 

кӛлемді 

шығарма, 

эпикалық 

A versatile composition 

based on a story story, an 

average epic genre 

 

 

77 

жанрдың орташа түрі. 

Портрет 

Portrait 

 

(француз 

тілінен 

бейнеленген  )  -  әдеби 

кейіпкердің 

сырт 

кӛрінісін,  кескін-кейпін, 

бой-тұлғасын суреттеу. 

Describe the appearance 

of a literary hero, his 

appearance, his 

personality. 

 

Интонация дегеніміз 

Intonation 

  

сӛйлеу сазы. Ол сӛйлеудің 

ритмі  мен  үнін,дауыстың 

бірде 

жоғарылап,бірде 

тӛмендеуін 

білдіреді. 

Интонация 

мына 

элементтерден  тұрады:  ӛз 

бен 

ой 

екпіні,сӛйлеу 

қарқыны,  ритмі(ырғағы), 

пауза(кідіріс),сазы.  

to  sing  music.  It  means 

that 

the 

rhythm 

and 

tonight, 

humility, 

or 

glimmering.

 

Жанр 

Genre 

 

әдеби 

шығармалардың 

жеке 

түрлері, 

кӛркем 

әдебиеттің салалары. 

some virtuosity of literary 

works, vetwi profitable 

literary works 

 

Әдеби процесс 

Literary Process 

 

бұл  белгілі  бір  дәуірде, 

сонымен  қатар,  ұлттар 

мен 

елдердің, 

аймақтардың, 

әлемнің 

күллі тарихи кезеңдерінде 

ӛмір  сүріп  келе  жатқан 

әдебиеттің  тарихи  заңды 

қозғалысы. 

This is a legitimate 

statutory movement in the 

definition of the epoch, as 

well as nationalities and 

countries, regions and 

literatures all over the 

world. 

 

 

 

78 

VIII. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 

 

1. Қабдықайыров Қ. Инновациялық технологияларды диагностикалау. 

– А., 2004 

2.  Жүнісбек  Ә. Жаңа  технология негізі  –  сапалы  білім.  –  // Қазақстан 

мектебі, № 4, 2008 

3.  Нағымжанова  Қ.  Инновациялық  технологияның  құрылымы.  –  А.: 

Ӛркен, 2007 

4.  Кӛшімбетова  С.  Инновациялық  технологияны  білім  сапасын 

кӛтеруде пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008. 

5.  Мыңбаева  А.К.,  Садвакасова  З.М.  «Оқытудың  инновациялық 

әдістері, немесе  сабақты  қалай  қызықты ӛткізуге  болады»:  Оқу  құралы.  – 

Алматы, 2010. 

6.  Бектұров  Ш.К.  Қазақ  тілі:  фонетика,  лексика,  морфология, 

синтаксис. – А.: «Атамұра», 2006. 

7. Сайрамбаев Т. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – А.: Абзал-ай, 2014. 

8. Балақаев М., Сайрамбаев Т. Қазіргі қазақ тілі. – А.:  Білім, 1997. 

9. Оралбаева Н. Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы. – А.: Санат, 2007. 

10. Ахмедов К. Әдебиеттануға кіріспе. – Қ.: Рауан, 1998. 

11. Сүйіншіалиев Х. Қазақ әдебиеті тарихы. – А.: Санат, 1997. 

12.  Бітібаева  Қ.  Қазақ  әдебиетін  тереңдетіп  оқытудың  инновациялық 

методикасы және технологиясы. Бірінші кітап.  – А.: Дәуір-Кітап, 2012. 

13.  Бітібаева  Қ.  Қазақ  әдебиетін  тереңдетіп  оқытудың  инновациялық 

методикасы және технологиясы. Екінші кітап.  – А.: Дәуір-Кітап, 2012. 

14. Инновацион таълим технологиялари /Муслимов Н.А., Усмонбоева 

М.Ҳ., Сайфуров Д.М., Тўраев А.Б. – Т.: ―Сано стандарт‖ нашриѐти, 2015. – 

81-б. 

15.  Муслимов  Н.А.  Бўлажак  касб  таълими  ўқитувчиларини  касбий 

шакллантириш /Монография. – Т.: Фан, 2004. 

16.  Муслимов  Н.А.,  ва  бошқалар.  Касб  таълими  ўқитувчиларининг 

касбий компетентлигини шакллантириш технологияси/ Монография.  – Т.: 

―Фан ва технология‖ нашриѐти, 2013. 

17.Педагогика 

назарияси 

/ 

ОТМ 

учун 

дарслик. 

Муал.: 

М.Х.Тохтаходжаева ва б. Проф. М.Х.Тохтаходжаеванинг умумий таҳрири 

остида. – Т.: ―Iqtisod-moiya‖,  2010. – 136-140-б. 

18.  Педагогика:  1000  та  саволга  1000  та  жавоб  /  Методик  қўлланма. 

У.И.Иноятов, Н.А.Муслимов, М.Усмонбоева, Д.Иноғомова. – Т.: Низомий 

номидаги Тошкент давлат педагогика университети, 2012. – 193 б. 

19.  Рўзиева  Д.,  Усмонбоева  М.,  Ҳолиқова  З.  Интерфаол  методлар: 

моҳияти ва қўлланилиши / Мет.қўлл. – Т.: Низомий номли ДТПУ, 2013. – 

115 б. 

20.  Сайидаҳмедов  Н.  Педагогик  маҳорат  ва  педагогик  технология.  – 

Т.: Олий педагогика институти, 2003. 

 

 

79 

Электрон таълим ресурслари 

1. 

http://www.edu.uz

  -  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  ва  ўрта 

махсус таълим вазирлиги портали  

2. 

http://www.uzedu.uz

  -  Ўзбекистон  Республикаси  Халқ  таълими 

вазирлиги веб сайти 

3. 

http://www.eduportal.uz  -

  Ўзбекистон  Республикаси  Халқ 

таълими вазирлиги ахборот таълим портали 

4. 

http://www.multimedia.uz

  -  Ўзбекистон  Республикаси  Халқ 

таълими  вазирлиги  ҳузуридаги  Мультимедиа  умумтаълим  дастурларини 

ривожлантириш маркази сайти 

5. 

http://www.bimm.uz

  -  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  ва  ўрта 

махсус таълим вазирлиги ҳузуридаги Бош илмий-методик маркази сайти 

6. 

 

http://www.pedagog.uz

 

- 

Тошкент 

давлат 

педагогика 

университети веб сайти 

7. 

http://www.giu.uz

  -  Тошкент  давлат  педагогика  университети 

ҳузуридаги  халқ  таълими  ходимларини  қайта  тайѐрлаш  ва  уларнинг 

малакасини ошириш ҳудудий маркази сайти 

8. 

http://www.ziyonet.uz

. - ахборот таълим портали