55
-Әңгіме(жазушыылардың ӛмірі мен шығармашылығы жӛнінде
оқытушы әңгімесі)
-Шолу лекция(оқу құралдары, техникалық кӛрнекі құралдарды
пайдалана отырып)
-Тапсырма беру(оқулық, оқу құралдары бойынша)
-Сұрақтарға жауап беру(оқу материялын арқау ете отырып)
Әдебиет сабақтарында кӛркем шығарманы оқу және талдау
Әдебиет – сӛз ӛнері. Барлық сӛзді тізе берсең әңгіме, жыр
шықпайды. Адам жүрегі тербетіп, ақыл таразылап, тіл кестелеп айтқан сӛз
орнында тұрса ғана әдебиет деген ӛнер пайда болады.Ғылыми тұжырымда
әдебиет «адамтану құралы», ал әдебиет пәні «адам тәрбиелеу құралы», -
делінген. Ӛйткені,Ғылыми педагогикалық ҧстаным бойынша әдебиет
әдебиет пәні
философиялық,
педагогикалық,
негізінен
ұлттық
ізгілікті,психологиялық, тұғырламалық мәднеи – рухани кӛзқарастарға
құрылса құндылықтарға құрылған.ұлттық таным, ұлттық рухани
гуманистік сананы (адамгершілікке сананы қалыптастырса негіздеу)
қалыптастырады.бірлесе отырып:қазақ тілінің қолдану аясын кеңейту,
қазақ тілінің қатысымдық, эстетикалық және этикалық қызметін меңгеруін
қамтамасыз ету, оқыту үрдісі арқылы ауызша және жазбаша сӛйлеу тілін
дамыту, қазақ әдебиеті шығармаларын аудармасыз қазақ тілінде оқу,
түсіну, баяндап айту деңгейіне жету,Қазақстандық патриотизм идеяларын
болашақ қоғам иелерінің санасына дарыту.Орыс мектептеріндегі «Қазақ
әдебиеті» пәнін оқыту – айрықша кӛңіл бӛлуді қажет ететіндігі еліміздің
ертеңгі болашағына деген үлкен міндеттен туындап отырғаны бәрімізге
мәлім.Оқушыларға әдебиеттің құдіретін, оның адам баласы жаратылғаннан
бері бірге жасасып келе жатқандығын, мәңгілік жаңарып, жасарып
отыратын үрдіс екенін айтып, түсіндіре отырып, сол әдебиетті
жасаушылар, ақын – жазушылар туралы, олардың кӛркем шығармалары
жайында айтуымыз керек.«Кӛркем шығарма - әдебиеттің құндылығы.
Кӛркем шығарманы оқыту – оқушының сӛз қадірін түсінерлік
ойлау әрекетін дамыту, рухани дүниесін байыту, эстетикалық талғамын
жетілдіру, адамгершілік қасиетін қалыптастыру.» - деген болатын әдебиет
зерттеуші
–
ғалым,
белгілі
жазушы,
ұлағатты
ұстаз
Қажым Жұмалиев.Оқушы әдебиет сабағында кӛркем шығарманы қабылдау
керек.Бұл – оңай үрдіс емес. Қабылдау деген сіз бере салғанды ол ала
қоятын зат емес. Ол – оқушының ӛзінің жан қалауымен, жүрек сезімімен,
рухани әрекетімен жүзеге асатын дүние.Қандай жақсы кӛркем шығарма
болмасын оқушы қабылдау үшін әрекет жасамаса, автордың жай
күйзелісін, шалқар шабытын бойынан ӛткізіп, кӛркем суретті кӛз алдына
елестетіп, келтіре алмаса бәрі бос сӛз.Оқушыдағы осы сезімді ояту –
мұғалімнің қолында, яғни, оқушыға әдеби білім беру, әдеби, эстетикалық,
адамгершілік қасиеттерін дамыту үшін мұғалім әдебиетті оқыту
барысында әдіс – тәсілдерді орнымен қолдану қажет.
Әдебиет сабағындағы ең басты жұмыстардың біріне оқушылардың
кӛркем шығарманы қабылдауы, одан әсер алуы, кӛркем туындыны бүкіл
56
бітім – болмысымен түсіне білулері жатады. Яғни мұғалім осы мақсатпен
ізденуі керек, осы мақсатта оны жүзеге асырудың ең тиімді деген әдіс –
тәсілдерін сұрыптай отырып пайдалануы керек. Оқушының кӛркем
шығарманы қабылдау белсенділігін, әсерлі сезімін дамытудың жолдарын
қарастыруы керек.
Оқушылардың рухани дүниесін байыта отырып эстетикалық,
интеллектуалдық, кӛркемдік, сезімдік, адамгершілік, азаматтық тәрбие
беру; оқырмандық тұрақты ынта – ықыласты, биік талғамды
қалыптастыру; әдеби мұраны және онда бейнеленген құбылысты
эстетикалық қабылдауына қажетті білім және біліктілікпен қаруландыру;
логикалық ойын, ауызекі және жазбаша тіл мәдениетін қалыптастыру. Бір
сӛзбен айтқанда, жеке тұлғаны дамыту, қалыптастыру болып табылады.
- кӛркем шығарманы оқуға деген қызығушылығын, ынтазарлығын ояту,
жоғары эстетикалық талғам мен қажеттілікті қалыптастыру;
- сӛз ӛнерінің ерекшеліктерін түсініп, тануға, ой кӛзімен зерделеуге негіз
болатын білім, білік, икем – дағдылар қалыптастыру;
- ойын сауатты ауызша (жазбаша) айта да, жаза да білу, байланыстырып
сӛйлеудегі тіл мәдениетін қалыптастыру және дамыту, ӛзіндік ой – пікірін
дәйекті, жүйелі айта білуге баулу.
Әдебиет - ӛнер, әдебиет - ұлттық қазына, асыл мұра.Әдебиет – ұлттық
танымның қайнар кӛзі, сондықтан кӛркем шығармадан алынған үзінділерді
оқулыққа
ендірудетӛмендегідей
қағидалар
басшылыққа
алынған:
Оқушы
тілін
дамыту
негізінде
оқырмандық
біліктілікті
қалыптастыру Оқушылардың тілдік қатынасын коммуникативтік түрде
дамыту.Ой, ойлану, ойлату барлық пәндерге де керек. Ойсыз ӛмір сүру
мүмкін емес. Бірақ бұл жердегі ерекше бір еске алатын мәселе - ӛзіндік
пікірде жатыр.Кӛркем туындыны оқытудың ең бастысы, сол кӛркем
туынды туралы оқушы пікірі, ойына ерекше кӛңіл бӛлген жӛн. Бұл пәннің
басқа пәндерді оқытудан ӛзгешілігі де, күрделігі де осында. Басқа пәндерге
қарағанда әр түрлі.
Мектепте әдебиетті оқытудың мән-маңызы кӛркем туындыны
оқыту, талдау, оқырмандық пікір қалыптастырумен ашылмақ. Кӛркем
