196
Кейде жасөспірімді тыңдай отырып, оның ісінің дұрыс-
тығын мойындаймыз. Егерде жасөспіріммен қарым-қатынас
құруда қателік жіберген болсаңыз, өз қателігіңізді мойын-
дағаныңыз жөн. Жасөспірімдердің көбі, өзінен кешірім сұраған
ата-ананы кешіреді.
Туындаған мəселе бойынша ата-ана жасөспірімге қарағанда
басқа көзқараспен қарайды. Осы себептен көптеген отбасында
ата-анамен жасөспірім арасында жанжал туындайды.
ЖАНЖАЛ ЖАҒДАЙЫН ШЕШУ
НҰСҚАУЛЫҚТАРЫ
1. Болмашы агрессия барысында өзіңізді бір қалыпты
ұстаңыз
- Балаңыздың еркелігіне көңіл аудармаңыз;
- балаңыздың сезімін түсінуге тырысыңыз;
- көңілін басқаға аударыңыз, қандай да бір тапсырма
ұсыныңыз;
2. Тұлғаның өзіне емес, мінез-құлыққа назар ауда-
рыңыз
Бала тынышталғаннан кейін, агрессия кезінде өзін қалай
ұстағанын, не сөйлегенін, осы себептен өзара оның мінез-
құлқын талқылаңыз.
3. Сынамаңыз жəне кеңес бермеңіз
Ешқандай сыни көзқарастар болмауы керек. Оларға мінез-
құлқының жағымсыз салдарын
көрсету қажет. Жасөспірімге аг-
рессияның бəрінен де бұрын
өзіне зиян келтіретіндігін сен-
діру керек.
4. Өзіңіздің эмоцияңызды
бақылауда ұстаңыз
Агрессивті балалармен қа-
рым-қатынас жағдайында өзіңіз-
дің жағымсыз эмоцияларыңызды
41
3.2. ƏҢГІМЕЛЕСУ ƏДІСІ
Жасөспірімдердің ата-аналарымен жəне де отбасының басқа
да мүшелерімен, педагогтармен, мектептегі жəне мектептен тыс
жерлердегі достарымен қарым-қатынасын анықтау үшін
əңгімелесу əдісі қолданылады.
Ата-аналармен, педагогтармен əңгімелесу отбасындағы
тұрақты жағдайды, адамгершілік хал-ахуалды білу үшін, ата-
анасымен жəне де отбасының басқа мүшелерімен өзара қарым-
қатынас сипатын анықтау үшін, баланың отбасындағы жəне
мектептегі, көшедегі жəне достарының арасындағы мінез-
құлығын білуге мүмкіндік береді. Əңгімелесу материалдары
жасөспірімнің агрессивті мінез-құлығының себептерін үлкендер
көзқарасымен көруге мүмкіндік береді; оның теріс əрекеттері
үшін кім өзін жауапты санайтындығын айқындаймыз.
Əңгімелесу барысында жасөспірімнің өзінің агрессивті мінез-
құлығының себептерін қалай түсіндіретіндігін, оған қандай
адамгершілік баға беретіндігін біле аламыз.
3.3. САРАПТАМАЛЫҚ БАҒАЛАУ ƏДІСІ
Бұл əдіс бірнеше сарапшылардың бақылау үдерісінде
баланың агрессия деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Сарапшы ретінде баламен тығыз жұмыс жасайтын жəне
онымен жақын қарым-қатынас жасайтын жəне əртүрлі
жағдайларда оның мінез-құлығын бақылай алатын адамдар бола
алады. Бұл пəн мұғалімдері, сынып жетекшісі, спорттық
секцияның жаттықтырушысы, ата-аналар, үлкен аға, апайлары
болуы мүмкін. Сарапшыларға «Бақылау картасы» (Стоттың
картасы тəрізді) беріледі, баланың агрессивті мінез-құлығын
сипаттайтын баланың бірнеше мінез-құлық белгілері беріледі,
сонымен қоса оларды бағалайтын бағалау шəкім беріледі:
- əрқашан – 3 балл
- жағдайға байланысты – 2 балл
- кейде – 1 балл
- ешқашан – 0 балл
Əр сарапшы агрессияның көріну жиілігін балл арқылы баға-
лайды. Соңынан əр бақылаушы үшін орта көрсеткіш есептеледі.
42
Оқушының агрессивтілік деңгейін анықтау үшін біз
Г.П. Лаврентьева жəне Т.М. Титаренко құрастырған анкетаны
ұсынамыз.
Баланың агрессивтілігінің критерийлері
(Г.П. Лаврентьева жəне Т.М. Титаренко)
1. Кейбір жағдайларда оған жаман рух қонған тəрізді болып
көрінеді.
2. Ол бірнəрсеге көңілі толмаса үндемей тұра алмайды.
3. Егер оған біреу жамандық жасаса, ол оған соны қайтаруға
тырысады.
4. Кейде ол ешқандай себепсіз ашуланады.
5. Оның лəззаттанып ойыншықтарды сындыратын кездері де
болады.
6. Кейде ол айтқанынан қайтпайтыны соншалық айналасын-
дағылардың шыдамы таусылады.
7. Жануарларды ашуландырғаннан бас тартпайды.
8. Оны сөзбен жеңу мүмкін емес.
9. Егер оған біреу əзілдесе өте қатты ашуланады.
10. Кейде оның айналасындағыларын есінен тандыратындай
бір жаман нəрсе жасағысы келіп тұрады.
11. Əдеттегі айтқан нəрселерді керісінше жасауға тырысады.
12. Жасына сəйкес емес күйбелектік тəн.
13. Өзін тəуелсіз жəне шешім қабылдаушы ретінде қабыл-
дайды.
14. Бірінші болғанды, бұйрық бергенді, өзіне басқаларды
бағындырғанды жақсы көреді.
15. Сəтсіздіктер болса ол өте қатты ашуланып, кінəлі адамды
тапқысы келіп тұрады.
16. Тез ұрысып, төбелесіп кетеді.
195
рұқсат етемін бе, əлде мен оны бала ретінде қабылдаймын ба?»
Егерде сіз жасөспірімді көп қадағалайтын болсаңыз, онда
сіз оған: «Мен сенің өміріңе жиі араласа беретінімді білемін.
Мен сенің ер жеткеніңді білемін» – деп айтсаңыз, оңтайлы болар
еді.
Ызаланғанда
жасөспірімдердің
ешкіммен
сөйлескісі
келмейтіндігінің басқа бір себебі: ол ата-анасымен осы жағдай-
ды бөліскенде, ата-ана ашуға бой алдыратындығын, ол өз
тəжиірибесінен біледі. Жасөспірімдер ұрыс-таластан шаршаған-
дықтан, осындай жағдайларда оларды керісінше кінəлап,
намысына тиетіндіктен, ешкімге еш нəрсе айтпауға тырысады.
Қайтадан бəрін басынан өткізгісі келмейді.
Басқа адамның сезімін дұрыс ұғыну үшін – сіз өзіңізді
жасөспірім орнына қойыңыз, өмірді оның көзімен көруге
тырысыңыз. Өзіңізді бір сəтке жасөспіріммін деп елестетіңіз,
өзіңізге деген сенімсіздігіңізді, көңіл-күйіңіздің өзгеруін,
тəуелсіздікке ұмтылуыңызды, ата-анаңыздың түсіністігіне жəне
махаббатына деген қажеттілігіңізді – еске түсіріңіз.
Бесінші кезең – шешімді табу.
Сіз жасөспірімді мұқият тыңдап, оны қолдағаннан кейін, сіз
жұмыстың келесі қадамына өтсеңіз болады. Өз ойыңызды
білдіріп, шешім табуға тырысыңыз.
Осы кезеңде ғана ата-ана өз пікірімен жасөспіріммен
бөліседі. Егерде сіз оны мұқият тыңдап, оның ызылануына негіз
бар екенін жəне осындай мінез-құлыққа құқылы екендігін
білдірсеңіз, ол сіздің пікіріңізді тыңдауға келіседі.
Əкесімен жазаланған алты жасар бала сұрайды:
- Əке, сіз кішкентай болғанда, сізді атам ұрды ма?
- Иə!
- Ал атам кішкентай болғанда, оны əкесі ұрды ма?
- Əрине!
- Сіздің атаңызды, оның əкесі ұрды ма?
- Иə, əрине. Сен мұны не үшін сұрап отырсың?
- Қай ақымақ мұны бірінші бастағандығын білейін
дегенмін!
Достарыңызбен бөлісу: |
