208
17. Андреева Т.В. Семейная психология. СПб., 2004
18. Юнг К. Конфликты детской души. М., 1991
19. Щербинина Ю.В. Вербальная агрессия. М., 2006.
20. Дольто Ф. На стороне ребенка. М., 2013.
21. Дольто Ф. На стороне подростка. М., 2013.
22. Воробьева К.А. Агрессия и насилие в подростковой среде.
М., 2011.
23. Елисеев О.П. Практикум по психологии личности. СПб.,
2003. 310-327 б.
24. Фурманов И.А. Психология детей с нарушениями пове-
дения. М., Владос, 2009.
25. Семенюк Л.М. Психологические особенности агрессивного
поведения подростков и условия его коррекции. М., 1996.
26. Чепмен Г., Кэмпбелл Р. Пять путей к сердцу ребенка. СПб.,
2008.
27. Чепмен Г. Пять языков любви. М., 2009.
28. Чепмен Г. Пять признаков любящей семьи. СПб., 2008.
29. Кон И.С. Что такое буллинг и как с ним бороться? / Журнал
«Семья и школа». 2006, № 11, 15-18б.
30. Проективная методика для диагностики школьной тревож-
ности Диагностика эмоционально-нравственного развития. /
Ред. жəне құраст. Дерманова И.Б. СПб., 2002. 47-60 б.
31. Музыченко Г. Ф. Проективная методика «Несуществующее
животное». Руководство и результаты психодиагностичес-
кого исследования взрослых пациентов с различными рас-
стройствами эмоционально-личностной сферы. СПб., 2013.
32. Вачков И.В. Основы технологии группового тренинга. Пси-
хотехники. М., 2001.
29
ЖАНАМА АГРЕССИЯ –
басқа адамға бағыттал-
ған əрекеттер (өсектер,
ызалы қалжың), ешкімге
бағытталмаған ашудың
жарылуы (айқай, аяқпен
тепкілеу, үстелді жұды-
рықтау, есікті қатты
жабу)
Бұл термин агрессияның
алдындағы салттық əрекеттерді
білдіреді, мысалы, футбол фа-
наттарының «жалынды сөзде-
рі» – бұл вербальды түрде бол-
са, рок концерт тыңдаушыла-
рының қимыл-қозғалыстары –
вербальды емес түрдегі аггро
болып табылады.
Мамандардың айтуынша
вербальды агрессияның пайда болып дамуының басты
себептерінің бірі əлеуметтік факторлар болып табылады. Олар,
мыналар:
1. Қоғамдағы əлеуметтік тұрақтылықтың болмауы –
кылмыстың өршуі, бейəлеуметтік
мінез-құлықтың
пайда болуы,
сөздік агрессия ғибадат болып есептелетін микротоптардың
пайда болуы.
2. Қоғамдық санадағы құндылықтар жүйесінің бұрмалануы
– қазіргі қоғамда күштің ғибадатқа айналып басты
құндылықтардың біріне айналуы; билікке ұмтылу, табысты,
өзіне сенімді адамның «сөзбен жауап қайтара білуінің» идеалға
айналуы.
3. БАҚ-тағы
қорлық
көрсету
факторларының
көп
пнасихатталуы. Теледидар вербальды агрессияның бірден-бір
көзі болып табылады. Соңғы уақытта түрлі жастар бағдарлама-
сында сөздік агрессия эталондары ғибадатқа айналып кеткен.
4. Отбасындағы сөйлеу мəдениетіне аз көңіл бөліну жəне
мектептегі коммуникативтік дағдыларға мақсатты түрде
оқытпау.
Тікелей жəне жанама аг-
рессия
Бұл тікелей құрбандық ны-
санына бағытталған агрессия.
Жанама түрде болса құрбандық
нысанының өзіне емес оны
алмастырушы-нысанға бағытта-
лады. Жанама агрессия кезінде
адамның сыртқы түрі немесе
жұмысы туралы жаман айтуға
30
БУЛЛИНГ – бір немесе
бірнеше
баланың
бір
балаға не бірнеше балаға
қатысты саналы түрде
ұзаққа
созылған
дене
немесе психикалық зорлық
көрсетуі
болады. Агрессия күйі сыртқы формада айқын көрінуі мүмкін,
мысалы төбелес құмарлықта, жабайылықта, ал кейде агрессия
жасырын реніш түрінде де болуы мүмкін. Кездейсоқ жəне
реактивті агрессия түрлері де кездеседі.
Экспрессивті, дұшпандық, құралдық агрессия түрлерін
С. Фишбах бөліп көрсеткен болатын.
Экспрессивтік агрессия ашу мен ызаның еріксіз түрде
жарылысы сияқты көрінеді, бұл мақсатқа бағдарланбаған тез
басылатын жарылыс, тыныштықты бұзған нысанға қатысты
шабуыл жасау немесе жауап беру міндетті емес.
Дұшпандық агрессия басқа адамға міндетті түрде зиян
келтірумен сипатталады.
Ақпараттық агрессия бейтарап сипаттағы мақсатқа жетуге
бағдарланған, ал агрессия құрал ретінде қолданылады, мысалы
жазалау-тəрбие құралы ретінде.
Дұшпандық агрессия, С.Фишбах бойынша басқа адамға
зиян келтіруге, бір жерін ауыртуға бағытталған, оны агрессия
үшін жасалатын агрессия деп қарастыруға болады. Ал, құралдық
агрессия тек мақсатқа жетуге бағытталған, онда зиян келтіру,
қиянат жасау міндетті емес.
Буллинг – агрессивтік
мі-
нез-құлықтың түрі
ретінде.
Қазіргі уақытта БАҚ құрал-
дарында агрессияның жаңа бір
түрі – буллингке көп көңіл
бөліне бастады. Буллинг деген
(bullying, bully
-бұзақы
, төбелес-
кіш, зорлаушы) қорқыту, дене
немесе психологиялық террор арқылы басқа адамды қорқытып,
оны өзіне бағындыру дегенді білдіреді.
Өзінің «Мектептегі буллинг: ол туралы біз не білеміз, не
істей аламыз?» (1993) деген кітабында норвегиялық психолог
Дан Ольвеус буллингке жақын тұратын оқушылардың типтік
қасиеттерін қарастырған болатын:
- оларда басқа оқушыларды өздеріне бағындырып, оларға
би болу қажеттілігі қатты дамыған;
- олардың мінез-құлығы импульсивті жəне ашуға толы;
- оларда тіпті мұғалім мен ата-аналарына деген де
агрессивтік
мінез-құлық
орын алады;
207
6. ҚОЛДАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты
«Қазақстан-2050» (14 желтоқсан 2012 жыл)
2. БҰҰ Бас Ассамблеясының 1959 жылдың 20 қарашасында
№ 1386 (ХIV) қарауымен қабылданған Бала құқықтары
Декларациясы
3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» № 319-III
Заңы, 2007 жыл 27 шілде.
4. Қазақстан Республикасы «Неке жəне отбасы туралы» № 321
Кодексі, 1998 жыл 17 желтоқсан.
5. «Орта білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызмет
көрсету Ережесін бекіту туралы» 2011 жылдың 20 жел-
тоқсанындағы Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым
министрінің № 528 бұйрығы.
6. Чепмен Г. Пять путей к сердцу подростка. СПб., 2009.
7. Шевандрин Н.И. Основы психодиагностики. М., 2003.
8. Тренинги с подростками. Волгоград, 2009
9. Чуднова А., Дьяченко С., Азарова Ю. Ключ к тайным плас-
там подсознания человека. Карточки Люшера. М., 2010
10. Старшенбаум Г.В. Наши дети. Ростов-на-Дону, 2012
11. Бэрон Р., Ричардсон Д. Агрессия. СПб., 1998
12. Гребенкин В. Профилактика агрессии и насилия в школе.
Ростов-на-Дону, 2006
13. Паренс Г. Агрессия наших детей. М., 1997
14. Иванова Л.Ю. Агрессивность, жестокость и отношения
старшеклассников к их проявлениям. / сб. Проблемы лич-
ности, профилактика отклонений в ее развитии. М., 1993
15. Степанов В.Г. Психология трудного школьника. Москва,
1998
16. Личко А.Е., Попов Ю.В. Делинквентное поведение, алко-
голизм и токсикомании у подростков. М., 1988
Достарыңызбен бөлісу: |
