Жоба орындаушысы

146 
 
Сонымен  сіз  бірнəрсені  ұмыттыңыз,  яғни  шатасып 
қалдыңыз. 
1.
 
Басыңызды  бір  жағына  қисайтып,  қолыңызды  созып 
«қате болып қалды» деп айту керек  
Бұл  қимылдың  мəні  неде?  Қобалжу  деңгейі  жоғары  адам 
қателескен  кезде  қиындықты  үлкен  апат  ретінде  ойлайды, 
ситуацияның  маңызын  арттыра  түседі,  ал  бұл  қимыл  арқылы 
жағдайдың мəнін бірден азайтуға болады. 
2.  Қолыңызды  айқастырып,  өзіңізді  құшақтаңыз  да  «Мен 
жақсымын» деп айтыңыз. 
Өзіңізді  негативтен  позитивке  ауыстырыңыз.  Адам 
қателескен  кезде  өзін»  жаман»  сезінеді,  сондықтан  өзіңді 
тыныштандырған  дұрыс,  осы  арқылы  қалыпты  жағдайды 
қайтарыңыз, «Мен жақсымын» деп қайталаңыз. 
3.  Сіз  жақсы  болып  қалдыңыз.  Жаттығу  аяқталған  жоқ,  сіз 
оның  маңызды  кезеңіне  келдіңіз.  Сондықтан  үшінші  қимыл: 
қолыңызды алдыңызға алып «Жұмыс істеу керек!» деп айтыңыз. 
Сіз  өзіңізге  жұмысқа  кірісуге  жігер  бересіз,  қатені  жөндеуге 
ұмтыласыз. 
Егер қателігің аздаған жəне кездейсоқ болып қалған жағдай 
болса  еш  нəрсесіз  оны  басыңыздан  алып  тастауға  тырысыңыз. 
Ал  егер  қателігіңіз  үлкен,  əрі  кейін  қайталануы  мүмкін  болса, 
онда оны қайталанбастай етіңіз. Есіңізге түсіріп жазыңыз. «Өзін-
өзі кінəлаудың қажеті жоқ, ал мəселе болашақта шешілуі керек» 
 
 
3.  Гипербелсенді агрессиямен жұмыс 
 
Көбіне  мынадай  жағдай  болуы  мүмкін,  бір  оқушы  үнемі 
себепсізден  себепсіз  ашуланып,  басқаларға  тиісе  беруі  мүмкін. 
Бұл  баланың  құрдастарының  арасындағы  бейімделуіне  кедергі 
жасайды. Бұл жағдай баланың өз əрекеттерін дұрыс құрылымдай 
алмайтындығын  көрсетеді.  Мамандардың  айтуынша  осындай 
балалар  үшін  «əлем-хаос,  ал  ол  кез  келген  əсерге  ретсіз  түрде 
реакция береді».  
Қимылы  көп  (гипербелсенді-агрессивті)  балалар  үшін 
тəртіпті  жəне  тіл  алғыш  болу  қиын.  Ондай  балалар  үйде  бəрі 
мүмкін,  бəрін  жасауға  болатын  жағдайда  өсіп,  мектепке  
 
91 
 
 
 
 
 
 
 

92 
 
 
 
 
 
 
 
 
145 
 
Қатты ашуланып тұрып-ақ оны қауіпсіз түрде шығаруға болады.  
Екінші қадам – балаға тіпті ең жақын адамына да қатысты 
ашу,  ыза,  реніш  сезімдерін  кінə  сезімінсіз  бастан  кешіруге 
рұқсат беру. 
Үшінші  қадам  –  агрессиясы  мен  жағымсыз  эмоцияларын 
сыртқа шығаруға көмектесу. 
Төртінші  қадам – өзіне  қатысты  негативтерді  бақылау 
(сəтсіздікке алып келетін ойлар, сезімдер, эмиоциялар) 
Бесінші қадам – баланың өзіне деген қатынасын жағымды 
жаққа өзгерту, өзін сүюге үйрету. 
Көбіне  бала  өзінің  қатты  ашуын  шығара  алмауы  мүмкін, 
мысалы, мұғалімге деген жек көрушілігі, бірақ ол сабақтан соң-
ақ  өз  сезімдерін  шығара  алады  «буын  шығара  алады».  Біздің 
санадан  тыс  саламыз  үшін  біз  ренжіткен  адамға  өз  ойымызды 
бетке  айтып  тұрмыз  ба,  əлде  басқа  жерде  айтып  тұрмыз  ба 
бəрібір.  Алдын  алу  үшін  арасында  жаман  газеттерді  жыртып 
тұруға  болады,  бұл  керексіз  жаман  эмоцияның  шығуына 
көмектеседі.  
Аутоагрессияның бар екенін сезіну – ағашқы жəне маңызды 
факт,  бірақ  бұл  жеткіліксіз.  Мұндай  жағдайлардың  жойылуы – 
жоспарлы,  жүйелі  түрде  жүргізетін  күштің  арақасында  жүзеге 
асады. Балаларды өмірден позитив алып қуана білуге үйретіңіз. 
 
 
«Қате!» жаттығуы  
Бұл  жаттығу  аутоагрессияның  алдын  алып,  түзету  жасауға 
бағытталған.  Адамның  өз  қателіктеріне  аса  қиналмай  жөндей 
білуге үйретеді.  
«Қате!» жаттығуы 3 қарапайым қадамнан тұрады:  
1-қадам – «Қате». 
2-қадам – «Мен жақсымын».  
3-қадам – «Жұмыс істеу керек!». 
Салттарды  меңгеру  кезінде  қимылдары  шынайы  болуы 
керек,  үйреніп  болған  соң  тəжірибеде  қиялданған  дене  қимыл-
дары қолданылады. Шынайы қимылдарды қолдану əрине жақсы, 
бірақ  қоршаған  адамдар  арасында  ыңғайсыздық  тудырады. 
Жаттығуды шынайы қимылдармен бастаңыз. 

144 
 
Түзету жұмыстары келесі шаралармен жүзеге асады: 
-
 
Адекватты 
мінез-құлық үлгілерін 
модельдеу; 
-
 
Меңгерілген 
мінез-құлық 
моделінің  тиімділігі  бақылап 
көру үшін түрлі рөлдік ойындар ойнау; 
-
 
Кері байланыс орнату (жағымды əсерлерді нығайту); 
-
 
Дағдыларды мектепте оқу жағдайынан өмірлік жағдайға 
ауыстыру. 
Жасөспірімдердің  агрессиялық  мінез-құлықтың  негізгі 
себептерінің  бірі  қарым-қатынас  жасау  біліктілігінің  болмауы, 
əлеуметтік  нормалар  мен  ережелерді  қолдана  білмеуі.  Осыған 
байланысты  түзету  жұмыстары  қатарына  жасөспірімдерде 
қарым-қатынас  жасау  біліктілігін  дамытуға  жəне  қарым-
қатынасқа  бетбұрыс  жасауға  көмектесетін  əдістерді  енгізу 
маңызды болып табылады. 
Агрессияларды  түзету  жұмысында  рөлдік  ойындар  мен 
вербальды емес жаттығуларды қолдану тиімді болып табылады. 
Жағымды  өзіндік  бағалауды  қалыптастыратын,  жасөспі-
рімдердің өзін-өзі тану механизмі ретінде болатын рефлексияны 
дамытатын, өз əрекеттеріне жауапкершілікпен қарауға үйрететін 
жаттығуларды енгізу керек. 
Жасөспірімдер  сенімді  мінез-құлықты  дамыту  тренинг-
теріне мұқтаж, бұл олардың аутоагрессия деңгейін төмендетеді. 
Жасөспірімдер  агрессиясымен  жұмыс  бойынша  түзету 
блогы  дегеніміз – түрлі  психотерапиялық  əдістемелер  элемент-
терінен тұратын психологиялық тренинг болып табылады. 
Тренингтің мақсаты жасөспірімнің қоршаған ортамен өзара 
əрекеттесуінің баламалы тəсілдерін іздеу болып табылады. 
Тренинг барысында келесі міндеттер шешіледі: 
-
 
Өзіндік қажеттіліктерді саналы түрде ұғыну; 
-
 
Өзіңнің жағымсыз эмоцияларыңмен жұмыс істеу; 
-
 
Өз эмоциялық күйіңді реттеуге үйрену; 
-
 
Əлеуметтік мақұлданған мінез-құлық тəсілдерін үйрену. 
 
 
2.  Аутоагрессиямен жұмыс 
 
Бірінші  қадам:  бала  өзіндегі  ашу  мен  ызаның  бар  екенін 
сезінуі жəне кімге, неге ашуланатынын анықтауы керек. Жағым-
сыз эмоцияларды сезіну жəне оларды сыртқа шығару екі бөлек. 
93 
 
Нəтижелерді талдау. Қобалжудың жалпы деңгейі баланың 
сурет  персонаждарының  көңіл-күйлерін  көңілсіз,  қайғылы, 
үрейлі  ретінде  сипаттайтын  «сəтсіз»  жауаптары  бойынша 
есептеледі.  Жеті  жəне  одан  да  жоғары  сəтсіз  жауаптар  берсе 
баланы қобалжығыш деп санаймыз.  
 
 
М. Люшердің «Түстік таңдау тесті» əдістемесі  
 
Бұл құралда біз тек психикалық шиеленістер, қобалжу, үрей 
жəне  т.б.  туралы  ақпарат  беретін  түстердің  сипаттамасына 
тоқталдық.  
М.  Люшердің  ұсынысы  бойынша,  негізгі  түстердің 
орналасуын  бағалау  керек – 
қызыл,
сары,
көк 
жəне  жасыл, 
жəне 
қосымша түстер – 
қоңыр
, қара 
жəне сұр
.
 
Ең  бірінші  орында – 
қоңыр
,  қара 
жəне  сұр 
түстердің 
болуы – қобалжу  дабылы.  Баланың  кез  келген  негізгі  түстердің 
соңғы  үшінші  орындарда  орналасуы  жəне  кез  келген  қосымша 
түстердің  алдыңғы  үштікте  орналасса,  бұл  стресстің, 
қобалжудың,  үрейдің,  нашар  денсаулықтың  болуын  көрсетеді. 
Бұл  күйзелістер  оның  өзі  үшін  маңызды  қажеттіліктерді 
ығыстыруына,  басуына  негізделген.  Бұл  қажеттіліктің  сипатын 
соңғы  екі  түс  сипаттайды.  Əдістемеде  қосымша  берілген  сегіз 
түс қолданылады. Оларды қиып алу қажет.  
Тестілеу  барысында  бұл  түрлі-түсті  карточкаларды  ең 
алдымен  жоғарғы  қатарда  түрлі  түсті  түстерден  бастап 
кездейсоқ ретте орналасқан. Тест табиғи жарықта жүргізіледі.  
 
Нұсқау:  «Мына  карточкаларға  қарап,  сізге  ұнаған  түстерді 
таңдаңыз.  Бұл  түсті  өзіңіздің  киіміңіздің  түсімен,  сүйікті 
түсіңізбен,  қазіргі  кездегі  сəнді  түспен  байланыстырмай 
таңдаңыз. Жай ғана қазіргі кезде қандай түс сізге ұнап тұр – сол 
түсті таңдаңыз. Таңдаған карточканы шетке алып қойыңыз. Енді 
қалған  карточкалар  ішінен  ең  сүйкімді  түсті  таңдаңыз.  Шетке 
алып  қойыңыз.  Осы  шараны
 
барлық  карточкаларды  таңдап 
болғанша қайталайсыз».