84
153
- баланы өз ашуын дұрыс жолмен сыртқа шығара білуге
үйрету;
- өз ашуын басқара білуге үйрену;
- конструктивті қарым-қатынасқа үйрену;
- жүріс-тұрыстың деструктивті элементтерін азайту;
- мəселелік
жағдайларда конструктивті мінез-құлық
дағдыларына үйрену;
- өз эмоцияларын қадағалауды дамыту. Топтық жəне жеке
жұмыс кезінде баланың өзінің жəне жағдайдың жағымды жаққа
өзгеруіне сенуіне мүмкіндік беретін жағдай жасау керек. Топтық
жұмыс ерекше, іш пыстырмайтын болуы керек. Балалардың
қызығушылығын ынталандыратын тапсырмалар болуы керек.
Агрессияны түзету кезінде балалар түрлі ситуацияларда адекват-
ты жүріс-тұрыстың моделін сезіну керек.
Балалар өз отбасындағы қа-
рым-қатынас тəжірибелерін құр-
дастарымен арадағы қатынас ке-
зінде де пайдаланады, «тəуекел-
ге бейім топқа жататын» бала-
лардың басқа балаларды ренжі-
туіне жол бермеуге арналған
жұмыс өте маңызды болып та-
былады.
Жұмыс кезінде балалардың
өздерін рефлексиялауына
үйрету керек, өз өмірлеріне өздерінің
əсер ете алуына жағдай жасау керек.
Пайда болған мəселелерді шешу керектігін сезінуге үйрету
керек. Агрессияның пайда болуына əсер ететін жағдай – ол
фрустрация, ата-ана махаббатына зəру болу, олардан үнемі
жазалану арқылы бала осындай фрустрация күйін кешеді.
Егер ата-аналары үнемі жазалап отыратын болса, бұл
агрессияның пайда болуының бірден бір шарты болып
табылады. Сондықтан түзету жұмыстары ата-аналармен де
жүргізілу керек, онда ата-аналар конструктивті тəрбиелеу
жолдарына үйреніп, баланың жеке-дара ерекшеліктері туралы
ақпарат алады.
152
байланысты пайда болатын психологиялық проблемалар агрес-
сияның мінез қалпы ретінде қалыптасуына алып келеді.
Агрессия көрсету арқылы мұндай балалар өз дегендеріне жетеді.
Агрессияның мінез бітіміне айналуы балада қарым-
қатынасқа керек дағдылардың қалыптаспауымен байланысты.
Бұл ата-аналардың тəрбиесінің жетіспеуінен болады. Келесі
себеп – зақым əкелетін ситуацияларға реакциясы. Сондықтан
«тəуекелге бейім топтағы» балалармен түзету жұмысы кезінде
қарым-қатынас пен мінез-құлықтың əлеуметтік мақұлданған
стилін қалыптастыруға көп көңіл бөлу керек.
Мұндай балалардағы агрессияның себебі:
- эмоциялық зақым əкелетін жағдайдың болуы жəне одан
шығудың мүмкін болмауы;
- өзінің керек еместігін сезіну;
- ата-аналардың агрессияны қолдауы балалардың үнемі
осындай мінез-құлық көрсетуіне алып келеді;
- ата-аналардың балаларынан бас тартуы;
- болашақ алдындағы қорқыныш.
«Тəуекел топтағы» балалармен түзету жұмыстары ұзаққа
созылады. Психологтың жұмысы кеңес беруге бағытталады.
Психотерапиялық жұмыс агрес-
сия табиғатына байланысты бо-
лады. Бір жағынан агрессияны
елемей, оған көңіл аудармау ке-
рек болса, екінші жағынан, аг-
рессиялық мінез-құлықты ойын
контекстіне кіргізу керек, ал
үшіншіден, ойын арқылы агрес-
сияның сыртқа шығып, мəсе-
ленің жағымды шешілуіне бағ-
дарлану керек.
Кіші мектеп жасындағы балалар үшін арттерапия, сюжеттік-
рөлдік ойындар жақсы əсер етеді.
Агрессияны түзету жұмысының негізгі бағыттары:
- өз эмоцияларын сезінуге үйрену жəне сезімдерін сөзбен
айта білуге, жеткізе білуге үйрену;
- қобалжу деңгейінің төмендеуі;
- өзіндік бағалауды жоғарылату;
85
86
151
Мынадай шараларды жүргізу керек:
- Түрлі балалар қатысатын клубтар мен студиялар ұйым-
дастыру. Жағымды «Мен» бейнесін қалыптастыратын клуб.
Əрбір кездесу түрлі тақырыпқа арналады. Мысалы: «Ат»,
«Өткен шақ, осы шақ, болашақ», «Армандар мен қалаулар».
- Біріккен психологиялық ойындар.
- Жеке түзету ойындары.
«Мен» бейнесі жақсарған соң ғана үшінші қадамға өтуге
болады.
Үшінші қадам – мінез-құлықты түрлі жаттығулар мен
тренингтер арқылы қайта бағдарлау.
Түзету жұмысы кезінде шешілетін міндеттер:
- балаларды өз қажеттіліктерін түсінуге үйрету;
- эмоциялық күйлерді реттеу амалдарына үйрену;
- адекватты өзіндік бағалауды қалыптастыру;
- ішкі өзіндік бақылауға үйрену жəне
- жағымсыз импульстарды ұстауға үйрену;
- жағымды өмірлік позицияны қалыптастыру,
- болашақты жоспарлау технологиясы.
4.6. «ТƏУЕКЕЛ ТОПТАРМЕН»
ЖҰМЫС ЖАСАУ ƏДІСТЕРІ
«Тəуекел топтағы» бала-
лармен жұмысты қарасты-
райық. Үнемі дағдарыстық
ситуацияға жиі түсетін бала-
лар «тəуекелге бейім топқа»
жатады. Ата-аналардың мас-
күнемдігі, ата-аналардың ма-
хаббатының болмауы, қор-
лықтың себебі болуы мүм-
кін. Мұндай балалар өз
қиындықтарын жеңе алмай, қараусыз қалуы мүмкін.
Мұндай балаларға əлемге деген сенімсіздік, өзіндік
бағалаудың төмен болуы, қобалжу тəн. Өмір ерекшеліктеріне
150
- Өзіндік бағалауды көтеру.
- Қобалжуды азайту.
- Əлеуметтік қатынастардан қорқуды азайту.
- Өз эмоциялары мен басқалардың сезімін түсіну,
эмпатияға үйрету.
- Ішкі өзіндік бақылауды қалыптастыру жəне жағымсыз
импульстарды ұстай білу.
- Қиын жағдайдан шыға білу жолын үйрену.
- Жағымды рухани позиция мен өмірлік болашақтарды
қалыптастыру.
Түзету жұмысының кезеңдері
Бірінші қадам. Адекватты емес өзіндік бағалауды түзету
кезінде балалар жағымды эмоциялық тəжірибе алатын , жаңа
қызығулары мен жаңа мүмкіндіктері пайда болатын түрлі
шаралар мен психологиялық акциялар ұйымдастыру керек:
- «Сəттілік минуты», «Жұлдыздар фабрикасы» сияқты
шаралар ұйымдастыру, мұндай кезде балалар өздерін көрсетіп,
эмоциялық тұрғыда нығая түседі.
- Əр сыныпта «Танысу тақтасын» ұйымдастыру. Бұл
тақтада бала туралы ақпарат беріледі (суреті, оның шығарма-
шылығы, оның армандары жəне т.б.). Ақпарат эмоциялық
жағымды болуы керек. Онда сыныптастар мен мұғалімдерге
тілек жазуға арналған жер болуы мүмкін.
- «Жұлдыздар күні», «Аттар күні» сияқты шаралар өткізу
керек. Əрбір күні бір бала сол күннің жұлдызына айналады. Бəрі
сол күні одан интервью алады, қолтаңба сұрайды, оны
мақтайды.
- «Жетістіктер көрмесін» ұйымдастыру, онда жасөспірім
қандай да бір іспен айналысады да соның жетістіктері көрмеге
қойылады.
Мұндай шаралар баланың өзін қызықты, қажетті екенін
сезінуге көмектеседі.
Екінші қадам – «Мен» бейнесін оңалту.
Бұл қадам баланың өзін жүзеге асыруға, өзіне қызығуын
арттыруға мүмкіндік береді, адекватты өзіндік бағалауды
қалыптастырады.
87
Достарыңызбен бөлісу: |
