Жазбаша аударма тєжірибесі

Құрастырушы:

Кущанова А.Н., Тулегенова Г.Ғ.

«Аударма ісі» кафедрасының аға оқытушысы

Қ.Жұбанов атындағы АМУ-дің ОӘК отырысында бекітіліп, баспаға ұсынылды

Хаттама № «» ____ 200__ ж.

Мұнда аударма барысында қолданылатын грамматикалық, лексикалық және лексико-семантикалық, фразеологиялық тәсілдердің өзіндік ерекшеліктері мен қолданылу негіздері қарастырылған. Әдістемелік көмекші құрал Т.Р. Левицкая, А.М. Фитерманның «Ағылшын тілінен орыс тіліне аудару теориясы мен практикасы», В.С. Слеповичтің «Аударма курсы: ағылшын-орыс тілдері», Ж.А. Голикованың «Ағылшын тілінен орыс тіліне аударма» атты оқу құралдарын негізге ала отырып құрастырылған. Берілген әдістемелік көмекші құралдың болашақ аудармашыларға аударманың теориялық негіздерінен білімін кеңейтуде, алдағы тәжірибелік жұмыстарында жинақтаған білімдерін іс жүзінде қолдануда көп көмек болады деген сенімдемін.

§ 1. Жазбаша аударма тәжірибесі.

Жазбаша аударма тәжірибесі пәні жазбаша аударманың технологиясын, түрлерін ерекшеліктерін зерттейді. Пәннің басқа пәндер секілді

аудармашыны дайындауда маңызы орасан зор. Оның өзіндік мақсаты, міндеті, және талаптары бар.

Пәннің мақсаты – тіларалық коммуникация жағдайында баламалық аударманы қамтамасыз ету, студенттерде практикалық жәене аудармашылық дағдыны қалыптастыру. Алайда негізгі мақсаты – студенттерге аударманың техникалық сатылары және ерекшеліктері туралы түсінік беру; түпнұсқа және аударма мәтіндерін салыстыра отырып ондағы ұқсастық пен айырмашылықты талдап айыра білу.

Осы пәнді оқып шығу нәтижесінде студентте келесі дағды мен іскерлік жүйесі қалыптасу қажет:

1. 
   түпнұсқа мәтіндеріне талдама жасап, түрлі аударманы қолдану.
   
2. 
   Түпнұсқа мәтінінің түрлену құралдары ретінде лексикалық, грамматикалық және стилистикалық өзгертулер жұйесін тиімді пайдалана білу.
   
3. 
   әртүрлі күрделі деңгейлердегі мәтіннің аударма тәжірибесінде талдау.
   

Аударма дегеніміз – белгілі бір халықтың немесе мәтіннің түпнұсқа тілінен аударма тіліне ауысуы. Осы анықтама бойынша дәлме-дәл аударма көбінесе мүмкін емес болады. Өйткені, екі тіл тек өздерінің тек грамматикалық жағынан емес, сонымен қатар мәдени ерекшеліктері және сөздердің көлемі жағынан әртүрлі болып келеді. Ал осының барлығы аударма әдісіне және оның нәтижесіне әсер етеді. Мысалы іскерлік хатты ағылшын тілінен қазақ тіліне аударғанда «Dear Sir» деген бастаманы «Құрметті Сэр» немесе «Құрметті Мырза» деп аудару дұрыс болмайды. Мұны біз «Қадірлі директор» немесе «Қадірлі басшы» болып аударылады. Сол сияқты қазақ тілінен ағылшын тіліне аударғанда «Аса құрметті Шредер мырза» сөз тіркесін «Deeply respected Mr. Shroeder» деп аударған дұрыс болмайды. Өйткені мұндай сөз тіркестерді аударғанда ағылшын тілінің қалыптасқан дәстүрі бар, яғни ол «Dear Sir» немесе «Dear Mr. Shroeder» деп аударылады. Осы мысалдар аударманың коммуникативті іс-әрекетін дәледейді, яғни аудармашы жұмыс жасап отырған екі тілдің мәдениетінен хабардар болуы қажет. Әрбір аудармашы аударманың ауызша және жазбаша түрлерімен жұмыс жасай алуы тиіс. Ол үшін аудармашы осы екі аударма түрлерінің негізін және айырмашылықтарын білуі қажет. Ауызша аударманың ең басты талабы – шапшаңдылық және дәлділік. Аудармашы аударманы неғұрлым тез берсе, соғұрлым оның нәтижесі жемісті болады.

Ауызша аудармашының бойында ораторлық өнер болуы қажет. Ал жазбаша аудармада ондай қатаң тәртіп жоқ. Өйткені жазбаша аудармада әрбір

аудармашы ойланып, мәтінді бірнеше рет оқып шығып аударманың әдісін әбден анықтап барып аударуы мүмкін, себебі жазбаша мәтіндер әр түрлі стильде болады. Сонымен қатар жазбаша аударма тәжірибесі пәні аударманың грамматикалық және лексикалық аспектілерін қарастырады. Қорыта келгенде аударма деп қазіргі тіл білімінің тіл арлық іс-әрекеттің лингвистикалық аспектісін оқыпүйренуде ең маңызды құралын айтамыз жәнеде аударма деген әр түрлі тілде сөйлейтін екі адамның арасындағы сұхбатты, яғни комуникацияны жүзеге асыратын құрал.

1. 
   It is surprising that some critics should say: “We don’t understand Shakespeare”.
   
2. 
   An old man was slowly walking along the road.
   
3. 
   There were no villages near by to ask the way.
   
4. 
   On completing the experiment we decided to consult the supervisor.
   
5. 
   They are too young to make such a decision.
   
6. 
   The problem does exist, whatever you think about it.
   
7. 
   He could not help telling the results of the negotiations.
   
8. 
   There is no relief for wage and lower salary earners.
   
9. 
   Lady gave a delicate and malicious smile.
   
10. 
    You give me food and drink, and I shall tell you how to sale the ship.
    

§ 2. Мәтіннің мағыналық және тілдік құрамына бүтіндей жол табу коммуникативті жағдайлардың экстра-лингвистикалық факторлардың тізімі.

● аударма баламасының нормалық мөлшері

● аударманың жанрлы(стилистикалық нормалары

● аударма тілі нормалары

● аударманың прагматиалық нормалары

● аударманың конвециалды нормалары

Аударманың баламасының нормалары құбылмалы параметр емес. Жанрлы стилистикалық нормаларды мәтін түрінің стилистиалық ерекшеліктеріне аударманың сәйкес келу талабы ретінде анықтауға болады. Бұл нормалар балама деңгеін талап етеді. Аударма мәтіні аударма тіліндегі тілдік шығармалар. Ол үшін норма ережелерін білу қажет. Аударманың прагматикалық нормаларын және құндылықтарын қамтамасыз ететін талап ретінда анықтауға болады. Аударма актінің прагматикалық шарттары аударма нормаларын сақтаудан толығымен бас тартуға әкеп соқтырады. Жалпы айтқанда түпнұсқа мазмұнын түсінік айтумен, мәнжазбалармен ауыстырады. Аударманың конвенциалды нормалары қазіргі жағдайда аударманың түпнұсқаға жақындығы талабы ретінде қарастыруға болады. Оның шеберлік іс әрекет ретінде түпнұсқаның орын басу және аударманы жүзеге асыру барысында түрлі міндеттерді орындау. Аударма процесінің нәтижесі түсініктерінде мына терминдерді қолданылады.

Адекватты аудармаға баламаны аудару, дәлме-дәл аударма және еркін аударма жатады.

Адекватты аударма – аударма сапасы бағасын жүзеге асыратын жақсы аударма. Ол аударма актісінің пранматикалық міндеттерін қамтамасыз етеді.

Баламалық аударма – басқа тіл түпнұсқасының балмсының деңгейлерінің бірігуінің мазмұнының айтылуы болып табылады.

Дәлме-дәл аударма – түпнұсқа мәтінінің заттық логикалық бөлігі ғана айтылады. Онда жанрлы стилистиалық нормалардың артта қалы әбден мүмкін. Сөзбе-сөз аудармада түпнұсқаның формальді элементтері беріледі, осының нәтижесінде нормалар бұзылады.

Еркін аударма кезінде түпнұсқа мазмұны жойылады.

Төмендегі мәтінді аударманың түрлі тәсілдерін қолданып, ағылшын тілінен қазақ тіліне аударыңыз:

The Bolashak Presidential Scholarship Program for study in the United States offers scholarships for a maximum of two years to Kazakhstani students to earn graduate degrees at U.S. Universities in a variety of fields, including business administration, economics, law, ecology and environmental sciences, computer science, international relations, petroleum engineering, sociology, humanities, and social sciences. In Kazakh, bolashak means “the future”.

Kazakhstan was the first central Asian country to launch a presidential scholarship program for study abroad. Begun in 1993, the program was established by President Nazarbaev to train future leaders in business, international relations, law, science, engineering, and other key fields. Upon completion of their programs, scholarship recipients return to Kazakhstan to perform government service for a period of five years.

The Bolashak Program is funded by the government of Kazakhstan and overseen bt the Ministry of Education, Culture and Health. Scholarship recipients are selected by the Bolashak Commission and the program is administered in the United States by ACCELS.

Program graduates are currently working in the Ministry of Foreign Affairs, the government, Parliament, the National Bank of Kazakhstan and at various universities throughout Kazakhstan.
II тарау. Аударманың грамматикалық мәселері

§ 3. Сөйлемдерді талдау. Ағылшын, қазақ тілдеріндегі сөйлем түрлері
Cөйлем талдаудың танымал жолы сөйлем мүшелері арқылы жүзеге асады. Ал сөйлем мүшелерін зерттейтін ғылым синтаксис деп аталады. Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде 5 сөйлем мүшелері бар. Оның 2-еуі тұрлаулы, 3-еуі тұрлаулы мүшелер. Егер сқйлем тек тұрлаулы мүшелерден тұрса, ол сөйлем грамматикалық негізде құрылған деп аталады.

Main parts- тұрлаулы мүшелер

Secondary parts- тұрлаусыз мүшелер

Толықтауыш- септік сұрақтары Object- what? Анықтауыш- қандай? Attribute- what kind of? Пысықтауыш- қалай, қайда? Adverbial modifier- adverbial modifier of place- where? Adverbial modifier of time- when? Adverbial modifier of reason- why? Мысалы: He bought a book- Ол кітапты сатып алды

1 2 3 1 3 2

A customer came in. We work at the bank. We handled payment instructions. They sent us some bills. Richard is junior accountant. We had to sign the contract last week.
Практикалық тапсырмалар

1. Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударып, сөйлем мүшелеріне талдаңыздар:

1. I gave a book to my friend

2. Boys like to play football

3. She began to translate the article

4. He lives with his parents

5. I spent a lot of moneys on books

6. I followed the doctor’s advice

7. I met him by chance

8. For the evening party Ann put on a new black dress

9. All the students have passed the examination

10. I spent all my free time in the reading room

By the invitation of the French embassy and the Almaty Conservatory, French

jazzmen arrived in Almaty. They do not only perform concerts, but also hold master-classes. The jazz trio consists of: Mr.Fransois Janaut- saxophonist (besides, he is the dean of the jazz chair, Professor of the Paris Conservatory), Mr. Simon Gouber- contrabass, and Mr. Michael Zenito- timpanist.

The musicians have visited many countries of the world and know musical traditions of various peoples. But they have come to Kazakhstan for the first time, and Kazakh folk music became a revelation to them.

Since the early week, French musicians have been holding master-classes on saxophone, contrabass, drum and musical improvising in the Kurmangazy Almaty Conservatory and the Academy of Arts.

The Almaty Conservatory does not teach musical improvising, yet according to the Conservatory rector, Zhanya Aubakirova, students were interested in improvising together with French musicians.

“I had a chance to listen to Kazakh folk music for the first time. I understood that, like jazz, it has improvising,” Mr. Fransois Janaut said.

“I have a dream to play Kazakh melodies together with Kazakh musicians,” he added.

According to Mr.Janaut, there are gifted students in the Almaty Conservatory. They are eager to study jazz, yet they have only one demerit- “they have heard not much jazz, hence they need a chance to get imbued with the jazz spirit”.

their stay in Kazakhstan.

On Friday evening, they will perform the final concert, where both Kazakh and French musicians will play together. This will be the “evening of joint improvising”.
§ 4. Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар
Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылым үлкен жүйелілікті көрсетеді. Жанама толықтауыш пассивтік құрылымның сақтаушысы бола алады. Ол септік жалғауларының жойылуының және бірнеше есімдіктер мен жалпы зат есім топтарының арасында формальді айырмашылықтың болмауының қорытындысы болып табылады. Мысалы: Mr. Winkle stooping forward with his body half doubled up, was being assisted over the ice by Mr. Weller. Бұл мысалда to assist баяндауышы жанама толықтауыш болып тұр. Уинкл мырза Уиллер мырзаның көмегімен жартылай еңкейіп, мұз үстімен жүріп өтті. Аудармада пассивтік құрылымның сақталуы үшін лексикалық трансформацияларға көз жүгірту керек: In fact, being with here tonight was really an adventure, and somehow quite a wonderful adventure. But being an English adventure it was liable to be rained upon and at this very moment down the rain came. Шынымен де бүгінгі кеште олармен қауышу тамаша оқиға болды. Мұның барлығы Англияда орын алған алғандықтан әдеттегідей жаңбыр болу керек еді және жаңбыр сол мезетте құйып кетті. Бұл жағдайда пассивтік форма белсенді түрде аударылып тұр. Кейбір ағылшын етістіктері ауыспалы немесе тура түрде қолданылады. Мысалы, to flight етістігінің аудармасын пассивтік

формада беру өте қиын. Original samples of Paris clothing have been flown to London to illustrate lectures to the fashion industry. - Ағылшын сән үлгілерінің өкілдеріне дәріс барысында көрсетілу үшін Париж әтірлерінің үлгілері Лондонға ұшақпен жеткізілді. Бұл мысал конверсия жолымен аударылған. Сөз құрудың бұл амалының өз баламасы жоқ, сондықтан етістің нақтылығын сақтап қалу үшін қосымша сөздер қосу керек: He was pitchforked into the post of Ministry of Health.- Оны күтпеген жерден Денсаулық сақтау министрінің орнына тағайындалды. Пассивтік форма фразеологиялық тіркестерде қолданылады. Сөйлемдерде олардың лексикалық, грамматикалық өзгертілуі, орын басуы талап етіледі. Біз пассивтік құрылымды қазақ тілінде ырықсыз етістегі етістіктен жасалатын құрылымдар деп атаймыз. Бұл құрылымдар ағылшын тілінде көп таралған. Ол мынаған байланысты: ағылшын тіліндегі сөйлемнің бастауышы ырықты етістегі құрылымдардың тура толықтауышы ғана емес, көмектес септігі арқылы жасалуы мүмкін. Ырықсыз етістегі құрылымдардың тура толықтауышы пассивтік құрылымның көрінісі болады.: He was sent an invitation by the board- Оған кеңеспен шақыру жіберілді. Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылымдардың шығу тегі субъект емес, іс- әрекет объектісі белгілі болғанда ғана қолданылады. No conclusion was arrived-Ешқандай қорытынды шықпады. He is considered a good engineer-Ол жақсы инженер болып есептеледі. Анықталған іс- әрекет кімге бағытталғаны белгілі болғанда пассивтік құрылым жүзеге асады. Мысалы: The importance of new measure taken by the Government сөйлемінде ырықсыз етістегі баяндауышты көре аламыз. Көпше түрдің үшінші жағында етістік құрылымдары пассивтік құрылымдар арқылы беріледі. Мысалы: керек, қажет т.б есімшелерімен жасалады және контекст мағынасына байланысты аударылады. Мысалы: Бұл кемшіліктерді жою керек- These shortcomings must be eliminated. Орыс тілінде егер бастауыш немесе баяндауыш ырықсыз етісте жасалған кезде, ол ырықсыз етіс арқылы жасалады. Блоымсыз мағынада қолданылып, инфинитивтен тұратын етістікте пайда болады: Дауыстар естілмейді- No voices to be heard. Қазақ тілінде ырықсыз етіс ағылшын тілінде де ырықсыз етісте жасалады. Мысалы: Хатқа қол қойылған жоқ- The letter has not been signed yet.

Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аудара отырып, қазақ, ағылшын, орыс тілдеріндегі ырықсыз етістің айырмашылығын көрсет:

1. Support for the Vietnam peace demonstration in Sheffield on March 1, for the Easter march, and for other activities contributing to ending the war on the basis of the right of the Vietnamese people to decide their own affairs, was urged yesterday by the British Council for Peace in Vietnam. (M. S., 1969)

2. Exemption from taxes on capital gains up to a maximum of 1,000 a year is asked for by the Income Tax Payers Society in a letter to the Chancellor. (M. S., 1969)

3. When the wage freeze was introduced, we were told the low paid would benefit. The Budget gives them noth­ing. They stay low paid. The increase in family

allow­ances that was widely hoped for has come to nothing. (M. S., 1967)

4. Foot police flanked the marchers all the way from the London School of Economics in Aldwich. They were augmented by mobile police and there were walkie-talkies and a police van at the rear of the column (M. S., 1968)

5. About 1,600 non financial companies in Britain with net book assets of 1,900 million, are owned or controlled by U. S. firms, the President of the Board of Trade said yesterday in a written reply to a Commons question. (M. S., 1968)

6. Charlie, the homeless elephant at the closed-down Craigend Zoo near Glasgow, has been offered a home by the Director of Berlin Zoo. (D. W., 1969)

7. Now that we have been awakened to the danger to ani­mals and plants that the spread of Man's activities has caused, considerable effort is being put into providing the information needed for developing an understanding and appreciation of nature. (M. S., 1967)

8. The Prime Minister was shouted down tonight by 3,000 angry youngsters as he vainly tried to address a rush-hour reply from the steps of the Leeds Town Hall. (D. W., 1969)

9. Lovers of familiar symphonic fare are catered for with two Brahms symphonies and First Piano Concerto by Beethoven. (R. T., 1969)

10. The attacks on the people made in Wednesday's grim Budget were just the sort of cuts which were ordered by the bankers throughout the world. (M. S., 1966)

11. Some of the most disastrous chapters in the history of British foreign policy have been written by those who believed that success in industrial negotiations could be paralleled in the world of foreign affairs. (The Guar- dian, 1965)

12. He was elegant, bowler-hatted and umbrellaed. (C. Wil-lock, Death in Covert)

13. The U. S. President was left in no doubt about what the ordinary people in New Zealand felt, for placards which read: "No New Zealand support for U. S. aggres­sors" were in the President's direct view in front of the official dais. (M. S., 1966)

14. Flagrant disregard for laws on shipping safety was alle­ged at an inquiry into the loss of the pleasure boat Darl-wyne with 31 lives. (M. S., 1970)

15. The Soviet people are marching the path which will sooner or later be followed by the working people of all countries, Soviet Communist Party leader Leonid Brezh­nev said here today. He was addressing a Lenin Cente­nary celebration held jointly by the Party's Central Committee, the Supreme Soviet and the Russian Fede­ration Supreme Soviet in the Kremlin Pa'ace of Cong­resses. (M. S., 1970)

16. In Calcutta. Premier Mrs Gandhi declared yesterday it was mass poverty that posed a real threat to Indian de­mocracy. The threat to democracy in India could be met by removing poverty from the masses. (M. S., 1970)

17. European security, the Middle East, Vietnam — on each of these issues the British Government must be forced to abandon its obstructive role and to throw its weight on the side of sanity and peace. (M. S., 1970)

18. Today, the Big West End stores begin their annual sales, to be followed next week by sales in many out-of-town shopping centres. (M. S., 1969)

19 Already a heavy blow against the British people has been struck by the

government-organized increase in unemployment. This must not be followed up by a fur­ther effort to put the burdens caused by a wrong policy on the sick, the ill-housed and the children. (M. S., 1968)

20. About 3,000 busmen employed by the Northern General Transport Group of companies, staged a one-day strike yesterday in support of a basic rate of pay of Ә 20 a week. North Durham and Tyneside services were affected. (D. W., 1964)

21. Two of our most respected composers shared the conducting of the Promenade concert at the Albert Hall on Saturday, which was mainly devoted to English music of the 20th century. Malcolm Arnold took charge of the greater part of the programme. He was jointed briefly by Sir Arthur Bliss to conduct the first performance of the new version for three hands of his rarely heard concert for two pianos and orchestra. (R. T., 1969)

22. "Ready? said the old gentleman inquiringly, when his guests had been washed, mended, brushed and brandied.

(Ch. Dickens, The Posthumous Papers of the Pickwick Club)

23. "I think you had better be going back," he said. "It's rather late. They may be missing you." Maud laughed happily. "I don't mind now what they do. But I suppose dinners must be dressed for, whatever happens."

(P. G. Wodehouse. A Damsel in Distress)

24. Two more strikes of natural gas have been made in the North Sea of the Yorkshire coast, British-Petroleum announced yesterday. (M S., 1966)

25. More light was shed yesterday on the effects of CS gas, which was claimed by Pentagon to be virtually harmless to health and was therefore to be recommended for use in war by soldiers — or in peace by the police.

The latest information comes from U. S. Army studies, showing the gas to produce burns and blisters.

The Morning Star has campaigned consistently to have this gas banned for use by either Army or police? (M. S., 1970)

26. "The weather report promises heavy snow moving in from the west," he said. It will be here by evening, so I'm going to New York today. By tomorrow we may be snowed in. (Ph. A. Whitney. The Winter People)

'27. Mutiny Charge

Two black marines, George Daniels and Lance-cor­poral William Harvey, were court-martial led for making anti-war statements during a talk-in session and sen­tenced to ten and six years respectively. (M. S., 1970)

28. It was not until he had received his apology that our touchy friend would suffer himself to be appeased. (A. Conan Doyle, The Lost World)

29. The ancient Phoenician city of Sarepta has been unearthed on the coast of Lebanon. It is the first home city of sea-?????

§ 5. Инфинитивтен жасалатын құрылымдар мен комплекстер

құрылымдары бар. Олар:

1. for-phrase айналымы.

2. nominative with the infinitive айналымы (мұнда инфинитив екінші баяндауыш ретінде қолданылады).

3. іс-әрекет жалғастыруша инфинитив.

4. адьективті (сын есімді) сөз тіркестерде қолданылатын инфинитив.

Осы жағдайлардың бәрінде аударма барысында грамматикалық трансформацияларға жүгінеміз.
1. For-phrase айналымы

For-phrase айналымы – ағылшын тілінің «for» предлогы қолданылатын инфинитивті құрылым. Бұл құрылым аудармада қиындық тудырады және ол келесі элементтерден тұратын ағылшын тілінің «for» предлогымен беріледі.

Жалпы септік және объектті септігінде зат есіммен берілетін инфинитив субъектісі болады. Мысалы: It is necessary for him to have a good rest – Ол жақсы демалу қажет.Бұл айналым келесі функцияларға ие:

1. Күрделі бастауыш (ол көбіне ағылшын тілінің it есімдігімен беріледі). Мысалы: It was unusual for him to read in bed – Ол төсекте жатып оқымайтын.

2. Күрделі баяндауыш. Мысалы: The most important thing is for us to start early – Бізге ең бастысы – ерте шығу.

3. Күрделі толықтауыш. Мысалы: I’m anxious for her to pass her examination – Ол емтиханды жақсы тапсырса екен.

4. Күрделі анықтауыш. Мысалы: Here is an interesting book for you to read – Мынау қызық кітап. Оқыңыз.

5. Күрделі пысықтауыш.

a) мақсат пысықтауыш. Мысалы: He stepped aside for me to pass – Ол менің өтуім үшін артқа шегінді.

б) себеп-салдар пысықтауышы. Мысалы: The text was too dificult for students to translate – Мына мәтінді студенттерге аударуға қиынға соқты.

Бұл айналым көркем-әдеби тілді, газет-публицистикалық мәтіндерде кеңінен таралған.
Практикалық тапсырма

Берілген сөйлемдерді инфинитивтің қолданудың ерекшеліктеріне назар аудара отырып, қазақ тіліне аударыңыз:

l. He had spoken with fairness. But I was a reproach, sit­ting there. All he wanted was for me to get out of his sight. (C. P. Snow, Corridors of Power)

2. On its return journey the spacecraft must be accelerated to some 25,000 m. p. h. for it to enter the earth's orbit. (The Times, 1966)

3. It is impossible for you to have done better. (C. P. Snow, Time of Hope)

4. John didn't like for Kate to sit still and stare straight ahead — hour after hour. (J. Steinbeck, East of Eden)

5. The weight of knowledge is too great for one mind to absorb. (Ibid.)

6. Priests in Spain lay heavy stress on the need for school­children to obey their priests and to respect their author­ity. (M. S., 1969)

7. The table was small enough for the conversation to be general. (S. Maugham, The Razor's Edge)

8. The establishment of a group of impartial investigators who would investigate the facts about a particular inter­national dispute appears, at first glance, to be sensible. But neither this idea nor that of a handbook on how to settle disputes has yet been worked out in sufficient detail for its probable success to be judged. (The Guardian, - 1965)

9. The greatest need this May Day is for British working people to become conscious of their own strength, and of the advances they could achieve if they used it to the full. (M. S., 1970)
2. Nominative with the infinitive айналымы немесе инфинитивтің екінші баяндауыш ретінде қолданылуы
Туынды етістіктің эпитеті ретіндегі инфинитив көп қолданылмайды. Туынды етістік әрқашанда тіркес болып келеді. Ол әдетте ырықсыз етістегі баяндауыш етістіктен және етістіктің кей мағынасын білдіретін инфинитив немесе есімше формасынан тұрады. Бұл әдетте физикалық қабылдау, ой және сөйлеу белсенділігін білдіретін етістіктер және де каузативті етістіктер болып келеді. Бұл айналым өзінің ықшамдылығының арқасында және де келтірілген мәлімет үшін жауапқа тартылу мүмкіндігінің арқасында газетті публицистикалық стильде кеңінен таралған. Мысалы: Over a hundred people are believed to have been drawned during the rescued flood in Pakistan – Пакистанда жақында болған су тасқынынан жүзден аса адам көз жұмды деген мәлімет таралды.

Туынды етістіктің бірінші элементі ағылшын тілінің to be етістігі кейде анықтауыш айналым барысында түсіп қалады. Мысалы: The boy believed to have been kidnapped came home after missing for two days – Ұрланды деп есептелген бала екі күннен кейін үйіне оралды.

Берілген сөйлемдерді инфинитивтің қолданудың ерекшеліктеріне назар аудара отырып, қазақ тіліне аударыңыз:

1. Quake Toll

The final death toll from Monday's Peruvian earthquake is expected to be 150Between 10000 and 20,000 are homeless (M. S., 1969)

2. Lloyd Patterson was an American Negro who, in 1932, finished college but
couldn't find a job. By sheer chance he happened to read a newspaper advertisement saying a Negro youth was needed for film-shooting in the USSR. So Lloyd came to the Soviet Union. There he first became an actor, and then, learning Russian, worked as a jour­nalist. (P. W., 1970)

3. Eleven Die in Zagreb Floods

Eleven people are known to have died and tens of thou­sands are homeless after floods which struck Zagreb, Yugoslavia's second biggest city, on Monday. Water from the swollen River Sava which swamped the city and surrounding country is gradually receding. But more dead are feared to be lying submerged in their flooded homes. (M. S., 1968)

4. Six members of a fanatical religious sect accused in Zurich's "witchcraft trial" of flogging a teenage girl so savagely that she died, are expected to hear the jury's verdict this week (M. S., 1967)

5. Geneva, Thursday. Britain's Budget measures were believed under scrutiny here today by a European Free Trade Association (EFTA) working party investigating British economic difficulties. A high British Treasury official is understood to have brought the Budget de­tails with him when he arrived here by air today to take part in the meeting, accompanied by a Board of Trade official.

6. The United Nations Food and Agriculture Organization was said to be concerned that many countries had been turning to bread where it had not previously figured in their diet.

Wheat had to be mostly imported and there was felt to be a need for bread from local substitutes. (M S 1970)

7. Every mother knows how important it is for her child­ren to make a good start at school. If they settle in hap­pily in the first year, problems are far less likely to crop up. (M. S., 1970)

8. A Six-Foot Wave Hits Hawaii

A six-foot tidal wave, thought to have been triggered off by the Chilean earthquake, struck Hawaii early yesterday. At least 6 people were known to have lost their lives there and it was feared the death toll was much higher. Many people were reported injured. Waves were reported still sweeping in. Devastation was said to be greater than in 1946, when a wave caused a heavy death toll. (D. W., 1965)

9. A letter signed by 25 Greek publishers and journalists living outside Greece has been handed in at the US Embassy in London. The letter is taken to refer to the American government's decision to resume heavy arms supplies to Greece. (M. S., 1970)

10. The lunar highlands are believed to date back almost to the moon's formation about 4,000 million years ago. (M. N., 1970)

Берілген сөйлемдерді инфинитивтің қолданудың ерекшеліктеріне назар аудара отырып, қазақ тіліне аударыңыз:

1. 
   At eighty Dane entered the office to find corporal Kemp asleep at his desk and a tired-looking kid sat waiting. (J. Steinbeck, East of Eden)
   
2. 
   The Salinas river tore the edges of the farm lands and washed whole acres down; it toppled barns and houses into itself, to go floating and bobbing away. (Ibid)
   
3. 
   Again and again I glanced round swiftly, with the conviction that I was about to see something, but only to meet the dark tangle of our hedge or the solemn and cavernous gloom of the great trees which arched above our heads. (A. Conan Doyle, The Lost World)
   
4. 
   But Skelton did not die. He woke next morning to find himself in a room, in bed and under the mosquito-net. (S.W. Maugham, Flotsam and Jetsam)
   
5. 
   Each time the door opened Martin looked round, only to see the Mounteneyes enter, then the Puchweins. ( C.P. Snow, The New Men)
   
6. 
   So Mr. Lammas dozed uneasily and woke up to find the mail halted at an inn for a change of horse.(J. Buchan, The Free Fishers)
   
7. 
   Rachmaninoff once sailed from England on the Berengaria. On boarding he noticed a horde of newspapermen and photographers. The aloof Rachmaninoff steeled himself against the inevitable only to see them to whiz right past him. Stunned, he wheeled around to discover that the quarry was Primo Carnera (the famous footballer). (A. Chasins, The Van Cliburn Legend)
   
8. 
   You may be sure that when anyone mentions the Pyrenees he means the French Pyrenees, a tourist haunt for years. A range of mountains drops steeply to the plains. Beautiful streams descend though their valleys to swell the fair rivers of France. (The National Geographic Magazine)
   
9. 
   The wind howled around the cornices and fought its way through the narrow openings in the windows to billow the lace curtains of Mason’s apartment. (E. Gardner, The Case of the Baited Hook)
   
10. 
    Mason fought off the heavy lethargy of the deep sleep which comes during the first part of the night, to grope for the ringing telephone.
    
11. 
    California’s Right Wing started a new witch-hunt. The state officials sacked Miss Angela Davis, a Communist Negro philosophy lecturer- only to be faced with a massive movement in her support throughout the state. ( M. S., 1970)
    
12. 
    The light died down to leave the room darker than before. (C. Dane, The Babyons)
    
13. 
    Britain’s overseas trade moved out of the red in August to hit a surplus of £ 40 million, the Board of Trade announced yesterday.( M. S., 1969)
    
14. 
    The door swung back to reveal a bright room tastefully furnished. ( R. Pixe, Mute Witness)
    
15. 
    He had put a carefully prepared tray of toast, biscuits, and hot milk on his wife’s bed, only to have her move clumsily and upset the milk. ( D. Eden. Listen to Danger)
    
16. 
    Winter has truly set in. Long, heavy icicles hang from the eaves and glint in the feeble rays of the low sun. During the day they drip to form treacherous ice patches on the pavements and at night their points harden to nails. ( M. S., 1969)
    
17. 
    I must have slept for about hours when I was again aroused, and forcibly by someone tugging at my arm. I opened my eyes to find light full on sister’s Peek at my bedside with a stricken face. ( A. J. Cronin, Shannon’s Way)
    

Берілген сөйлемдерді инфинитивтің қолданудың ерекшеліктеріне назар аудара отырып, қазақ тіліне аударыңыз:

1. 
   For the second day in succession, the Zambian President today warned of drastic steps to be taken against white racialists in the Zambian copperbelt.
   

2. 
   The T.U.C. decision to oppose new laws against strikes made by a unanimous general purposes committee is certain to be backed by the movement. (M. S., 1969)
   
3. 
   Yesterday’s Cabinet was the first of a series which are concentrating on deciding the amount of money to be allocated to the various Government departments for the financial year starting in April. (M. S., 1967)
   
4. 
   There was an old saying in the socialist movement that “the only class in Britain never to lose an election is the ruling class.” (L. M., 1970)
   
5. 
   Giraffe Born
   

6. 
   The Assembly in overwhelming majority will doubtless agree that South Africa has violated its obligations and deserves to be stripped of its mandate over South West Africa “to promote to the utmost the material and moral wellbeing of the native inhabitants.” (The N. Y. T., 1966)
   
7. 
   The Sudanese Government has announced plans to nationalize ten companies and confiscate 13 others. The Revolution Council has decided to nationalize the marketing of cotton and set up a national organization to undertake this task. A State- owned organization to monopolize the import and distribution of films will also be established. (M. S., 1970)