26
2-қосымша
Жастардың қатысу сатылары
Қазақстан
Республикасының
2015
жылдың
9
ақпанындағы
«Мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңына сай мемлекеттік жастар
саясатының мақсаттарының бірі - жастардың шешім қабылдау үрдістеріне
қатысулары үшін жағдай жасау. Сондай-ақ, отандық заңнамада жастардың
жастар саясатының қалыптасуына және іске асырылуына тікелей
қатысуының негізі қаланған.
Бұл мысалдар жастардың қоғам өміріне араласуының өз бетінше мақсат
еместігін көрсетеді, бұл үздік қоғам қалыптастыру арқылы жастардың өміріне
жағымды өзгерістер енгізу құралы болып табылады.
Жастарды көмекке және қорғауға мұқтаж, болмаса, құрбан болған
(проблемалық әдіс) топ деп қарастырмау керек. Сондай-ақ, үлкендердің
жастардың не істеу керектігін жақсы білетіндігіне байланысты істеріне
араласа беретін объектісі ретінде де қарастыруға болмайды. Оларды даму
ресурсы ретінде қарастырған жөн: үлкен әлеуетке ие, таланты және
энергиясы толы қоғамның белсенді мүшелері деп түсіну керек. Сондықтан,
жастарды өздеріне қатысты мәселелерді шешуге тікелей қатыстыру керек, ал
басқа мүдделі тараптардың оларға не істеу керектігін меңзеп емес, нақты
қолдау көрсетулері керек. Жастарды қоғам өміріне араласуға жұмылдыратын
басты көмекшілер – ЖРО және жастар ұйымдары болуы тиіс.
"Жастардың қатысуы" тіркесінің мәні неде?
5
Америкалық психолог Роджер Харт 1997 жылы ЮНИСЕФ үшін
«Балалардың қатысуы: қауымдастықтардың дамуы мен қоршаған ортаны
қорғауға жас азаматтардың қатысу теориясы мен тәжірибесі» деп аталатын
кітабында «жастардың қатысу сатысы» бойынша өз тұжырымдамасын
ұсынған. Ол жылдам арада балалар мен жастардың қатысуының кезеңдері
мен дәрежелерін өлшейтін аса бағалы құралға айналды.
Іс жүзінде Харт моделі Шерри Арнштейн әзірлеген және америкалық
Жоспарлау қауымдастының журналында (Journal of the American Planning
Association) 1968 жылы жариялаған мақалада көрсетілген "азаматтық қатысу
сатысының" бейімделген нұсқасы. Осы жылдар ішінде жастардың
қатысуының басқа да бірнеше үлгілері мен матрицалары дайындалды,
мәселен, көлденең және тік, дегенмен, Харттың қатысу сатысы қазіргі таңда
да ең жиі аталатын құрал болып қалып отыр.
Харт балалардың қатысуының сегіз түрлі деңгейін қарастырады,
сонымен қатар соңғы үш сатының іс жүзінде жоқ екендігін айтады.
5
Зара Лавчиян, Наталья Никитина, Ханс-Йоахим Шильд. Руководство по молодежной политике для
стран Восточной Европы и Кавказа. "Как разработать национальную молодежную стратегию". Қайта
қаралған нұсқасы. 2015
27
Қат
ы
су
д
ең
гей
і
Ықп
ал
ет
п
еу
і
Жастардың бастамасы, шешім –
ересектермен бірлесіп
Жастардың барлығын өздері жасайды
Ересектердің бастамасымен, шешім – жастармен бірлесіп
Ақпараттандыру және кеңесу
Ақпараттандыру
Имитация
Декорация
Манипуляция
Бастапқыда қатысу сатысы балаларға арналған болса да, ол жастардың қатысу
сатыларын анықтауда пайдаланылады.
Осыған байланысты, Харттың балалардың бастамасымен іске
асырылатын әрекеттер туралы тұжырымдамасы әрі қарай жастардың
бастамасына қатысты айтылатын болды. Харт сатысының үнемі ең
жоғарысында болуымыз керек деп түсінбеуіміз керек, керісінше,
қатыспаушылықтың төменгі сатысында болмай, жастардың шешім
қабылдауға іс жүзінде қатысуын қалай қамтамасыз ету керектігін ойластыру
қажет.
Сатылардың әрқайсысын былай түсіндіруге болады:
8. Жастардың бастамасымен, шешім – ересектермен бірлесіп. Бұл кезде
жобаларға немесе бағдарламаларға жастар бастамашы болады, ал шешімді
жастар мен ересектер бірге қабылдайды. Мұндай жобалар жастардың
құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейтеді, соған қоса, ересектердің өмірлік
тәжірибелері мен білімін алуға қолжетімділіктері қамтамасыз етіледі.
7. Жастардың бастамасымен және басшылығымен. Бұл деңгейде жастар
жобаға немесе бағдарламаға бастама жасайды және жүзеге асырады.
Ересектер бұл ретте қосалқы рөл атқарады.
6. Ересектердің бастамасымен, шешім – жастармен бірлесіп. Бұл кезде
жобаларға немесе бағдарламаларға ересектер бастамашы болады, ал шешімді
жастар мен ересектер бірге қабылдайды.
5. Ересектер жастармен кеңеседі және оларды хабардар етіп отырады.
Бұл жағдайды жастар ересектер әзірлеген немесе жүзеге асыратын
бағдарламалар, жобалар бойынша кеңестер береді. Жастар ұсыныстарының
қалай
қолданылатындығы,
ересектердің
қандай
шешім
қабылдайтындықтары туралы мәлімет алып отырады.
4. Жастар ересектердің нұсқауларын орындайды, сонымен қатар оларға
ақпарат беріледі. Бұл жағдайға жастарға белгілі рөл беріліп, олардың қалай
және қандай себептерге байланысты қатысатындықтары хабарланады.
