Жапбаров Амангелді Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі мен дағдыларын

жүктеу 0,8 Mb.

Pdf просмотр

бет	25/145
Дата	26.02.2022
өлшемі	0,8 Mb.
	#37639

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 145

Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі

лексикалық қате
деп атаған жөн.
Ал сөздің жасалу жолынан, сөз түрлендіру амалынан кеткен қателерді
морфологиялық қате
  деуге болады. Сондай-ақ сөздердің тіркесу амалдарын
білмеуден, сөздердің  орын тәртібін сөйлемде бұзып қолдану,   азат жолдан
жазу тәртібін білмеу сияқты қателер
синтаксистік қатеге
жатады.
Осы   қателердің   ішінде   айтылатын   ойға   лайық   сөзді   талғап,   таңдап
қолдана алмау
ауызекі сөйлеу стилі, ғылыми, көркем әдебиет, іс қағаздары,
публицистикалық
стильдердегі   сөз   қолдану   белгісін   білмеуден,   жанр
ерекшелігін ажырата алмаудан, сөз байлығының кемдігінен пайда болатын
қателер де бар. Бұларды нағыз
стилистикалық қате
деуге болады.
Әрине,   қателерді   бұлайша   жіктеу   мектеп   бағдарламасына   жаңа
ұғымдарды енгізу немесе жаңаша қарау дегендік емес. Біздің айтайын деп
отырғанымыз, мұғалім қатенің болу   себебін білмей тұріп, оны болдырмау
жолын   шеше   алмайды.   Сондықтан   біріншіден,   бұл   жайды   мұғалім   қатал
ескеруі қажет. Екіншіден, ондай қатені  бодырмау үшін қандай ережеге  көңіл
бөлу керектігін оқушы да білгені жөн.
Ол үшін оқушыға лексикалық қате, морфологиялық қате, синтаксистік
қате   деген   терминдерді   қолданбағанмен,   мұғалім   қатені     талдағанда
лексикадан, морфологиядан, синтаксистен оқушының   қатесі  барын әр кез
ескеріп отырғаны жөн. Бұл  балалардың  сөз қолдану, грамматикалық білімді
қалыптастыру,   сөйтіп   оны   пунктуациямен   байланыстыра   білуге   жағдай
жасайды. Мысалы, лексикалық қатенің мына түрлері жиі кездеседі.
1.   Сөздің   әдеби   тілде   қалыптасқан   мағынасын   ескермей,   бұзып,
орынсыз қолдану. Мысалы:
Балалар   құлыншақтың   жүгіргенін көріп мәз
болды
.
Осы   сөйлемде
жүгіргенін
  деген   сөздің   әдеби   тілде   қалыптасқан
мағынасымен қолданылу   үлгісі бұзылып тұр.
Құлыншақ   шабады, желеді,
бірақ
жүгірмейді.
2. Оқушылар   синоним сөздердің қолданылу орнын білмеуден туатын
қателер. Мысалы: Ол бізге:
Ауылға келіңдер, - деп айтты
сияқты сөйлемдер
кездеседі. Мұнда
де
етістігі мен
айт
етістігі синоним екенін, сондықтан Ол
бізге:
Ауылға келіңдер, -деді
деп жазған жатық шығады.
Бұл секілді қателердің түр-түрі оқушылардың жазба жұмыстарында жиі
кездеседі. Сондықтан ондай қателердің болу себебін оқушыларға ескертпей
тұрып жөндеу мүмкін емес.  Ал мектепте  жазба   жұмыстарын тексергенде
51

талдау   жасаудың   орнынан   «Орашолақ   сөйлемдер   кездеседі».   Сондықтан
сөйлемді дұрыс құра алмау пунктуациялық қателерге ұрындырады.
Пунктуацияға   байланысты   бірсыпыра   ережемен   оқушылар   бастауыш
сыныпта және синтаксисті   оқуға байланысты V сыныпта танысқан. Ал VІ-
VІІ сыныпта морфология тарауын оқығанда әр   катеорияға қатысты тыныс
белгілерін   қолдану   жайымен   танысып   отырады.   Бұған   қарағанда,   V
сыныптарда   пунктуацияға   байланысты   білім   дағдыларына   көңіл   бөлудің
керегі   жоқ   сияқты   болып   көрінуі   мүмкін.   Алайда   қазақ     тілін   пәнішілік
байланыста   өту   және   әрбір     тілдік   категорияны   өткенде   қатынас   құралы
ретінде тілді пайдаланудағы    оның негізгі  бір тарауы – пунктуацияны VІІ
сынып материалдарынан шеттете алмайды.
ІХ   сынып   оқушыларымен   тыныс   белгілеріне   байланысты   қандай
жұмыс   жүргізілуі   керек?   Біріншіден,   оқушылардың   бастауыш   және   V
сыныпта  танысқан тыныс  белгілерін қолдану ережелерін еске түсіру арқылы
білім дағдысын ұштай түсу қажет болады. Бұл – айтылған жайт қай тақырып,
қай категория өтіліп, қандай жаттығу жұмысы жүрсе де, жазба   жұмыстар
жүргізілсе де, еске ұстайтын нәрсе. Ал, екіншіден, кейбір категориялардың
синтаксистік негізде оқытылуына байланысты тыныс белгілерін түсіндірмей
болмайды.   Мысалы,   жалғаулық,   демеулік   шылау   мен   одағайды   тыныс
белгілерін кірістірмей түсіндіру мүмкін емес.
Бұл   екі   мақсатты   орындаудың     өзінше     қиындықтары   бар.   Сөйлем
соңынан   қойылатын   тыныс   белгілері   оңай   көрінуі   мүмкін.   Бірақ   олардың
кейде орны ауысып жатады. Өйткені кейбір сөйлемдердің айтылу сазы сол
сөйлемнің   құрылысына   немесе   құрамындағы     сұраулық,   демеуліктерге
қатысты болмай, бүкіл азат жолдағы, мәтіндегі мағынаға  байланысты болып
келеді. Мысалы:

жүктеу 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 145