Жапбаров Амангелді Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі мен дағдыларын

жүктеу 0,8 Mb.

Pdf просмотр

бет	28/145
Дата	26.02.2022
өлшемі	0,8 Mb.
	#37639

1 ... 24 25 26 27 28 29 30 31 ... 145

Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі

Дағдының   қалыптасу   механизмі
.   Дағды   сипаты
екінші   рет   автоматтандырылған   іс-әрекет   сияқты,
автоматтандырылатын   саналы   іс-әрекет   жүретін   қай   жол
мәселесін   және   бұл   үшін   саналы   іс-әрекеттің
автоматтандыруға   өтуге   қажетті   жағдай   мәселелерін
анықтайды.   Әрине,   саналы   іс-әрекет   болып,   саналы   түрде
меңгерілген мақсатқа жетуге бағытталған іс-әрекетті айтуға
болады.   Егер,   мысалы,   біз   қандай   да   бір   орфографиялық
жаттығуларды саналы түрде орындағымыз келсе, оқушылар
алдына,   тек   орфографиялық   мақсат   қояды   да   оны   саналы
орындауға ұмтылады.
Егер   әдістер   тарихында   біз   осындай   қарпайым
шындықтың бұзылғанын көрмесек, бұл туралы атап өтуге де
болмас   еді.   Бұл   «мағыналық   пен   «Орфографиялық»
түсініктерді   айырмасыз   саналы   жазу   (мәтіннің   мағынасын
түсінуді   мақсат   етіп,   бірақ   орфография   туралы   мүлде
ойламай жазуға болады).
Пунктуациялық   дағды   –   бұл   күрделі   дағды.   Ол   жазу
дағдысын, сөздің дыбыс құрамын талдауды, грамматикалық
білім   негізінде   орфограмманы   танып   білу,   оған   қажетті
ережені   қолдану   және   орфограмманы   дұрыс   жазуды
қамтиды.   Бұл   негізгі   шеберлік   пен   дағды,   орфограммалар
сипатына   тәуелді   жеке   амалдарға   негізделеді.   Оқу
барысында   ең   алдымен   барлық   осындай   жеке   амалдардың
игерілуі   (меңгерілуі)   қажет,   ол   үшін   олардың   әр   қайсысы
белгілі бір кезеңде оқушының іс-әрекетінің мақсаты болады.
Бірақ орфографиялық дағдының қалыптасуы үшін бұл жеке
амалдарды   орындай   білу   жеткіліксіз.   Дағды   табиғатына
көптеген жылдар бойы зерттеу жүргізген Е. В. Гурьянов бұл
туралы  былай  дейді:   «Жеке   іс-әрекеттерді   жеке   бөліктерге
бөлу жеке іс-әрекеттерді орындауда қандай да бір бөлшегін
жетілдіру     үшін   ғана   емес,     ең   алдымен   және   ең   бастысы
сәйкестендіру үшін одан кейін жеке іс-әрекеттердің барынша
күрделі   іс-әрекеттердің   орнын   басуға   қамтамасыз   ету   үшін
қажет», -деп есептейді [41, 31].
Педагогика үшін дағды табиғатын бұлай түсінуден келіп
аса   маңызды   нәтиже   келіп   шығады:   егер   оқу   барысында
күрделі   іс-әрекеттерді   дағдыға   айналдыру   қажет   болса,
жеке   іс-әрекеттерді   туындатып   жекелеген   жаттығулармен
қанағаттануға   болмайды.   Егер,   мысалы,   бастауыш   сынып
оқушыларына   жуан-жіңішке   дауыстыларды   үйрету   үшін,
57

алдымен   сөздерді   теріп   жазуға   үйретеміз,   ондай   болмаған
жағдайда   оқушылар   бұдан   кейін   буын   үндестігі   ережесін
бірден   қолдануда,   олар   осы   екі   ептілік   немесе   шеберлікті
біріктіру   қажет   болғандықтан   қиналады.   Мектеп
тәжірибесінде, оқушы барлық назарын бір мәселені шешуге
жинақтап   (мысалы:   бір   текті   сөздерді   теріп   жазу),   екінші
тапсырма   туралы   ұмытып   кетеді.   Сөз   түбіріндегі   жуан
дауыстылары   бар   жуан   буынды   сөздерді   теріп   жазу
қажеттілігі   туралы   немесе   негізгі   сөзбен   тектес   емес,
жіңішке   буынды   сөз   формасын   теріп   жазудағы   буын
үндестігінің   қажеттілігі   жиі   кездеседі.   Мұндай   қателердің
болу себебі әр түрлі болып келеді, негізгісінің бірі – дағдының
осы   екі   элементін   бір   іс-әрекетке   сәйкестендіруге   арнайы
бағытталған жаттығулардың жоқтығы болып табылады.
Нағыз   мықты(күшті)   дағдыға   ие   болу   үшін
А.Н.Леонтьевтің   ойы     бойынша   «Оқушының   алдына   мұндай
жаңа мақсатты қою, дәл мұндай нақты жағдайда ол әрекет
басқа   іс-әрекеттің     орындалу   әдісі   болып   келеді.   Басқаша
айтқанда, нақты осы   іс-әрекеттің мақсатты, жаңа мақсатқа
талап етілген іс-әрекет шартына  айналуы қажет» [42,19]. Ал
біздің   келтірген   мысалымызда   қосалқы   әрекет   түрін
орфография алса, ал бастапқы мақсат болып шығармашылық
жазу   болып   табылады.   Бастапқыда   барлық   ережелер   оның
барлық бөлшектерінде қолданылады.
Дағды   қалыптасты   ма,   оның   беріктігі   қандай   екенін
қалай   білуге   болады?   Ол   үшін   мынадай   жағдай   жасалуы
қажет. Мұнда ереже бойынша барлық іс-әрекет қандай да бір
жаңа   мақсатқа   қол   жеткізу   үшін   тек   қосалқы   рөл   атқаруы
тиіс. Егер осындай жағдайларда дағды бұзылмайтын болса,
оның беріктігіне сенім арта беру қажет. Егер мұндай сынға
шыдай алмаса, онда соны қайта жұмыс істету қажет. Сондай-
ақ   жекелеген   орфографиялық  іс-әрекеттермен   жұмыс   істеу
арқылы білім алуды ары қарай жалғастырылады.
Тұжырымдағанда   ойлау   үдерісінің   жүйеленуі   мен
жаттыға   беру   бірте-бірте   ұғынып   ойлау   амалы   дағдының
қалыптасуы нәтижесінде ойланбай жазу үдерісіне өтеді-яғни
екінші   сигналды   жүйеде   реттеу   жұмыстарының   төмендеуі
автоматты орындалуға ұласады. Бұл ереже бойынша жазып
жаттығып,   соңынан   оқушылардың   ереже   туралы   ойламай
жазуымызға алып келеді.
Автоматтандырылған   жазуда   тілдің   семантикалық
жағының сақталуы омонимдік дыбыс формаларын ажыратуға
мүмкіндік береді. Мысалы,

жүктеу 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 24 25 26 27 28 29 30 31 ... 145