Ж. Ә. Бүркітбаев атындағы Өнеркәсіптік инженерия институты «Көтеру-тасымалдау машиналары мен гидравлика» кафедрасы

15 

 

-  Оқу-тану ісінің тиімділігін бақылау әдістері: ауызша, жазбалық тексеру 

және  білімдерді,  іскерліктерді  және  дағдыларды  меңгеру  нәтижелерін 

өздігінен тексеру; 

-  Оқу-тану  ісін  ынталандыру  әдістері:  мотивациялық  қалыптасудағы 

белгілі  бір  марапаттаулар,  жауапкершілік  сезімдер,  міндеттер,  білімдерді, 

іскерліктерді және дағдыларды меңгерудегі қызығушылықтар. 

 

Оқытудың  іс-тәжірибесінде  оқу  материалын  қабылдап  сезім,  ой 

дәрежесіне  негізделген  оқыту  әдістерінің  анықтамасына  кейбір  келісімдер 

бар: пассивті, активті, интерактивті, эвристикалық және т.б. Бұл анықтамалар 

әрі  қарай дәлелдеуді  қажет етеді, өйткені оқыту үдерісі мұғалім директивіне 

бағынған  оқушы  тыңдаушылар  үшін  пассивті  бола  алмайды  да,  ешуақытта 

жаңалық  (эврика)  бола  бермейді.  Пассивті  сабақтарда  оқытушының 

оқушылармен  байланысы  сұрау,  өзіндік,  бақылау  жұмыстары,  тестер  және 

т.б. көмегімен жүргізіледі. 

 

Заманауи  педагогикалық  технологиялар  көзқарасынан  және  оқу 

материалын  оқушылармен  меңгеру  тиімділігі  жағынан  пассивті  әдіс  нағыз 

тиімсіз боп саналады, бірақ оған қарамастан ол  кейбір  плюстерді иемденеді. 

Бұл  мұғалім  жағынан  сабаққа  дайындаудың  салыстырмалы  жеңіл  түрі  де, 

сабақтың шектеулі уақыт аясында оқу материалының салыстырмалы көбірек 

санын  беруге  мүмкіндік  береді.  Осы  оң  жақтарын  ескере  отырып,  көптеген 

мұғалімдер  басқа  әдістерге  қарағанда  пассивті  әдіске  көп  көңіл  бөледі. 

Кейбір  жағдайларда  бұл  әдіс  тәжірибелі  педагог  қолында  жетісті,  әсіресе, 

егер оқушылар пәнді негіздеп оқып үйренуге бағытталған анық мақсаттарды 

қоюында  жұмыс  істейтінін  айта  кету  керек.  Дәріс  –  пассивті  сабақтың  ең 

кеңінен  таралған  түрі.  Сабақтың  бұл  түрі  пәнді  тереңінен  оқып  үйренуге 

айқын мақсат қойған, толығымен қалыптасқан ересек адамдар оқитын ЖОО- 

дарда кеңінен таралған. 

 

Белсенді  әдіс  –  оқушылар  мен  мұғалімнің  өзара  әрекеттесу  түрі, 

кезінде  мұғалім  мен  оқушылар  бір-бірімен  өзара  әрекеттеседі  және  мұнда 

оқушылар 

пассивті 

тыңдаушылар 

ғана 

емес, 

сабақтың 

белсенді 

қатысушылары. 

 

Егер  пассивті  сабақта  негізгі  жұмыс  істеуші  тұлға  және  сабақ 

менеджері мұғалім болса, онда белсенді әдетте мұғалім мен оқушылар  тепе-

тең құқықта болады. Егер пассивті әдістер өзара әрекеттесудің авторитарлық 

стилін  берсе,  онда  белсенді  әдісте  демократиялық  стильді  береді. 

Мұғалімдердің  көпшілігі  белсенді  және  интерактивті  әдістердің  арасына 

теңдік  белгісін  қояды,  бірақ,  жалпылығына  қарамастан,  олардың  бір-бірінен 

айырмашылығы бар. Интерактивті әдістерді белсенді әдістердің ең заманауи 

түрі ретінде қарастыруға болады. 

 

Интерактивті  әдіс.  Интерактивті  (Inter  –  бұл  өзара,  act  –  әрекет)  – 

өзара  әрекеттесуді,  әңгімелесу  режимінде  болуды,  біреумен  әңгімелесуді 

білдіреді.  Басқа  сөздермен  айтқанда,  белсенді  әдістерден  айырмашылығы 

сол, интерактивті әдістер мұғаліммен ғана емес, оқушылардың бір-бірімен де 

кеңірек  өзара  әрекеттесуіне  және  оқыту  үдерісінде  оқушылардың 

16 

 

белсенділігінің  басымдылығына  бағытталған.  Интерактивті  сабақтарда 

мұғалім оқушылар қызметіне бағытталуға келтіріледі. Мұғалім тағы да сабақ 

жоспарын  жасайды  (әдетте,  бұл  интерактивті  жаттығулар  мен  тапсырмалар, 

оларды  орындау  барысында  оқушы  оқу  материалын  оқып  үйренеді). 

Сондықтан,  интерактивті  сабақтардың  негізгі  құраушылары  ретінде 

оқушылар  орындайтын  интерактивті  жаттығулар  мен  тапсырмалардың 

әдеттегілерден айырмашылығы сол, оқушылар оларды орындай отырып оқып  

үйренген  материалды  бекітіп  қана  қоймай,  жаңа  материалды  да  оқып 

үйренеді.  

 

Педагогикалық  тәжірибе  мақсаты:  магистранттардың  педагог-

зерттеуші  дағдысын  алу,  заманауи  ғылыми  инструментарийді  меңгеру, 

ақпараттарды 

іздеу 

және 

интерпретация 

жасау; 

Ол 

ақпараттарды 

педагогикалық қызметіне кеңінен пайдалану.  

 

Оқытушы  қорытынды  сөзін  семинарды  тәптіштеп  талдауға  арнайды;  

қаншама қойылған мақсатқа жетті, баяндаманың шығып сөйлеген сөздерінің, 

теориялық  және  тәжірибелік  деңгейі,  деңгей  тереңдігі,  өзінділігі,  жаңалығы, 

оргиналдығы  қаншалықты  болғанын  айтады.  Қорытындыны  қосымша 

ғылыми  мәліметтермен  толықтыруға  болмайды,  оларды  семинар  барысында 

келтірілген жақсырақ болды. 

 

Қорытынды  анық,  түсінікті  тілмен  айтылуы  керек  те,  онда  студенттер 

тобының  және  жеке  студенттің  жұмысы  жөнінде  негізгі  бағалық  (оң  және 

теріс) шешімдер, кеңестер және келешекке ұсыныстар беріледі. 

 

Семинар  дәрістен  басқа  оқытушы  қызметіне  кейбір  айрықша  талаптар 

қояды, 

теориялық 

дайындық 

ауқымы 

кеңейеді, 

жаңа 

әдебиеттер 

қолданылады,  ұйымдастырушылық  жұмыс  көлемі  өседі  (әсіресе,  семинарды 

өткізу кезінде), жеке студенттің рөлі, жеке және ұжымдық шығармашылықты 

қамтамасыз ету арта түседі. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

17 

 

 

7 

САБАҚТАРДА 

СТУДЕНТТЕРДІҢ 

ОҚУ 

ҚЫЗМЕТІН 

ҰЙЫМДАСТЫРУ 

 

        Дәріс  үшін  лектордың  жекеменшікті  шығармашылық  материалдарын 

баяндау  елеулі  маңызды  болады.  Бұл  студенттердің  пәнге  деген 

қызығушылығын  арттырады,  олардың  ойлау  қабілетін  белсендіреді.  Бұл 

кезде оқытушы қандай сұрақтарды негіздеп ашып береді, қандай сұрақтарды 

студенттерге  өздігінен  оқып  үйренуге  береді,  ал  қай  сұрақтар  семинарлық, 

тәжірибелік  сабақтарда  қарастырылады,  немесе  қайсысы  кеңес  беруде 

түсіндіріледі және т.б. шешеді. 

 

Дәріс мәтінімен жұмыс істеудің қортынды кезеңі – оны рәсімдеу. Жаңа 

бастап келе жатқан лектордың абсолютті көпшілігі жиналған материалдарын 

конспект  түрінде  рәсімдейді.  Аса  тәжірибелі  оқытушылар  әртүрлі  тезистік 

жазулармен және жоспарлармен дәріс оқиды. 

 

Оқыту  іс-тәжірбиесі  дәріс  мәтінін  шығып  сөйлеуден  бірнеше  күн 

бұрын дайындауды бітіру керек те, өңдеу жақсы екенін көрсетеді. Бұл уақыт 

ішінде  толғанып  ойлап  жұмыс  істеу  керек,  өзіндік  сын  күшейеді,  дәлдіктер, 

қосымшалар, мәтінді өзгертулер пайда болуы мүмкін. 

 

Дәрісте  оқылған  материал  қабылданады  да,  белгілі  бір  мөлшерде 

меңгерілуі,  бірақ  берік  білім  ретінде  бекітілмейтінін  ескерген  жөн.  Ол  үшін 

тәжірибелік, семинарлық сабақтар болады және дәріс пен қосымша материал 

бойынша істелетін студенттердің өзіндік жұмысын беру керек. 

 

Семинарлар,  тәжірибелік  сабақтар  әртүрлі  формада  жүргізілуі  мүмкін: 

күні  бұрын  белгілі  жоспар  бойынша  кеңейтілген  әңгіме  (берілген  тақырып 

сияқты ғылыми мақала бойынша алдын ала қойылған сұрақтарды талқылауы 

мүмкін);  семинарға  қатысушылармен  талқыланатын  студенттердің  кішігірім 

баяндамаларды; есептерді шығару. 

 

Аталған  сабақ  түрлері  бір-біріне  өтуі  мүмкін.  Семинарлық  немесе 

тәжірибелік сабақтарды өткізу үшін оқытушы мына іс-әрекеттерді жүргізеді: 

-  курс ішіндегі семинармен тәжірибелік сабақ орынын анықтайды; 

-  межелік пәндер тақырыптарымен семинарлық, тәжірибелік сабақтың  

байланыстылығын анықтайды; 

-  семинарлық, тәжірибелік сабақтың жоспарын құрастырады; 

-  семинарлық, тәжірибелік сабақтық материалын таңдап алады; 

-  семинарда шығып сөйлейтін өзінің сөз үлгісін жасайды. 

Семинарлық  және  тәжірибелік  сабақ  тақырыбын  таңдай  отырып,  оның 

өзекті, 

әлеуметтік 

мәнді, 

семинар 

мен 

тәжірибелік 

сабаққа 

қатысушыларының  мүддесіне  және  проблемаларына  қатысты  болуын 

ескерген жөн. 

 

Семинарлық  және  тәжірибелік  сабақ  тақырыбы  оқып  үйренілетін 

пәннің  оқу  бағдарламасы  аясында  таңдап  алынады.  Семинарлық  және 

тәжірибелік  сабақ  тақырыбы  айқын,  анық  болуы  керек,  мүмкіндігіне  қарай 

қысқа болып, семинарға қатысушылардың зейінін бұрып, қойылған проблема 

бойынша оларды ойландыратындай болуы керек.