Ішкі жадының ұйымдастырылуы

Компьютердің жұмысы барысында, бұл нөль және бірлер ұяшықтарда, жанып-сөніп «жыпылықтайды». Оқушыларға мынадай бейнелі образбен түсініруге болады: мысалы, компьютер жадын, көпқабатты үйдің түнгі фасады түрінде елестетейік. Бір терезелерде жарық бар, басқасында жоқ. Терезе – жадының биті. Жарығы бар терезе – бір, жарығы жоқ – нөль. Егер, тұрғындар шамдарын тез-тез жағып-өшіретін болса, онда үйдің фасады жұмыс істеп тұрған компьютер жадына ұқсайтын болады.

Сонымен, ішкі жадының ақпараттық құрылымы – биттік-байттық. Оның көлемі әдетте килобайт, мегабайтпен көрсетіледі.

Файл (file – қапшық, десте) – белгілі бір атпен, өңдеуге логикалық байланыспен магниттік дискіде жазылған біртектес ақпарат (мәтін, бейнелеу, бағдарлама, бейнефильм, т.б.) жиынын айтады. Файлда сақталған ақпаратта бит, байттан тұрады. Әйтсе де, ішкі жадыдан айрмасы дискілерде байттар адрестелмейді. Сондықтан сыртқы тасушыда керекті ақпаратты табу үшін файлдың аты нұсқалуы керек.

Винчестердің құрылымы: герметикалық корпустың ішінде бір осьте қабатпен орналасқан бірнеше қатты магниттік дискілердің дестесінен тұрады. Олар өте үлкен жылдамдықпен айналады. Ақпарат дискінің екі бетіне де (орысш. – поверхность) жазылады.

Дискінің әр беті (магнитті беттер) концентрлі жолдарға, оның әрқайсысы секторларға, ал секторлар «торшаларға», байттарға бөлінеді.

Бір дискідегі барлық секторлардың көлемі бекітілген болады. Әр дискіге жақындатылған магнитті бас тиектер көмегімен ақпаратты оқу/жазу үрдісі бір уақытта дестенің барлық дискілерімен қатар орындалады. Деректерді дискіден оқу және жазу жұмыстарының барлығы толық секторлармен орындалады. Винчестерге дәстүрлі C: атауы беріледі. Әдетте жұмысқа ыңғайлы және сенімділік үшін оны бірнеше логикалық дискілерге: C: D: E: – атауларымен бөлінеді.

Кітапқа ұқсастырып түсіндіру дискінің түбірлік каталогы қызметін айқындауға көмектеседі. Кітаптың мазмұны сияқты, дискінің түбірлі каталогында файлдар туралы мәліметтер тізімінен тұрады. Кейде оны дискінің директориясы дейді.

Каталогта файл жөнінде мағлұмат болады (аты, байтпен көлемі, құрылған күні және уақыты, соңғы өзгертулердің уақыты мен күні). Бұл ақпарат әрқашан белгілі бір жолдарда сақталады. Егер де файлдар тізімін экранға шығаратын болсақ, онда кітаптың мазмұнындағы сияқты дискінің құрамы жөнінде мәлімет алуға болады.

Дербес компьютердің (ДК) архитектурасы – оның негізгі бөліктерін: процессорды, жедел сақтау құрылғысын (ЖСҚ), бейнежүйені, диск жүйесін, сыртқы құрылғыларды және енгізу-шығару құрылғыларын қиыстыру (орысша компоновка) болып табылады..

IBM корпорациясы құрастырған дербес компьютердің ашық архитектурасы мыналардың:

- жалпы жүйелік шинаның болуы, оған кеңейту қосқыштары (орысша разъем) арқылы қосымша құрылғылар қосылуын;

- компьютердің модульді құрылуын;

- барлық жаңа құрылғылардың және бағдарламалық құралдардың бұрынғы нұсқаларымен үйлесімділігін ұсынады.

Ашық архитектура принципі – бұл жалпы компьютерді және оның бөліктерін, жасап шығарған фирмаға тәуелсіз, өзара толығымен үйлесімді жаңа құрылғыларды қолданып әрқашан кемелдендіру мүмкіндігі. Бұл пайдаланушыға үлкен пайда береді, олар жаңа құрылғыларды сатып алып оны жүйелік (аналық) тақшаның бос қосқыштарына (слотына) қойып, өз компьютерлерінің мүмкіндіктерін кеңейте алады.

Дербес компьютердің модульді құрылуы – ақпарат алмасуы да магистральді (шиналық) принципке сүйенеді. Құрылғылар арасында ақпарат алмасу көп сымды ортақ байланыс ақпараттық магистралі – шиналар арқылы жүреді (3.3-сурет).

Мұндай құрылымды – магистральды-модульдік немесе ортақ шиналық архитектура деп аталады. Суретте дербес компьютерлерге тән ақпараттық өзара әрекеттестік принципі қарапайым түрде бейнеленген Сыртқы құрылғылар магистральға контроллермен (үшбұрыштармен белгіленген) арқылы жалғанады.

Джон фон Нейман принциптері. Есептеу машинаның архитектурасы туралы ілімнің негізін қалаған американдық математик Джон фон Нейман1 болған. Ол 1946 жылы «Предварительное рас-смотрение логической конструкции электронно-вычислительного устройства» деген классикалық мақаласында, есептеу машинасының құру принциптерін баяндаған. Сондықтан Нейман принциптері деп аталған. Оған мына тұжырымдар жатады [21]:

1) бір процессорлық ЭЕМ құрылғыларының құрамы және құрылымы;

2) машиналық арифметикада екілік санау жүйесін қолдану;

3) ЭЕМ жадын адрестеу;

4) ЭЕМ ортақ жадында деректерді және бағдарламаларды сақтау;

5) машиналық бұйрықтың құрылымы және процессордың жүйесінің құрамы;

6) процессордың жұмыс циклы (процессордың бағдарламаны орындау алгоритмі);

Информатиканың базалық курсында ЭЕМ архитектурасын оқыту, аталған принциптерді ашуға тіреледі. Жоғарыда баяндалған материалда бірінші төрт принциптің шеңберінде сөз қозғалды. Аталған тізімдегі 5 және 6 принциптерді білу қәсіпқой бағдарламашыларға қажет.

Қарастырылатын сұрақтар:

- модель ұғымы;

- материалдық (заттық) және ақпараттық модельдер;

- ақпараттық модельдердің типтері;

- формализациялау ұғымы;

- ақпараттық модельдердің кестелік пішімі.

Модельдеу бағытының негізгі оқу мазмұны – ақпараттық модельдеу болып табылады. Бұл сызықтың мазмұны мына түсініктердің – модельдеу танымдық әдісі ретінде, формализациялау, материалдық және ақпараттық модельдер, ақпараттық модельдеу, ақпараттық модельдердің негізгі типтері тізбесімен анықталады.

Ақпарат және ақпараттық үрдістер сызығымен қатар, модельдеу сызығы информатиканың базалық курсының теориялық негізі болып табылады. Әйтсе де, модельдеу сызығы курстың басқа сызықтарымен тығыз байланыста. Базалық курстың көптеген бөлімі, оның ішінде технологиялық сызыққа жататын тақырыптар, модельдеуге тікелей қатысы бар. Ақпарататты өңдеудің технологиялық әдістерін және оған сәйкес бағдарламалық құралдарды (кестелік процессорлар, деректер қорын басқару жүйелері, т.б.), әртүрлі ақпараттық модельдермен жұмыс жасауға арналған саймандар ретінде қарастыруға болады. Алгоритмдеу және бағдарламалау тақырыптары модельдеуге тікелей қатысы бар деп саналады. Демек, модельдеу сызығы базалық курстың бір қатар бөлімдері үшін ортақ болып табылады. Жалпы білімдік информатиканың базалық курсының ары қарай дамуы осы мазмұндық сызықтардың тереңдеуімен байланысты.

Ақпараттық модеьдеу сызығының мазмұны. Материалдық модельдер тақырыбы ең басында модель ұғымын анықтауға байланысты қарастырылады. Модельдерді материалдық (орысш. – натурные) және ақпараттық деп бөлуге болады [26]. Ақпараттық модельдеу өз алдына былай бөлінеді:

- объектілер мен процестерді модельдеу;

- білімді модельдеу.

Білімді модельдеу тақырыбы жасанды интеллект тақырыбымен байланысты болғандықтан, информатиканың базалық курсында тек іздеу, зерттеу түрінде ғана жүреді. Сонда да, оқушыларға жасанды интеллектпен мына жағдайларда: компьютерде терілген мәтіннің орфографиялық қателері автоматты тексерілгенде, машиналық аударма жасалғанда, оқу және бақылау бағдарламаларымен жұмыс жасағанда кездесетіндерін айта кеткен жөн. Бұл мәліметтер оқушылардың ой-өрісін кеңейтеді, білімді жүйелеуге және кәсіптік бейімдеуге мүмкіндік береді.

Объектілердің және процестердің модельдері – ұсыну пішіндері бойынша жіктеледі. Бұл белгі бойынша модельдер – графикалық, вербальдік кестелік, математикалық, объектілі-ақпараттық болып бөлінеді.

Математикалық және объектілі-ақпараттық модельдер компьютерлік технологияларда, объектілі-бағытталған бағдар-ламалауда, қазіргі жүйелік және қолданбалы БҚ-да пайда болып, дамуда.

Бөлінген сағат санына және оқушылардың дайындық деңгейіне байланысты модельдеу және формализациялау сұрақтары әртүрлі дәрежеде оқытылуы мүмкін:

-бірінші - минималды;

-екінші – толықтырылған;

-үшінші – тереңдетілген деңгей.

Модель ұғымы. Ақпараттық модельдердің типтері. Базалық курстың алғашқы минималды деңгейінде тақырыптың негізгі ұғымдарының жүйесі қарастырылады. Бұл тақырыпты оқушылармен әңгіме түрінде өткізуге болады. «Модель» термині көбіне таныс. Олар өз беттерімен әртүрлі модельдердің мысалдарын келтіре алады. Сондай мысалдарды келтірулерін сұрап, мұғалім «автомобиль моделі», «ұшақ моделі», т.б. деген жауаптарды естуі мұмкін.

Информатика ақпараттық модельдерді қарастырады. Әйтсе де, материалдық және ақпараттық модельдері ұғымдарының арасында ұқсастықтар баршылық. Материалдық модельдердің мысалдары оқушыларға таныс және көрнекі. Осындай мысалдар арқылы модельдердің кейбір қасиеттерін талқылаған соң, ақпараттық модельдердің қасиеттеріне көшуге болады.

Материалдық (заттық) модельдердің тізімін кеңейтіп (глобус, манекен, қаланың құрылысын салу, т.б.), оқушылармен олардың бәріне ортақ қасиеттерді талқылаған жөн. Осы модельдердің бәрі түпнұсқа-объектіні қарапайым түрде көрсетеді. Объектінің кейбір қызметін жаңғыртатын модельдер болады. Мысалы, кеменің моделі жүзеді, бұрамалы кішкентай автокөлік жүреді. Айтылғандарды қорытындылай келе, оқушыларды мынадай анықтамаға әкелу қажет:

Модель – нақты объектінің немесе процестің қарапайым ұқсас түрі. «Модель» термині латынның «modelium» – шара, кейіп, сипат, әдіс, т.с.с сөзінен шыққан. Оның алғашқы мәні құрылыс өнерімен байланысты болды, ол еуропа тілдерінің баршасында дерлік кейіпті, образды немесе елесті, немесе басқа зат іспеттес затты белгілеу үшін қолданылды.

Модель – нақты объектіні зерттеу үшін натуралды экспериментті жасау мүмкіндігі болмай, әрі қымбат, ұзақ, қауіпті болған жағдайда, сол объектіні ауыстыру тәсілі. Көбінесе зерттеу үрдісінде объект – түпнұсқаны ауыстыратын модель ретінде басқа материалдық немесе ойша елестетілетін объект ұсынылады.

Модель және модельдеу – бұл бесаспап (орысш. – универсальный) ұғымдар, кез келген кәсіби аймақта, объектіні1, үрдісті құбылыстарды танудың ең бір қуатты әдістерінің анықтауышысы (атрибуты).

Модельдеу мақсаты. Модельде нақты объектінің тек келешекте қолданысқа ие болатын негізгі қасиеттері ғана қайталанады. Сондықтан, модельдеуде ең маңызды ұғым – модельдеу мақсаты болып табылады. Модельдеу мақсаты – келешек модельдің атқаратын қызметі. Мақсат – нақты объектінің (түпнұсқаның) моделінде болатын қасиеттерді анықтайды.

Материалдық объектілерді ғана емес, процестерді де модельдеуге болатынын, ерекшелеп айта кеткен жөн. Сондықтан модельдеу ұғымын кең мағынада түсіну керек. Мысалы, синоптиктер, атмосфералық процестерді қуатты компьютерлерде модельдеп, ауа райы болжамын береді, физиктер зертханаларда әртүрлі физикалық процестерді модельдейді, авиациялық конструктор аэродинамикалық моржаны, ұшақтың моделін ауа ағынымен айналу процесін модельдеу үшін қолданады. Мұндай модельде ұшақтың тұлғасына түсетін күш өлшенеді, ұшақтың беріктігі зерттеледі. Физикалық процестердің модельдерімен экпериментші-физиктер жұмыс істейді.

Ақпараттық модельдер – ақпараттық үрдістерді (ақпараттың пайда болуын, жіберуін, түрлендіруін және пайдалануын) табиғаты әртүрлі жүйелерде сипаттайтын таңбалы модельдер топтары .

Модельдерді құру және қолдану жанды және жансыз табиғаттанудың барлық ғылымдарында, қоғамтануда танымның қуатты құралы болып табылады. Ғылыми танымда модель жүйелі және мазмұнды құрастырушылық рөлін атқарады. Модельдеу арқылы заттардың белгісіз қасиеттері зерттеледі. Модель құбылыстардың құрылымын, оның басты аспектілерін неғұрлым ашық көрсетуге ұмтылады.

Сонымен, ақпараттық модельдерді құру үшін әртүрлі тәсілдер және саймандар қолданылады. Мысалы, вербальді модельді құру үшін табиғи тілдермен суреттер қолданылады.

Вербальды (мәтіндік) модельдер объектілердің немесе қатынастардың шындығын сипаттау үшін формалданған табиғи тілдердің диалектілерінің сөйлемдерінің тізбегін қолданады (мұндай модельдердің мысалы ретінде жол жүру ережелерін, милиция хаттамысын айтуға болады).

Әйтсе де, вербальдік құралдар, күрделі зерттеулер жүргізуге жеткіліксіз. Сондықтан математиктер, физиктер, химиктер баяғыдан объектілердің, құбылыстардың және процестердің математикалық модельдерін жасауда.

Математикалық модельдер – объектінің немесе үрдістің мәнді жақтарын теңдеулермен немесе математикалық басқа құралдарының тілімен бейнелейді. Олар теориялық физика, механика, химия, биология және әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдарда зерттеудің дәстүрлі түрі болып қалыптасты.

Математикалық модельдерді сипаттау үшін арнайы – формалды тіл – математикалық ұғымдар, алгебралық формулалар, геометриялық функциялар, т.б. қолданылады. Оқушыларға белгілі химиялық формулалар, нота тілі, тіпті қалта телефонымен мәтіндік хабарды жіберуге қолданылатын смайликтер, бәрі формалды тілдердің мысалдары. Баяндалған мысалдардың бәрі «формализациялау» ұғымын айқындайды.

Деректерді кестелік түрде құрылымдай білу – жалпы әдістемелік және өте пайдалы дағды. Мектепте оқылатын пәндердің барлығы дерлік кестелерді қолданады, бірақ олардың ешқайсысы оқушыларды кестелерді құру әдістемесін үйретпейді. Бұл міндетті информатика пәні алуға тиіс.

Деректерді кестелік формаға келтіру – ақпаратты жүйелеу тәсілдерінің бірі болып табылады.

Базалық курстың ақпараттық технологиялар сызығына жататын электрондық кестелер мен деректер қоры, кестелерге тікелей қатысы бар. Кестелердің классификациясы, дайындау тәсілдері туралы алдын ала баяндау осы технологияларды оқудың пайдалы проподевтикасы болады.

-жүйе ұғымы;

-жүйелік талдаудың мәні;

-жүйе құрылымы; құрылымды көрсету үшін графтарды пайдалану;

-оқушылардың жүйелі ойлауын дамыту.

Екінші толықтырылған қосымша деңгей – модельдеу сызығының мазмұнын құрайтын – жүйе құрылым, граф, ағаш желілер ұғымдарымен байланысты. Аталған ұғымдар, «жүйелер теориясы» (орысш. – систематология) деп аталатын ғылыми аймағына жатады. Бұл ұғымдарды жекелеп оқыту базалық курстың білім стандартында ескерілмеген, соның салдарынан бірде-бір оқулықта жеке баяндалған материал жоқ.

Ғылыми пәндерде болсын, күнделікті өмірде болсын «жүйе» ұғымы жиі қолданылады. Оған мысалдар жеткілікті. Мысалы, күн жүйесі, педагогикалық жүйе, химиялық элементтер жүйесі, өсімдіктер және жануарлар жүйесі, білім жүйесі, файлдық жүйе, операциялық жүйе және көптеген т.б. Көптеген жағдайларда жүйе ұғымы интуитивті түсінікті сияқты. Әйтсе де, информатика үшін ол іргелі ұғымдардың бірі болғандықтан, түсіндіруді талап етеді.

Көптеген өзара іліктескен бөліктерден құралған және біртұтас кез келген объектіні жүйе деуге болады.

Информатикада «жүйе» ұғымы айтарлықтай жиі қолданылады.

- Деректер жүйесі – компьютерде өңдеуге арналған, өзара іліктескен деректер жиынтығы.

- Бағдарламалық жүйелер – қызметі анықталған өзара іліктескен бағдарламалар (ОЖ, бағдарламалау жүйелері, қолданбалы бағдарламалар пакеті және т.б.) жиынтығы.

- Ақпараттық жүйелер – компьютерлік технологиялардың ең маңызды қосымшаларының бірі.

Ақпараттық модельдеудің негізгі әдістемелік принципі – жүйелеу, сондықтан кез келген модельдеу объектісі жүйе ретінде қарастырылады. Модельдеу үшін, элементтердің қасиеттері мен байланыстарының барлық жиынтығынан тек маңыздылары ғана ерекшеленеді. Міне жүйелік талдаудың мәні осында. Зерттеуші жүргізетін жүйелік талдаудың мақсаты – келешекте ақпараттық модельде көрсету үшін, зерттелетін объект туралы өзінің түсініктерін реттеу.

Құрылым – жүйе элементтерінің арасындағы байланыстар жиынтығы.

Жүйелердің құрылымын ұсынудың ең ыңғайлы және көрнекі тәсілі – графтар. Граф қырлармен немесе доғалармен байланыстырылған төбелерден тұрады. Ақпараттық жүйенің құрамы және құрылымы туралы граф түрінде көрсеткенде жүйенің компоненттері төбелері, ал олардың арасындағы байланыс сызықтармен (доғалармен немесе қырлармен) бейнелінеді. Графтар адамдардың көптеген практикалық және ғылыми қызмет аймақтарында қолданылады.

Графтардың маңызды түрі – ағаш. Ағаш – жүйенің иерархиялық құрылымын графикалық түрде ұсыну.

Ағаш – объектілер арасындағы қабаттылық, бағыныштылық, мұрагерлік сияқты байланыстарды бейнелеуге арналған граф.

Әдетте, оқушыларға граф түрінде ұсынылған схемеларды түсіну қиынға соқпайды. Мысалы, дискідегі иерархиялық файлдық құрылымның графикалық бейнесі немесе шежіренің – ағаш түріндегі схемалары оларға таныс.

Формализациялау және модельдеу мазмұндық сызығы, оқушылардың жүйелі ойлауын дамытуға бағытталған, маңызды педагогикалық міндетті орындайды.

Теориялық мазмұнға әртүрлі ақпараттың ЭЕМ жадында ұсынылу мәселелері, деректерді құрылымдау, тап осы технологиялық құралдың көмегімен ақпараттық есептердің шешу әдістерін қарастыру кіреді.

Технологиялық мазмұнға жататыны:

-қолданылатын аппараттық құралдарды білу, үйрену: тап осы технологияда қолданылатын және ЭЕМ архитектурасы туралы оқушылардың ұғымын кеңейтетін, компьютердің жеке құрылғыларының жұмыс жасау принциптерімен жете танысу;

-қолданбалы бағдарламалық қамсыздандыруды білу және игеру: редакторларды, кестелік процессорларды, ДҚБЖ және т.б.

Оқушыларды әрбір жаңа ақпараттық технологиямен таныстыруды, оның қай салада қолнылатындығы туралы әңгімеден бастау қажет.

Әрбір қолданбалы бағдарламалық құралды оқып білу, игеру, оның мына тараптарынан қарастырылуы қажет: өңделетін деректер, ортасы (интерфейсі), жұмыс режімі, басқару бұйрықтары. Оны мына методикалық схема түрінде бейнелеуге болады.

Мәтіндік ақпаратпен жұмыс жасау технологиясы

Қарастырылатын сұрақтар:

-мәтіндік редактордың өндейтін деректері;

-аппараттық құралдар;

-қолданбалы бағдарламалық құралдар;

-мәтіндік редактордың ортасы;

-жұмыс режімдері;

-мәтіндік редактормен жұмыс жасау бұйрықтары;

«Ақпараттық технологиялар» мазмұндық сызығына жататын «Мәтіндік ақпараттарды өңдеу» тақырыбы, әдетте, базалық курста бірінші болып оқытылады.

Қолдану аймағы: мәтіндік құжаттарды дайындау, баспа қызметі. Мамандандырылған компьютерлік құралдар баспа жүйелері деп аталады.

Мәтінмен жұмыс жасаудың компьютерлік технологияларының теориялық негізіне – мәтіндік ақпаратты кодтау, мәтіндік құжаттарды және файлдарды құрылымдау мәселелері жатады. Мәтіндік ақпаратты ұсыну, кодтау мәселелері жоғарыда бөлімдерінде қарастырылды.

Деректер. Мәтіндік редактор, символдық ақпаратпен жұмыс жасайды, онда құрылымның мына формаларын ерекшелеуге болады:

- символдар;

- сөздер;

- жол; символдар жолы;

- абзацтар;

- мәтіннің үзінділері (блоктар);

- файлдар.

Бұйрықтар жүйесінде осы құрылымдардың әрқайсысымен тұтастай жұмыс жасайтын бұйрықтар бар.

Символ – символдық ақпараттың ең кіші бірлігі, МР өңдеуге жататын минимальды объект. Символдар мен амалдар негізінен оларды енгізгенде, әр символды түзеткенде жүреді.

Сөз – оң және сол жағынан бос орынмен (орысш. – пробел) немесе тыныс белгілерімен шектелген, символдар жиынтығы; мәтін бойы тез жылжыту, үзінділерді жою бұйрықтарында қолданылады.

Жол – нүктелер арасындағы символдық ақпараттың ерікті тізбегінің кесіндісі. Символдар жолы – мәтінде бір жол алатын деректер, оның өлшемі мәтінді пішімдеумен анық сызылады.

Абзац (нем. absatz – бөлім, мәтіннің бөлігі) – бірнеше сөйлемнен құралған жазбаша сөздің кесіндісі. Абзац ойы, тақырыбы, идеясы және сюжеті бірлескен мәтінді логикалы бөліктерге бөлуге қолданылады.

Абзац әрқашанда жаңа жолдан басталады. Әр абзацқа сол және оң жақ шекаралары және бірінші жолдың ығысуы қойылады. Жаңа абзацқа өту үшін міндетті түрде пернесін басу қажет.

Оң абзацты шегініс (орысш. – отступ) – мәтіннің бірінші жолының оң жаққа жылжуы (қызыл жол).

Мәтіннің үзінділері – тізбектелген жолдардың жиынтығы, олармен тұтастай жұмыс жасауға (жоюға, орнын ауыстыруға, көшірме алуға) болады.

Файл ұғымы ақпаратты магниттік дискіде сақтау, оқу, және жазумен байланысты. Мәтіндік файлдарды – аты аталған мәтіндік деректер деуге болады.

Пернетақта – мәтіндік редакторды басқару, мәтінді енізу үшін негізгі құрылғы болып табылады. Мәтіндік редактормен жұмыс жасағанда мына перне топтарының бәрі қолданылады:

-функционалды;

-басқарушы;

-режімдерін ауыстыру;

-меңзердің жылжулары;

-басқа пернелер.

Дисплей. Біріншіден, оқушылар кез келген бейне экранға жарқыраған нүктелер жиымы – пиксельдерден құралып шығатынын білуге тиіс. Мәтіннің символдары үзіліссіз сызықтардан емес, жеке нүктелерден құрылады. Символдардың бұл дискреттік құрылымын экранға зейін салып қарағанда көруге болады.

DOS жүйесіне бағынышты жұмыс жасайтын барлық мәтіндік редакторлар, экранның символдық режімін қолданады. Бұл режімде экранға шығарылатын символдардың позициясы және өлшемі қатал анықталады.

Экранның символдық режіміне бағытталған мәтіндік редакторлар, символдардың өлшемін өзгертуге, әртүрлі шрифттерді қолдануға мүмкіндік бермейді. Тек қана бір стандартты шрифт болады. Мысалы, Паскаль бағдарламалау жүйесіндегі мәтіндік редакторы MS-DOS жүйесіне бағытталған, сондықтан экранның символдық режімін қолданады.

Windows операциялық жүйесі және оның барлық қосымшалары дисплеймен, тек қана графикалық режімде жұмыс жасайды. Сондықтан экранға символдарды әртүрлі өлшемде және пішінде, кез келген позицияда шығара беруге болады. Әйтсе де, экранның дискреттік пиксельдік құрылымы қала береді, соның нәтижесі символдардың мозаикалық бейнелену принципі болып табылады.

ЭЕМ жадысы. Мәтіндік құжатпен жұмыс жасау барысында, компьютердің ішкі (жедел) және сыртқы жадыларының қайсысы болсын іске қосылып тұрады. Осы жады формаларының қайсысы қандай мақсатта қолданылатынын оқушылар жақсы білуге тиіс.

Мәтіндік редактордың (МР) өзі (ДК барлық бағдарламалық жасақтамалар сияқты) магниттік дискіде (винчестерде), яғни сыртқы жадыда сақталып тұрады. Оқушыларға МР-дың қай каталогта (қапшықта) тұрғанын көрсетіп, оның жұмысқа қалай жіберілетінін түсіндіру қажет.

Мәтіндік редактордың жіберілуі – МР-дың бағдарламасының файлын жедел жадыға көшіру және инициалдануы (алғашқы рет іске қосылуы) арқылы жүзеге асады. Жұмысқа қосылып тұрған уақыт бойы МР бағдарламасы жедел жадының белгіленген бөлігінен орын алып тұрады. МР жабылған соң жедел жады босайды.

Пайдаланушының енгізетін мәтіні, жедел жадының сол үшін тағайындалған арнайы орынға – МР жұмыс аймағана кіргізіледі. Жедел жадының тағы бір бөлігінде алмасу буфері орын алады. Алмасу буфері (ағылш. – clipboard) – ақпаратты уақытша сақтауға арналған жадының аралық аймағы (6.2-сурет). Буфер қапшықтардың, файлдардың, құжаттардың, т.б. көшірмесін жасағанда және қолданбалы бағдарламалардың арасында ақпарат алмасуына қажет.