-Шырағым, қайтейін, мен емес, талас штат жылғы Әліштің салған
бәлесі ғой үй санын көбейтеміз деп...Әйтеуір, қарағым, бір жаман ағаңмын ғой...
Бұзаубақ жайтаңдап, осыдан басқа сөз айтуға шамасы келмейді, Бұзайбақтың бар малы – жалғыз қоңыр сиыр болса, оның баспағы жыл сайын ауылнайдың жетегіне байланатын.
-Спискіге ілігіп, не ғана жұмысы бар екен? – деп, бұзаудаң айырылған
күні Айжан да Бұзайбақтың үстінен түспейді-ау.
-Қатын, қайтесің, бір жөні болар, – деп, Бұзайбақ Айжанға басалқы
айтады.
Кейде екеуі шүйіркелесіп отырып, ауылнайды қарғап-сілейді, ауылнайдың ала қоржында жүрген списігіне кіжінеді:
-Қолға түспейді-ау, өртер едім! – дейді Айжан күрсініп.
Сүйтіп ол кезде «Тымақбаев» деген аттың қағаз бетіне түсуі
әзірейілдей көрініп жүрді. Бұзаубақ қаз қатар адамдарға: «Қағазға ілікпе, қағазға іліксең, сорыңның қайнағаны» – деп ақыл қылып та айтып жүрді// Даже имя его – и то редко попадало на бумагу. Как-то раз оно, правда, очутилось в списках аульного правителя, и во время выборов Бузаубак Тмакбаев был упомянут наряду со всеми. Вначале он даже испытывал нечто похожее на гордость оттого, что, как все порядочные люди, и он оказался в каких-то бумагах и имел, так же, как и они, собственную фамилию, но со временем вместе с фамилией прилепили ему еще и налог, и аулнай не давал ему проходу. Аулнаем тогда был знаменитый во всей округе охальник Ахметжан с торчащими усами. С ним шутки были плохи, и, бывало, точно за глотку хватал он беднягу Бузаубака.
– У, собачий сын! Недоносок! Ты какого черта фамилией своей бумагу опаганил?! Не можешь налог платить, нечего и числиться в домохозяинах.
Бузаубак в таких случаях охотнее провалился бы сквозь землю.
– Ну что делать, дорогой, – виновато мямлил он. – Не я ведь записывался, а Алиш в год выборов записал. Это ему в голову пришло увеличить число дворов, какой там двор?.. Извини уж, дорогой, брата своего ничтожного, никудышного…». В картине мира казахов любой старший по возрасту может называть себя братом по отношению к младшему, что, естественно, логично и непроизвольно побуждает, обычно, у младшего почтенное отношение с его стороны к названному аға-брату. В данной ситуации традиционная культура не соблюдена, к тому же аулнай еще оскорбил неграмотного Бузаубака [77, С.324]. Бузаубак «только робко, с мольбой взглядывал на притеснителя. Единственное состояние Бузаубака – бурая коровенка. Телёнка каждый год аулнай уводил со двора за налоги». Жена Бузаубака часто упрекала незадачливого муженька, что попал в списки. Он же сам успокаивал, полагая, что все когда-то обойдется, образуется. Иногда они двоем за мирной беседой проклинали аулная и его список в полосатом коржуне.
«Берірек келген соң, төңкерістің алғашғы жылдарында, «Тымақбаев» деген ат, Бұзаубаққа тағы пәле болып жабысты. Дүйсенбай деген біреу нарядчик болып, екі күннің бірінде:
– Кезек сенікі, атыңды жек! – деп дікеңдейді де тұрады.
Тақымға басқан жалғыз ат өңе бойы ылауға жегілген соң, ыңыршағы айналып, қотыр болды. Бұзаубақ жәйін айтайын десе, аузын ашырмайды:
-Міне, қара тізбедегі – мынау тұрған «Тымақбаев» сен боласың! –
деп Дүйсенбай түйіле түседі.
«Осы атымды таза аталмайтын қылуға жол бар ма екен?..» – деп Бұзаубақ кейде өзінен-өзі ойланатын. Бір күні мектеп қарап жүрген инструкторды арбасының біліне мінгізіп келе жатып:
-Шарығым, көзің ашық баласың ғой», осы спискіден таза шығып
қалуға бола ма? – деп Бұзаубақ жөн де сұраған.
-Спискіден шықпаңыз, спискіні әзірейіл көретін заман өтті,
күндеріңіз туып келеді, енді осы елдің қожасы өздеріңіз боласыңдар, дегенде «осы шіркің не айтып келе жатыр?» – деп инструктордың бетіне бажырая қараған болатын [79, С. 225].
Теперь само слово «Тмакбаев», написанное на бумаге, казалось страшнее, чем ангел смерти – Азраил. Бузаубак, наученный горьким опытом, советовал своим сверстникам-бедолагам: «Смотри, не попади на бумагу. Запишут, беды не оберешься».
В первые годы после революции запечатленная на бумаге фамилия тоже не принесла Бузаубаку никакой радости. «Некий Дуйсенбай, нарядчик, через день-другой орал на него:
– Запрягай лошадь! Твой черед!». В итоге единственная лошадка «дошла, обезножила, опаршивела. Бузаубак пытался иногда сказать об этом, но Дуйсенбай с ходу затыкал ему рот.
– Вот, видишь список, – рычал он. – Что написано? «Тмакбаев». Значит, молчи!
«Интересно, как бы сделать так, чтобы моя фамилия нигде никогда никем не упоминалась? – думал порой про себя Бузаубак. Однажды все-таки удалось Бузаубаку решить свой «больной» вопрос с фамилией. Когда вез на своей арбе инспектора школы, решил посоветоваться с ним, «как можно начисто стереть фамилию в списке». Вначале ничего не понявший инспектор успокаивает Бузаубака, что времена, когда людей пугали списками, прошли, что теперь он, человек, теперь хозяин сам себе. «Бузаубак от удивления глаза выпучил на инспектора. Подумал: «Что этот чудак мелет?».
«Одан бері қаншама ұлы өзгерістер болды. Бұрыңғы тік мұрт Ақметжан ауылнай болып әкіреңдемек түгіл, жиылыс маңынан жүре алмайтын күндер болды. Кешегі жүрген Ермақан батыр тұтардың ауылдық кеңес ағасы болып, Бұзаубақтармен шүйкелесіп сөйлесетінді шығарды. Бұзаубақ бір рет кеңес мүшесіне сайланып, болыстық кеңес съезіне де барып келді.
Достарыңызбен бөлісу: |
