149
8.1 Информатиканың пәні
мен құрылымы.
Ақпарат түсінігі
8 ТАРАУ. ИНФОРМАТИКАНЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ
ПРОБЛЕМАЛАРЫ
ХХ ғасырда адамзат дамуындағы
құбылыстардың ішінен компьютер-
лер мен ақпараттық қоғамдардың
пайда болуы ең маңызды жайт
болып саналады. Ақпаратты жасау, сақтау, жіберу және тұтыну
барысында ғылымда жаңа бағыт – информатика қалыптасты. 1980
жылдар - дамыған елдерде жаппай компьютерлендіру кезеңі болды.
Бұнда жыл сайын әртүрлі сипаттағы компьютерлер, соның ішінде дербес
(персональді) компьютерлер сауда айналымына ондаған миллиондап
түседі.
Компьютерлендіру оқу үрдісіне, ғылыми мақсаттарды жүзеге
асыруда, таным үрдісі мен ойлау салаларына айтарлықтай ықпал етеді.
Ақпараттық технологиялар экономикалық, әлеуметтік және басқа да
салалардағы қуатты қайта құрушыға айналды. Компьютерлендіру және
ақпараттандыру үрдістері әр түрлі елдер мен аймақтарда бір қалыпты
өтпегенмен, бұрын-соңды болмаған биік деңгейге жеткені соншалық,
тіпті бұл тұрғыда қорытындылар жасап, болашаққа бағдар жасауға
мүмкіндік туып отыр. Адамзат әрекетінің барлық салаларын
компьютерлендіру – қоғамның негізгі мақсаты, әрі әлеуметтік дамудың
императиві болып табылады. Бұл мақсатты жүзеге асырмайынша
азаматтарға жайлы өмір қамтамасыз ететін қоғамдағы гуманистік қайта
құрулар, экономикалық ілгерілеу мүмкін емес. Информатиканың
философиялық мәселелерін осы тұрғыда қарастыруымыз қажет.
Информатика –ақпараттың алыну, жіберу, өңдеу, талқылау, сақтау,
ұсыну үрдістерін зерттеумен; қоғамдық өмірдің барлық салаларында
ақпараттық техника мен технологияларды құру, қалыптастыру және
қолдану мәселелерін шешумен айналысатын ғылыми-техникалық
бағыттың бір саласы. «Информатика» термині 1960 жылы Францияда
электронды есептеуіш машиналар көмегімен ақпаратты өңдеуші саланың
атауы ретінде қалыптасты. Француздық «informatique» термині екі сөздің
бірігуінен information (ақпарат) және automatique (автоматика) жасалған,
яғни «ақпараттық автоматика» немесе «ақпаратты автоматты түрде
өңдеу». Ағылшынтілдік елдерде бұл терминнің түсінігі: «computer
sciense» - компьютерлік техника туралы ғылым. Компьютерлер бұрын
жеке құрылым болған ғылыми-зерттеу, инженерлік ізденістер,
электронды есептеуіш қызметтермен кешенді пәнге – информатикаға
біріккен. 1960 жылдардың соңында «информатика» түсінігі тек
ақпаратты автоматты өңдеумен ғана айналыспай, информатиканың
150
ғылыми теориясымен де байланыстырылды. Информатика түсінігі
информатика теориясындағы жалпы, құрылымтүзуші түсінік болып
табылады. Осы ұғымның ғылыми-философиялық түсіндірілуі – қазіргі
заманғы білімнің ең негізгі мақсаттарының бірі. Ақпарат көптеген
ғылымдардың басты нысаны ретінде көрінеді. Солай бола тұра,
заманауи ғылыми білімнің дамуы бұл түсінікке дәл, аяқталған
қорытынды анықтама бере алмайды, оның пәндік ауқымы біздің әлем
туралы түсінігіміз тереңдеп, кеңейген сайын дамуда.
Күнделікті танымда ақпарат көбінесе құбылыс, оқиғаларды
адамдар арасында тарататын мәлімет, хабар есебінде түсіндіріледі.
Мұндай мағына оның толық мазмұнын аша алмайды. Сонымен, адам өз
сезім мүшелері арқылы алатын ақпарат түрлері бар, олар – қоршаған
ортаның темпераратурасы, тәулік мерзімі, жер бедері т.б. Мұндай
ақпаратты басқа адамның қатысынсыз, қоршаған әлемнен тікелей ала
алады. Н.Винер «Кибернетика және қоғам» еңбегінде ақпаратты:
«сыртқы әлемге бейімделу үрдісіндегі мазмұнның белгіленуі және оған
біздін сезімдеріміздің бейімделуі»- деп сипаттайды. Бұл жағдайда
ақпарат «сыртқы әлемнің мазмұны» категориясы арқылы анықталады
және тікелей адаммен, оның ойымен байланысқан. Басқаша айтқанда,
Винер бойынша, ақпарат адам санасынан тыс өмір сүре алмайды.
Ақпаратқа мұндай анықтама беру антропологиялық, яғни адами
көзқарастан туындайды.
Ақпаратты антропологиялық тұрғыда түсіндіру адамзат білімінің
әр салаларында соңғы уақытқа дейін қанағаттандырлқтай қызмет етті.
Алайда компьютерлік техниканың кең түрде енгізілуінен бұл принциптің
көптеген кемшіліктері шыға бастады. Біріншіден, ақпаратқа тек мәлімет
сияқты қарау компьютерлік бағдарламаларда, желілерде адамның
қатысуынсыз өте беретін нысандарда ақпарттық үрдістерді адекватты
түсіндіруге мүмкіндік бере алмайды. Екіншіден, анторопологиялық
принцип аясында тірі табиғаттың тұқым қуалаушылық ақпаратына
адекватты анықтама беру мүмкін емес. Осыған байланысты ақпаратты
түсіндіруде оның пәндік аумағын кеңейту қажетілігі туындайды, адам
мен адам арасындағы мәлімет алмасуға қосымша, адам мен автомат,
автомат пен автомат, жасуша мен жасуша арасындағы алмасуларды
енгізуді талап етеді.
Ақпарттың ғылыми теориясы 1940 жылдың соңында басылған
К.Шеннон еңбектерінен басталады. Ол ақпарат деп кез-келген хабарды
емес, осы хабарды алушының түсінбеушілігін азайтатын түрін ғана
қарастырады. Түсінбеушілік бірнеше мүмкіндіктің ішінен нысанға әсер
ететін түрін бейнелеуде пайда болады. Шеннон ақпаратты бір нысанның
екіншісіндегі көрінісі ретінде түсіндірген. Бұлай нысанды бейнелеудің
(ақпараттық модель) өзіндік ішкі құрылымдары бар, соның негізінде
Достарыңызбен бөлісу: |
