И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

рып, затты жайлап сығу керек. Осындай тәжірнбелердін 
кризистік температурадан төменгі температура жағда- 
йындағы нәтижесі 270-суретте келтірілген. Алғашкыда 
көлемнің азаюына байланысты газдын қысымы1 ұл- 
ғаяды, бұл жағдайдағы изотерманың барысы Ван-дер- 
Ваальс теңдеуімен бір шама жақсы сипатталады. Алай- 
да, қайсыбір 
V г
көлемнің мәнінен бастап эксперименттік 
изотерма теңдеуге (118.3) бағынуды кояды. Көлемніц 
осы мәнінен бастап ыдыстағы қысымның өзгерісі тоқта- 
лады да, заттың өзі біртекті болудан қалады: газдың бір 
үлесі конденсацияға ұшырап сұйыққа айналады. Былай- 
ша айтқанда, заттың екі фазаға, сұйық 
пен газға жіктелуі пайда болады. Кө- 
лемді одан әрі азайтқан сайын заттын 
бұрынғыдан да көп үлесі сұйық фазага 
ауыса^ын болады және бұл ауысу сурет- 
те 
р
Каіі.б 
арқылы белгіленген тұрақты 
қысымда жүзеге асады.
Заттыц 
сұйыкқа 
конденсацнялану 
процесі аяқталғаннаи кейін (бұл жағдай 
көлемнің мәні Кс-ға жрткенде өтеді).
Көлемнің одан арғы азаюы қысымныц 
тез артуымен байланысты. болады. Бұл ксзде изотерма- 
ныц барысы жуықтап тағы да (118.3) тендеуіне бағына- 
тын болады. Изотерманың бұл учаскесіне сәйкес келе- 
тін заттың күйі тағы да біртекті болып шығады, бірақ ол 
газ күйі емес, сұйық күйге жатады.
Сонымен, Ван-дер-Ваальс теңдеуі заттың газ күйін 
ғана сипаттап кана қоймай, әрі сүйық күйге ауысу про- 
цесі мен сүйықты сығу процесін де қамтиды екен.
Экспериментах изотерманы Ван-дер-Ваальс изотер- 
масымен салыстырсақ, бұл екі изотерма заттың бір фа- 
залық күйлеріне сәйкес келетін учаскелерде бір-біріне 
жеткілікті жақсы үйлесетіні, ал заттың екі фазаға жік- 
телу облыстарында бір-бірінен өте алшақ кететіні бай- 
қалады. 
Ван-дер-Ваальс 
изотермасындағы 5-тәрізді 
иректің орнына сол облыста эксперимснттік изотермада 
горизонталь түзу сызықты у часке пайда болады: бүл 
учаске ирек қамтитыи 
Ғ х
және 
Ғ2
аудандар (270-сурет) 
бірдей болатындай орналасады.
1 Заттың кризистік температуралан төменгі күііі кейде бу деп 
аталады.
269-сурет.
409

Изотерманыц горизонталь учаскелеріне сэйкес келс- 
тін күйлерде заттыц сұйық және газ тәрізді фазалары-
ның арасында 
тспс-тсңдік 
Р
байқалады. Өз сұйығымен
тепе-теңдікте тұрған газ (не 
бу) қ а н ы қ қ а н б у деп 
аталады. Алынған темпера- 
турада тегіе-теңдікті жүзеге 
асыруга 
болатын 
қысым 
Акан о 
каныққан бу қыеы- 
мы 
(не серпімділігі) 
деп 
аталады.
V
r— заттың газ күйіндегі 
Р
қан.б 
қысымдагы алатын 
көлемі; ал 
V с
— заттың осы 
қысымдагы сұйық күйінде 
алатын көлемі. Заттың бір 
өлшем массасыныц көлемін 
V'
мепшікті көлем дейік. 
Сонда, егер заттың массасы m-ге тең болса, онда канык- 
қап бу меи сұйықтың 
Т
температурадағы және 
р
кS!,.o 
қысымдагы меншікті көлемде- 
рі мынаған тең болады:
v :
til
е; =
V
m
( 1 1 9 . 1 )
Кез келген 
V
көлем аралық 
мәндерде (271-сурет) массасы 
т с
заттыц бір үлссі сұйық күй- 
де болады да, массасы 
т
б екін- 
ші үлесі бу күйінде болады. 
Демек, сүйықтың үлесіне 
V 'с тс
көлем тиісті болады да, ка- 
ныққан бу үлссіне 
V бт 6
кө.ием
- у
271 -сурет.
тиісті болады. Бұл скі 
көлемнің қосындысы 
V
көлемге тең болүта тпіс:
V = V i тс
+
V 'т,
т. б.
Мсшнікті көлемдсргг арналган (119.1) өрнектерді қоя 
отырып, 
т
массаиы / пс + т б қосындысымен алмастыра 
отырып, мыналарды аламыз:
т
б
K = VC-
rn c
r
f ’c
— Wo
410

Ик.
— 
v *
— 
У
__ л

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: