Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 285/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІІ БӨЛІМ.  Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары са, екіншісі, сол арқылы ғылыми- зерттеушілік ой-пікірде «тұрпайы  социологизм» теориясының ерек- ше өріс алып кетпеуі үшін күресу  еді. Оған дәлел ретінде 1948-1949  жылдары Қ. Жұмалиевтің «Абайға  дейінгі қазақ поэзиясы және Абай  поэзиясының тілі», «М. Өтемісұлы»,  Б. Кенжебаевтың «Сұлтанмахмұттың  ақындығы», «Қазақ әдебиеті тари- хы ның» І томы, «Қазақ совет  тарихының очеркі» және тағы да  басқа еңбектерді атай отырып, олар- ды заман талабына сай таптық көз- қарас пен социологиялық арқауы  басым талдаулардың көбірек орын  алғанына бола, бүгінгі күнгі талапқа  сай даттай беруге де болмас. Ең бас- тысы, олар ғылыми-зерттеушілік  ой-пікірдің  «тұрпайы  социоло- гизм» теориясының ықпалына бір- жола мойын ұсынудан, азды-көпті  табыстарды түгелдей жоққа шыға- рудан сақтап қалды. Шынын айтсақ,  «тұрпайы социологизм» бұл бағытта  өз ұмтылыстарын жасамай да қалған  жоқ емес. 50-жылдардың басын- дағы Абай мұрасына байланысты  дискуссияның болуы оған нақты  дәлел. Қазақ әдебиеттану ғылымы ой- пікірге тұсау салған қаулы-қарарлар  қыспағына түсіп, өз «қателіктерін»  маркстік-лениндік әдіснама талап- тарына сай түзету жасауға талпын- ған дарымен, әшкерелеуге құрылған  саяси науқан жалғаса берді. 1950  жылдардың басынан бастап ол тіпті  үдеп кетті. Оған «халықтар көсемі»  Сталиннің ғылыми жұмыстардағы  дискуссияға белсене араласуы се- беп болды да, идеологиялық тазалау  басталды. Физиологияда академик  Павловтың, тіл білімінде Маррдың,  саяси экономияда Вознесенскийдің  шәкірттеріне қарсы күрес өрістеді.  Шарлатан Лысенконың ілімі дә- ріптелді. Әсіресе, Сталиннің тіл білі- міне қосқан «жаңалығы» ұлт респуб- ликаларында «ұлтшыл дық-бур жуа- зияшылдық», космополититтік көз- қа расты әшкерелеумен тығыз ұш- тас тырылды. Марксизм-ленинизмнің  не гізін салушыларға түзетулер енгізе  отырып, тілді қондырмаға да, ба- зиске де жатпайтынын дәлелдеген  Сталин «жаңалықтары» ғылымда ғы  буржуазияшыл-ұлтшыл  пиғылда- ғы жаңа тап жауларын талқандауды  кеңестік идеологияға міндеттеп бер- ді. Басқаларды былай қойғанда,  М. Әуезовтің өзі «Дружба народов»  журналында «Вопросы казахско- го языка в свете трудов И. Сталина  по языкознанию» (1951, №6) ма- қала сында қолдаса, Ә. Хасенов де- ген «Қазақ тіл ғылымындағы марр- шылдық пен ұлтшылдыққа қарсы»  атты мақаласымен талқан дағыш  күшке айналдырып жіберді. Бұл ұлт- шылдықты әшкерелеудің басқа ғы- лым салаларына да ауыз сала бас- тағанының белгісі еді. Тіл-әдебиет  институты қаралағыш сипаттағы ауыр  Ре по зи то ри й Ка рГ У 304 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз