Грамматика: просто о сложном
Родительный и винительный падежи
жүктеу 9,27 Mb.
|
- Навигация по данной странице:
- 2.1 Родительный падеж
- 2.2 Винительный падеж
- 2.3 Притяжательные окончания 2-ая форма
2. Родительный и винительный падежи
Упрощённый вариант:
Советую сперва изучить эти два падежа вместе затем прочитать о каждом падеже в отдельности. Таблицы с этими падежами очень похожи: а) в окончаниях родительного и винительного падежей используются гласные 'ы' или 'і', после твёрдого слога следует 'ы', после мягкого – 'і'; б) вопросы, на которые отвечает существительное этих падежей, тоже очень похожи: кого?, чего? – родительный и кого?, что? – винительный. Различие этих таблиц с таблицами верхнего ряда (пространственные падежи) в том, что в третью строчку таблиц переходят гласные, то есть окончания третьей строки (ның/нің, ны/ні) добавляются после слов, заканчивающихся на гласные буквы, исключая буквы 'и, ю'. Итак, рассмотрим сходства при добавлении окончаний этих двух падежей. 1) Окончания первой строки таблиц (дың/дің и ды/ді) будут следовать после звонких 'ж, з', после сонорных (исключая 'м, н, ң' в родительном падеже) и после гласных 'и, ю': мұражайдың – музея; мұражайды – музей судың – воды; суды – воду құжаттардың – документов; құжаттарды – документы хаттарымыздың – наших писем; хаттарымызды – наши письма сөздiң – слова; сөздi – слово пәтердiң – квартиры; пәтердi – квартиру көлдердiң – озёр; көлдердi – озёра шелектерiңiздiң – Ваших вёдер; шелектерiңiздi – Ваши вёдра аюдың – медведя; аюды – медведя таксидiң – такси; таксидi – такси 2) Окончания второй строчки таблиц (тың/тің и ты/ті) следуют после глухих согласных и звонких 'б, в, г, д': балықтың – рыбы; балықты – рыбу автобустың – автобуса; автобусты – автобус тақырыптың – темы; тақырыпты – тему иттiң – собаки; иттi – собаку сүттiң – молока; сүттi – молоко жүректiң – сердца; жүректi – сердце 3) Окончания третей строчки таблиц (ның/нiң и ны/ні) следуют после гласных (кроме гласных 'и, ю'): тапсырманың – задания; тапсырманы – задание аялдаманың – остановки; аялдаманы – остановку шаңғының – лыж; шаңғыны – лыжи жейденiң – рубашки; жейденi – рубашку көрменiң – выставки; көрменi – выставку сүлгiнiң – полотенца; сүлгiнi – полотенце А теперь рассмотрим различия в правилах добавления окончаний этих двух падежей. а) В родительном падеже после сонорных 'м, н, ң' следуют окончания третей строчки таблицы (ның/нің), а в винительном падеже – первой строчки таблицы (ды/ді): шамның – лампы; шамды – лампу нанның – хлеба; нанды – хлеб басымның – моей головы; басымды – мою голову кiлемнiң – ковра; кiлемдi – ковёр өзеннiң – реки; өзендi – реку тiсiңнiң – твоего зуба; тiсiңдi – твой зуб б) В родительном падеже после притяжательной формы третьего лица (после окончаний 'сы/сі' и 'ы/і') следуют окончания третей строчки таблицы (ның/нiң), а в винительном падеже – четвёртой строчки таблицы (н): хатының – его письма; хатын – его письмо айнасының – её зеркала; айнасын – её зеркало сұрақтарының – их вопросов; сұрақтарын – их вопросы сөмкесiнiң – её сумки; сөмкесiн – её сумку дәптерiнiң – его тетради; дәптерiн – его тетрадь сөздерiнiң – их слов; сөздерiн – их слова Таблицы с примерами (с притяжательными окончаниями):
Личные местоимения в родительном падеже вам хорошо знакомы (из темы Притяжательные окончания). По-другому эти местоимения ещё называют "личные местоимения в притяжательной форме". Остаётся выучить личные местоимения в винительном падеже:
2.1 Родительный падеж
Окончания родительного падежа удобнее рассматривать в словосочетаниях. При словосочетаниях с родительным падежом первое слово будет в родительном падеже, а второе слово всегда приобретает окончание притяжательной формы 3-го лица: Сәрсен+нің аға+сы – старший брат Сарсена; Қарлығаш+тың жолдас+ы – товарищ Карлыгаш. Так как окончания родительного падежа заканчиваются сонорной буквой 'ң' (дың/дің, тың/тің, ның/нің), то (видно, для красоты звучания) после сонорных 'м, н, ң' добавляются окончания тоже начинающиеся на сонорную, то есть окончания третьей строки (ның/нің), поэтому: 1) Окончания первой строки таблицы (дың/дің) будут следовать только после сонорных 'л, р, у, й', как обычно, после звонких 'ж, з', а также после гласных 'и, ю': Анардың бөлмесі – комната Анары, Жанылдың анасы – мама Жаныла, Банудың үйі – дом Бану қыздың шашы – волосы девочки, Ораздың дәптері – тетрадь Ораза, Алтынайдың шешесі – мама Алтынай үстелдің аяғы – ножка стола, үйдің терезесi – окно дома, пәтердің еденi – пол квартиры туфлидің өкшесі – каблук туфлей, аюдың баласы - қонжық – детёныш медведя - медвежонок Думаю, вы уже обратили внимание на то, что притяжательные окончания 1-го лица множественного числа (мыз/мiз/ымыз/iмiз) и 2-го лица уважительной формы (ңыз/ңіз/ыңыз/іңіз) заканчиваются на звонкую 'з', поэтому после них всегда следуют звонкие окончания падежей из первых строчек таблиц. үстелімiздің аяғы – ножка нашего стола, мектебімiздің асханасы – столовая нашей школы үйіңiздің терезесi – окно Вашего дома, атаңыздың денсаулығы – здоровье Вашего дедушки 
2) Окончания второй строчки таблицы (тың/тің) следуют после глухих согласных 'к, қ, п, с, т, ш, щ, ф, х, h, ц, ч' и звонких 'б, в, г, д': кітаптың беті – страница книги, жұмыстың сапасы – качество работы, тамақтың дәмi – вкус еды мектептің асханасы – столовая школы, көйлектің бағасы – цена платья, әрiптестің телефоны – телефон коллеги 
3) Окончания третьей строки таблицы (ның/нің) после гласных, после сонорных 'м, н, ң' и после притяжательной формы третьего лица. После гласных (кроме 'и, ю'): Алманың қасығы – ложка Алмы, баланың ойыншығы – игрушка ребёнка, оқушының кiтабы – книга ученика бөлменің терезесi – окно комнаты, Сәуленің дәптері – тетрадь Сауле, көршiнің үйі – дом соседа После сонорных 'м, н, ң': маусымның күндері – дни июня, адамның денесi – тело человека, Кәрiмнiң әжесi – бабушка Карим әкеңнің туған күнi – день рождения твоего отца, қызымның құрбысы – подруга моей дочери После притяжательной формы 3-его лица (то есть после притяжательных окончаний 'сы/сі' и 'ы/і'): атасының денсаулығы – здоровье его дедушки, жұмысының жоспары – план его работы досының көмегi – помощь его друга, пәтерiнiң нөмiрi – номер её квартиры әкесiнiң мамандығы – профессия его отца, үйiнiң төбесi – потолок его дома 
✔ Родительный падеж может опускаться: ауыл мұғалiмi – учитель аула, дәрiгерлер бөлмесi – комната врачей 
Еңбек – ер азығы, жауын – жер азығы. – Труд – питание мужчины, дождь – питание земли. Оқу – бiлiм бұлағы, бiлiм – өмiр шырағы. – Учение – родник знаний, знания – свеча жизни. Көз – қөңіл айнасы. – Глаза – зеркало души. Обращайте внимание на сонорную 'у' в конце слова, добавляейте правильное "звонкое" окончание из первой строчки таблицы. Гласная буква 'и' в конце слова в казахском языке встречается очень редко, а буква 'ю' – чаще, будьте внимательны при употреблении правильного окончания: танысудың – знакомства, кездесудiң – встречи конькидiң – коньков, қол қоюдың – подписи Различные примеры: Алматы қаласының көшелерінде – на улицах города Алматы Қазақстан Республикасының астанасы – столица Республики Казахстан
Шешемнің туған күні мамырдың екісінде. – День рождения моей мамы 2-го мая.
Талғаттың досының денсаулығы қандай? – Как здоровье друга Талгата?
Жанның атасының мамандығы мұғалiм бе? – Профессия дедушки Жана - учитель?
Отанның жуасы да тәттi. – И лук на Родине сладок (каз. пословица).
Халықтың күшi - бiрлiкте. – Сила народа в единстве (каз. пословица).
Асқардың көршiсi өте жақсы адам. – Сосед Аскара очень хороший человек. Серiктiң үйi әуежайға жақын. – Дом Серика близко к аэропорту. Ағаштың жапырағы жасыл. – Листья дерева зелёные. Егеуқұйрықтың тiсi өткiр. – Зубы крысы острые. Аиданың кiтабы үстелде жатыр. – Книга Аиды на столе лежит. Талғаттың бойы орташа, көзi қара. – Рост Талгата средний, глаза чёрные. Бұл әйелдiң кiрпiгi ұзын, шашы қысқа. – У этой женщины ресницы длинные, волосы короткие. Алманың шешесiнiң аты - Тоғжан. – Имя мамы Алмы - Тогжан. Менiң досымның әкесiнiң аты - Асқар. – Имя отца моего друга - Аскар. 2.2 Винительный падеж
Уж и пояснять тут нечего! 1) После всех сонорных 'л, р, у, й, м, н, ң', звонких 'ж, з' и гласных 'и, ю' окончания первой строки таблицы (ды/ді): тауды – гору, жұлдызды – звезду, орамалды – платок, қолшатырды – зонт үйдi – дом, кiлемдi – ковёр, үстелдi – стол, жердi – землю Қаламды әкел. – Ручку принеси. Теледидарды көр. – Телевизор смотри. Қағазды толтыр. – Бумагу заполни. Сағызды шайна – Жевачку жуй. жұмысымды – мою работу, хатыңды – твоё письмо, алмаңызды – Ваше яблоко суретiмдi – мою картину, шелектерiмiздi – наши вёдра, әкеңдi – твоего отца Тапсырмаларыңды тексер. – Твои задания проверь. Менiң кiтабымды алма. – Мою книгу не бери. туфлиді – туфли, сушиді – суши, брокколиді – брокколи 
2) Окончания второй строчки таблицы (ты/тi) следуют после глухих согласных 'к, қ, п, с, т, ш, щ, ф, х, h, ц, ч' и звонких 'б, в, г, д': орындықты – стул, тамақты – еду, тасты – камень, ағашты – дерево шелектi – ведро, үтiктi – утюг, көйлектi – платье, мектептi – школу суретті ал – картину возьми, кітапты бер – книгу дай Шындықты айт. – Правду скажи. Есiктi ашпа. – Дверь не открывай. 
3) После гласных (кроме 'и, ю') окончания третьей строчки таблицы (ны/нi): айнаны – зеркало, шанышқыны – вилку, жүлденi – приз, кеменi – корабль Ботқаны пісір. – Кашу приготовь. Терезені жу. – Окно вымой. Алманы бер. – Яблоко дай. Тәрелкені апар. – Тарелку унеси. 
4) Ну и надо запомнить, что после притяжательной формы третьего лица (то есть после притяжательных окончаний 'сы/сі' и 'ы/і') используется окончание из четвёртой строки таблицы (н) (когда всё остальное щёлкается как семечки, уж исключения запомнить можно): жұмысын – его работу, досын – его друга, кiтабын – её книгу, хатын – её письмо үстелiн – их стол, шелегiн – их ведро, үтiгiн – её утюг, мектебiн – их школу Ағасын шақыр. – Его старшего брата пригласи. Қаламын ал. – Его ручку возьми. Суреттерін әкел. – его картины принеси, Әкесін шақыр. – Его отца пригласи. 
✔ Винительный падеж можно опустить, если предмету не придаётся особого значения, не уточняется какой-то конкретный предмет: Нан кес. – Хлеб порежь (какой-либо). Мына нанды кес. – Этот хлеб порежь. ✔ При перечислении предметов с помощью союзов 'бен, пен, мен' окончания винительного падежа присоединяются только к последнему существительному: Аю бал мен балықты жақсы көредi. – Медведь мёд и рыбу любит. Часто встречается использование винительного падежа с глаголами: шахмат ойнауды ұнатамын – мне в шахматы играть нравится, сүрет салуды ұнатамын – мне рисовать нравится Обращайте внимание на сонорную 'у' в конце слова, добавляейте правильное "звонкое" окончание из первой строчки таблицы. И не забывайте про гласные буквы 'и, ю': туды – флаг танысуды – знакомство, сөйлесудi – разговор бидi – танец, оюды – орнамент, қол қоюды – подпись 2.3 Притяжательные окончания 2-ая форма
Правила присоединения окончаний те же, что и в винительном падеже. Но гласная в окончаниях всегда 'і', не меняется в зависимости от твёрдости или мягкости слова. Притяжательные окончания 2-ой формы могут использоваться вместо родительного падежа – для того, чтобы подчеркнуть принадлежность. Оспанның кiтабы / кiтап Оспандікі – книга Оспана Анардың бөлмесi / бөлме Анардікі – комната Анары Серiктiң телефоны / телефон Серiктікі – телефон Серика Ермектiң хаты / хат Ермектікі – письмо Ермека баланың ойыншығы / ойыншық баланікі – игрушка мальчика Сәуленің тарағы / тарақ Сәуленікі – расчёска Сауле Личные местоимения в притяжательной 2-ой форме:
Используются они опять же для того, чтобы подчеркнуть принадлежность. Примеры: менің әжем – моя бабушка, әже менікі – бабушка моя сенің мақалаң – твоя статья, мақала сенікі – статья твоя біздің қаламыз – наш город, қала біздікі – город наш сіздердің бөлмелерiңiз – Ваши комнаты, бөлмелер сіздердікі – комнаты Ваши оның суретi – его картина, сурет онікі – картина его Кiшкентай бөлме кiмдікі? Менiкi. – Маленькая комната чья? Моя. жүктеу 9,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау