-тапсырма. Осы норманы сақтай отырып, мына сөздерді айтып

нарық – нарқы, ырық – ырқы, құлұқ – құлқұ, ауұз –аузы, бүйүр – бұйрөк, ерін 
– ернеу
т.с. (сөздер орфоэпиясы бойынша жазылған). 
Бұл редукция жазуда да белгіленеді, өйткені жаппай құбылыс емес. 
Мысалы: 
салық – салығы (салқы емес), балық – балығы (балқы емес), көрік 
(ұстаның) – көрігі (көркі емес), жерік – жерігі, солық – солығы
деген сияқты 
сөздерде екінші буындағы 
ы , і
–лерді ықшамдап айту мүмкін емес.
Бірақ екі варианты да қатар айтылатын сөздер болады. Мысалы
: бөрүк 
– бөрүгү, бөркү, ауұл – ауұлұ, аулы, ғұрұп – ғұрұбұ, ғұрпұ, мұрұн – мұрұнұ, 
мұрнұ, ойұн – ойұнұ, ойнұ, әріп – әрібі, әрпі, нарық – нарығы, нарқы, кеуіл –
кеуүлу, кеулі, қалып, қалыбы, қалпы, мүлүк – мүлүгү, мүлкү. 
Мұндайда соңғы 
варианты әдеби норма болып табылады. Ал өлең жолдарында буын санын 
толтыру үшін көбіне алдыңғы нұсқасы қолданылады.
2. Екі буынды сөздердің ортасындағы қысаңдар көмескі немесе мүлде 
түсіріліп айтылады. Мысалы: самаурын – самау рын, айырықша – ай рықша, 
наурыз – нау рыз, даурық – дау рық, қызмет – қыз мет, ресми – рес мій, 
рахмет – рах мет, зәулім – зәу лім құрлық – құр лұқ, құрылыс – құр лұс, 
саңлақ – саң лақ, саңылау – саң лау, қабілет – қәб лет, мәжіліс – мәж ліс. (32 
бет) Бұлар жазуда таңбаланбаса да 
(ауру, самаурын, наурыз, даурық, 
жирен,айрықша 
т.б.), таңбаланса да (
айырым, мейірім, қайырым, жауырын, 
ақырын, қорытынды, мәжіліс, қазына, дәрігер, тәжірибе, саңылау, 
қойылым
) айтылуда
ы, і, ұ, ү
дауыстылары сәл көмескі дыбысталады және 
естіледі. Ал бірақ оларды толық стильде сақтап айту орфоэпиялық 
заңдылыққа жатпауы тиіс. Әдетте қысаң дауыстыдан кейін келген буын да 
қысаң болса, онды 

жүктеу 2,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: