Геотехнологии. Безопасность жизнедеятельности



жүктеу 1,98 Mb.
бет7/23
Дата15.04.2020
өлшемі1,98 Mb.
#29725
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   23




Жерқойнауындағы кенорындардың негізгі бөлігі ашық әдіспен қазып алынады. Таужыныстарды ашық әдіспен қазып алу кезінде қопсыту (разрыхле­ние), бұрғылап-қопару жұмыстары (БҚЖ) жүргізіледі. БҚЖ сапасына байланысты таужыныстарының кесек­тенуі таукендік жабдықтардың өнімділігіне ықпал етеді.

БҚЖ текпішектің табанын қалыпты жағдайда сақ­тау үшін ұңғыма асыра бұрғыланады. Асыра бұрғы­лаудың шамасы текпішектің (уступ) биіктігінен, таба­ны бойынша қысқа қарсыласу сызығынан (ҚҚС), ҚЗ (қопарғыш зат) түрінен, таужыныстардың физика-тех­никалық қасиеттері мен орналасу жағдайына байла­нысты анықталатындығы айтылған. Алайда оның ша­масын теңдеуімен есептеуді ұсынған (мұндағы dт — ұңғыманың диаметрі) [1].

Сонымен қатар текпішектің табаны бойынша қар­сыласу сызығының шамасын таужыныстардың қопа­рылу қиындылығы мен төтелдің диаметріне байла­нысты анықталған. Төтелдердің қатардағы және қа­тарлардың бірінен бірінің арасын анықтау үшін жа­қындасу еселігі пайдаланылған.

Келесі ғылыми еңбекте таужыныстардың мықты­лық қасиеттері мен төтелді аттырғаннан кейін түзеле­тін шұңқырдың арасындағы корреляциалық байланы­сын қарастыруды ұсынған [2].

Жоғарыда айтылған ғылыми еңбектерде осы уақытқа дейін төтелдерді бұрғылаудың шама-шартта­ры мен оларды орналастыру өлшемдерін анықтағанда БҚЖ түзілетін сырғу беттердің табиғаты жеткілікті түрде ескерілмеген.

Осының мақсатында тік бағытта бұрышпен бұр­ғыланған төтелдердің айналасында сырғу беттердің түзілуінің табиғатын түсіну үшін біртекті таужыныс­тардан тұратын текпішек қарастырылды.

Текпішектің жоғарғы алаңшасынан тік бұрғылан­ған төтелді аттырғанда оның айналасындағы таужы­ныстың кернеулену күйі жан-жақты қысым күйінде болады [3].

Төтелді аттырғанда жарылыстың күшінен деңгей­лі бағытта таралатын қысымның ықпалынан ω=90°+ρ бұрышымен еңкіштеніп, АсЖс, АоЖо сырғу беттері тү­зеледі (сур.). Деңгейлі бағытта дамитын күшке таужы­ныстың қарсыласуынан, төтелдің оқтамасының АсДс тереңдігі бойынша ішкі үйкеліс бұрышын жасайтын ДсЖс, ДоЖо, АсБс, АоБо сырғу беттерімен әлсізденеді [4].

Осының салдарынан кеңістікке қарай ұмтылатын АсЖсДс, АоЖоДо және АсЖсБс, АоЖоБо қопарылған кө­лемдері алынады. Төтелді аттырғандағы пайда бола­тын деңгейлі кернеудің шамасы σд текпішекті құрай­тын таужыныстарының бір бағыттағы мықтылығынан σд<σқс болса, онда төтелдің жоғарғы жақ бөлігіндегі ДоЖоЖсДс көлемі ғана опырылады. Егер σд>>σқс бол­ған жағдайда, қопарғы заттың күшінен АсБсБоАо тау­жыныстың бөлігі кеңістікке қарай опырылады.

Осы АсБсБоАо көлемі опырылуының тәсіріне жете тоқтала кетейік. Алдыменен АсЖсЖоАо көлемінің опырылуынан кейін, АоЖо, АсЖс беттері ығысып, тік тасжарықтармен әлсізденген ЖоКо, ЖсКс сырғу бетте­рі алынады. Бір жағы АоБо, ал екінші жағы ЖоКо, ЖсКс сырғу беттерінің түйісуінен АоЖоКо көлемі түзеледі. Сонда төтелдің айналасында параболаға ұқсас П1 шек­тік аясы алынады. Бұл алынған параболаның өлшем­дері қиын қопарылатын таужыныстарды сипаттайды. Одан кейін ЖоКо, ЖсКс беттерінің бір бағыттағы қы­сымға қарсыласынан тік бағыттан φ = 45 – 0,5ρ бұры­шымен ауытқитын МоКо сырғу беті пайда болады. Осылайша тасжарықтармен түзелетін МоЛоКо көлемі опырылғаннан кейін, сырғу беттермен шектелген келесі П2 параболасы алынады [5].

Сырғу беттердің бойындағы тежеуші жанама кер­неу шамасы τт таужыныстың физика-механикалық қа­сиеттері бойынша тұрғызылған мықтылық құжатына, ал сырғытушы жанама τс кернеудің шамасы қопарғы заттың күшіне байланысты анықталады.




Төтелмен қопарғанда сырғу беттердің түзілуінің табиғаты: 1 — төтел; 2 — текпішектің жоғарғы алаңшасы; 3 — сырғу беттер



Осы АсБсБоАо көлемінің біртіндеп қайталанып ығысуынан, сілемге қарай φ = 45° + ρ/2 бұрышын жасап түзелетін АсСсБс, АоСоБо көлемдері алынады. Бұл көлемдердің жоғары ығысуына АсЖсДс, АоЖоДо көлемдері кедергі жасағандықтан, тасжарықтармен әлсіздену аймағын түзеп, Пі параболасының шектік аясы түзеледі. Алынған параболаның өлшемдері жеңіл қопарылатын таужыныстарға тән.

Жоғарыда айтылған мәселені қорытындылай келе төменгідей ой түйіндеуге болады:

1. Төтелдерді аттырғанда таужыныстың физика-механикалық қасиеттеріне кернеулену күйіне және қолданылатын қопарғы заттың түріне байланысты сейсмикалық әсер ету аясын жете анықтауға болады;

2. Таужыныстардың физика-техникалық қасиетте­рін ескеріп, төтелдерді орналастырудың оңтайлы ша­ма-шарттарын табуға мүмкіндік береді;

3. Төтелдердің оңтайлы орналасуын таужыныстар­дың қасиеттеріне негізделіп анықтаудың арқасында таукендік жұмыстардың қауіпсіздігі мен қопарылатын таужыныстардың қажетті ұсақталуының сапасын жақ­саруын қамтамасыз етеді.


ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Томаков П.И., Наумов И.К. Технология, механизация и организация открытых горных работ. М.: Недра, 1986. С. 38-55.

2. Фисенко Г.Л., Мочалов А.М. Устойчивость бортов и отвалов на разрезах. М., 1975. С. 41-52.

3. Кутузов Б.Н., Суханов А.Ф. Разрушение горных пород взрывом. М.: Недра, 1983. С. 176-178.

4. Сәбденбекұлы Ө. Таужыныстардың жылжуының физикасы: Оқу кұралы. Жезқазған, 1999. 20-30 бет.

5. Сабденбеков У.С., Андабасов Р.А., Тлеубаев С.Т., Ашетов К.А. Экспериментальные исследования влияния взрыва на горные породы в приконтурной зоне уступа. В сб.: «Технология процессов разработки месторождений твердых полезных ископаемых». Вып 13. Алма-Ата: КазПТИ, 1977. С. 54-58.




УДК 622.453




П.В. ЕМЕЛИН

Совместное решение задачи воздухораспределения
в шахтной вентиляционной сети и выработанных пространствах шахт


жүктеу 1,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   23




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау