Етті асып жеп алған Күлпəш ұршығын сұратып жіберіпті... Мен аң-таңмын.   86-93-Б. Сөздік

64
Етті асып жеп алған Күлпəш ұршығын сұратып жіберіпті...
Мен аң-таңмын.  
86-93-Б.
Сөздік
ұршық  
веретено
хабар-ошарсыз
без вести
түтін
дым
қыр жағында
бок
жым-жырт
тихий, безмолвный, безвучный 
// абсолютно тихо, совершенно 
безмолвно, тихо
тастай батып, судай сің
укорениться, обосноваться 
(букв. Утонуть как камень, впи-
таться как вода).
немере
внук   
тулақ
тулак (высушенная шкура 
домашнего  животного, употре-
бляемая как  подстилка и для 
взбивания шерсти)
қыдырмашы
гулёна 
сумақайлығы жоқ
нехитрый, добродушный
айтақшыл
без  подстрекательства 
шынтақ
локоть
теріс қабағын
хмурые брови
кекіре тойып шығып
наевшись досыта
жүгіріп кетер еді
побежал бы
көз қарығу
ослепление отраженным от сне-
га светом
қалайы
олово // оловянный 
табалдырық
порог, лестница 
сүйретіліп тұрасың
перен. еле стойшь, еле дышишь

65
көзім бұлдырлап
глаза помутнев
жесір
вдова 
албасты
1. миф. албасты (демоническое 
существо в образе женщины, 
якобы вредящее роженице)
2. перен. противный, мерзкий 
шімірікпей
не дрогнув, не постыдившись
мəрт(-тік)
щедрый
мес
кожаный бурдюк (из цельной 
шкуры козла для хранения ку-
мыса или айрана) 
көзайым бол
радоваться встрече (с тем, кого 
сильно, долго ждал)
жүдеу
исхудание, изнурение, отоща-
ние
ауыздарыңды
разиньте рот
аңқайтып қалыңдар 
(разинув рот)
тізе
колено 
иық плечо
соқыр
слепой
замандас
ровесник, сверстник
сараңданып
жадничая
зілсіз
без умысла
тыртиған
севшая, сморщенная
жамбас
тазовая кость
сазару
мрачнеть
сыбаға
доля,  часть. в чем-л. опреде-
ленная кому-л.
тəйірі
недовольство, пренебрежение 
төбеңе
на голову
бұқтырма
засада
жым болды
утихомирился, замолчал
5–1151

66
əуелі
сначала 
жарбақ
лесть
жалп ете түскені
упал навзничь
ыңқылдады-ай
застонал
құлағым тарс бітіп қалды
уши оглохли // уши заложило
үңіліп қарады
уставился
қотара құйып бере салды
опрокинул (налил опрокидывая  
посуду)  
    
ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІКПЕН ЖҰМЫС
АҚАРЛЫ-ШАҚАРЛЫ
 сын. Жанды-жақты, өсіп-өнген. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі. 1-т.  138-бет.
ТАСТАЙ БАТЫП, СУДАЙ СІҢДІ.
 Басқа елге(жерге) араласып, сіңіп 
кетті. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.  9-т.  46-бет.
СОЗАҚТАТА
 ет. Ұзаққа, көпке созылу, кешеуілдеу. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі.  8-т. 312-бет.
КƏПЕР:
 кəперіне келмеді.  Сөйл. Қаперіне келмеді. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі.  4-т. 524-бет.
САЛДЫРЛА
 ет. Заттардың бір-біріне соқтығысуынан шығатын 
 
қаңғырлау, күңгірлеу. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.  8-т. 126-бет.
ҚУСЫР
 ет. 1. Екі нəрсені айқастыра қосу, біріктіру, бір-біріне қаусыру.
ҚУСЫРЫН
 өзд. етіс. Қусыр-ын. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 6-т.  
405-бет.
СЫП:
 сып берді (етті). Көзді ашып-жұмғанша жып етті, зып етті. Қазақ 
тілінің түсіндірме сөздігі. 8-т. 488-бет.
ШІМІРІКПЕ
 ет. Ешнəрседен тайсалмау, қорықпау, ұялмау. Қазақ 
тілінің түсіндірме сөздігі. 10-т. 370-бет.
ШОЛАН
 зат. Тамақ оны-мұны сақтайтын аула ішіндегі бөлек бөлме, 
қойма. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 10-т.  247-бет.
ЖЫЛМИ
 ет. 1. Ештеңе болмағандай жайдарылана қалу, аярлана ты-
мыраю. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 4-т. 291-бет.
ҚЫЗЫЛ
 Ауыс. Малдың, аңның, құстың еті. Қазақ тілінің түсіндірме 
сөздігі. 6-т. 563-бет.
БЕРЕСІЛІ
 сын. Берешек, қарыздар. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 
2-т. 270-бет.
БАСТЫРМАЛА
 ет. Үсті-үстіне ес жиғызбай төпелеу, киіп-жару. 
БАСТЫРМАЛАТ
 Бастырмала етістігінен жасалған өзгелік етіс. Қазақ 
тілінің түсіндірме сөздігі. 2-т.  137-бет.

67
КЕРДЕҢДЕ
  ет. Кердең-кердең ету; шірену, тəкаппарлану, маңғаздану. 
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 4-т. 629-бет.
ЖЕЛІК
 ет. 1. Бірдемеге елігу, еліру, құмарлану, əуестену. 2. зат. м. 
Елігушілік, еліктеушілік, желпініс. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 4-т. 
72-бет.
ҚАРАСАН
 зат. Саны қарайып кететін, ірі қара малда болатын жұқпалы 
ауру. Қарасан келгір! Сиырға айтылатын қарғыс. Қазақ тілінің түсіндірме 
сөздігі. 6-т. 82-бет.
ЖАРАМСАҚТАН
 ет. Жақсы атану, жағымпаздану. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі. 3-т. 677-бет.
ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ  СӨЗДІК
ТЕРІС ҚАБАҚ
    Жаратпай, ұнатпай қарады, оң қарамады. 
ШЫБЫН ЖАН
   көне Өмір, тірлік мағынасында (Діни ұғым бойынша 
кісі өлгенде «жаны» шыбын тəрізді ұшып кетеді-міс). 
ҚАРА СУ
   Тек қана су, жай ғана судың өзі. 
АУЗЫНАН ҚАҒЫП (ЖЫРЫП)
   Бір нəрсені (затты) қоярда-қоймай 
алып кету туралы айтылады. 
ЕКІ ҚОЛЫН ТӨБЕСІНЕ ҚОЙЫП
   Құр алақан қалып түңілді, безді.
ҚИЮЫ КЕТТІ (ҚАШТЫ)
  Берекесі кетті, үйлеспеді. 
МАУҚЫ БАСЫЛДЫ // МАУҚЫН БАСТЫ
  Құмары қанды, көңілі 
көншіді. 
ТАЙ-ҚҰЛЫНДАЙ ТЕБІСТІ
  Асыр салып, бірге ойнап өсті.
ҚОЛЫН ҚАҒЫП КӨРГЕМ ЖОҚ // ҚОЛЫН ҚАҚПАДЫ
  Жолына 
тосқауыл болмады, айтқанын істеді. 
СУДАЙ СІҢІП, ТАСТАЙ БАТТЫ
 Жым-жылас құрыды. 
ЖЫМ (ЖЫМДАЙ) БОЛДЫ
  Үні өшті, сөйлеп отырған сөзін қоя 
қойды. 
ҚҰДАЙДЫҢ (ҚҰДАНЫҢ) ҚҰДІРЕТІ
 діни. Алланың əмірі, тəңірдің 
күші сияқты  діни ұғымды білдіреді. 
ҚҰЛАҒЫ ТАРС (ТАС; ТАС БОП) БІТТІ
 Түк ести алмайтын керең 
туралы айтылады.
ҚҰСТАЙ ҰШТЫ
 Жүрісіне көз ілеспеді, зымырады.
КӨЗАЙЫМ БОЛДЫ
 Жолаушылап кеткен, зарыға күтіп отырған ада-
мы келіп қуанды, масайрады, көңілі тыншыды.
ҚҰЛАҒЫНДА ОЙНАЙДЫ
 Ат мінуге шебер кісі, шабандоз кісі тура-
лы айтылады.
КӨШКЕ БЕРГЕН ТАЙЛАҒЫҢДЫ  ҚАЙТЫП АЛ!
  Тым зілдене 
берме, ерегіссең бергеніңді аларсың, білгеніңді істерсің.