70
- ақпараттық сауаттылық-оқулықтарда және анықтамалық әдебиеттерде ақпаратты іздеу,
ғаламтордан және оқу мазмұнының ықшам дискілерінен, сондай-ақ басқа да көздерден ақпарат алу,
ақпаратты өңдеу және жүйелеу және оны әртүрлі тәсілдермен ұсыну мүмкіндігі;
- белсенділік сауаттылығы-бұл ұйымдастырушылық дағдылардың көрінісі, атап айтқанда іс-
әрекеттің мақсатын ауызша тұжырымдау, жоспарлау және қажет болған жағдайда оны өзгерту, осы
өзгерістерді ауызша дәлелдеу, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалау, өзін-өзі түзету.
Бірқатар зерттеулер оқушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу қабілеті жеткіліксіз
дамығанын көрсетеді. Себебі байланыс саласындағы функционалдық сауаттылық ерекше
алаңдаушылық тудырады. Сондықтан ол әртүрлі мектеп пәндерін оқытуда қалыптасады. Бір ғана
қазақ тілін үйрену кезінде функционалдық сауаттылықты қалыптастыру сөйлеу әрекетінің барлық
түрлерін еркін меңгеруді білдіреді: оқу, жазу, тыңдау және сөйлеу. Функционалдық сауаттылықты
қалыптастыру, оқушылардың сөйлеу әрекетін жетілдіру қазақ тілінің құрылымы және оны қарым-
қатынастың әртүрлі жағдайларында қолдану ерекшеліктері туралы білім негізінде құрылады. Оқу
процесі тілді талдау дағдыларын қалыптастыруға, тілдік құбылыстар мен фактілерді жіктеуге ғана
емес. Сонымен қатар сөйлеу мәдениетін тәрбиелеуге, оқудың әртүрлі түрлерін қолдану, мәтіндерді
ақпараттық өңдеу, ақпаратты іздеудің әртүрлі формалары және оны сөйлеудің жағдайына сәйкес
берудің әртүрлі тәсілдері сияқты өмірлік маңызды дағдыларды қалыптастыруға бағытталған. Әдеби
тілдің нормалары мен қарым-қатынастың этикалық нормалары.
Функционалдық сауаттылықты қалыптастырудағы базалық қабілет-мектеп түлектері қазіргі
жағдайда меңгеруі тиіс ең маңыздыларының бірі ретінде мәтінді түсіну қабілеті: мәтінді түсінудің
маңызды тәсілдерінің мәдени үлгілерін меңгеру, мәтіннің жалпы мағынасын, авторлық позицияны
түсіну; автордың позициясы мен кейіпкердің позициясын ажырату; мәтіннің логикалық құрылымын
түсіну.
Оқу үрдісіндегі мәтіндерді қоса алғанда, біз бірінші кезекте ескеретін әдістемелік
факторларға мыналарды жатқызамыз: мәтіндік материалды іріктеу критерийлері; мәтінді сабаққа
енгізу жағынан орынды жұмыстардың түрлері; мәтінге сүйену мүмкіндіктерін пайдалана отырып
сабақты ұйымдастыру.
Қазақ тілі сабақтарында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру коммуникативтік
құзыреттілікті дамытуды ғана емес, тілдік және лингвистикалық құзыреттілікті дамытуды да
білдіреді. Осылайша, тілдік құзыреттілік тіл жүйесін білуді, тіл сезімін дамытуды және
орфографиялық, пунктуациялық сауаттылықты қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Ал
лингвистикалық құзіреттілік тіл туралы дүниетанымды қалыптастыруға, оның тарихын зерттеуге,
сондай-ақ лингвистер мен мәдениеттанушылардың еңбектерін дамытуға бағытталған. Тапсырма
түрлері нәтижелі болуы керек. Тілдік құзіреттілікті дамыту кезінде бұл сөздер мен формаларды
талдау, бір құбылысты екіншісімен салыстыру, диаграммалар мен кестелер құру, диаграммалар мен
кестелер негізінде мәтін құру болуы мүмкін. Сөздікпен жұмыс, мәдени ескерткіштерге үндеу, тіл
туралы мәлімдемелер, әртүрлі тілдердегі құбылыстарды салыстыру – мұның бәрі оқушылардың
лингвистикалық құзіреттілігін дамытуға бағытталған.
Функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың арқасында мектепте қазақ тілін оқыту әр
түрлі білім беру мекемелерінде оқуды одан әрі жалғастыруға қабілетті адамның жалпы мәдени
деңгейін қамтамасыз етуі тиіс.
Функционалды сауаттылық қазіргі қоғамдағы жеке тұлғаның жетістігімен байланысты
әлеуметтік-экономикалық терминге айналады. Ал сауаттылық оқу орындарының қызметімен
байланысты академиялық терминге айналады. Оқу және жазу-сауаттылықтың негізгі дағдылары.
Мектепте оқу мен жазуды үйрену академиялық мақсаттармен шектелмейді, оған күнделікті өмір
мен жұмысқа байланысты функционалды және операциялық мақсаттар кіруі керек. Біртіндеп оқыту
түрлі салаларда сауаттылықты қалыптастыруға байланысты міндеттерді қоятын болады. Жаңа
ғасырда «жаңа сауаттылық» көптеген дағдылардың немесе көптеген сауаттылықтың жиынтығы
ретінде ғылыми және педагогикалық парадигмада өз орны бар.
Достарыңызбен бөлісу: