Физика әлемі пӘндік энциклопЕдИя



жүктеу 6,54 Mb.
Pdf просмотр
бет111/265
Дата25.05.2018
өлшемі6,54 Mb.
#17438
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   265

Д

100

ДАҚ – ДЮФУР ЭФФЕКТІСІ



278

279


Д'Аламбер принципі және Д' А л а м б е р – Л а г р а н ж  п р и н ц и п т е р і жата-

ды. Инерциялық санақ жүйесіндегі денелердің қозғалысы ғана (1) теңдеу түрінде 

өрнектеледі. Ал инерциялық емес санақ жүйелеріндегі денелердің қозғалысын 

(1) теңдеумен өрнектеу үшін F күшіне инерциялық күштерді қосу керек. Мұндай 

есептер Жер бетіндегі қозғалатын денеге Жердің өз өсінен айналуының әсері 

ескерілген және қозғалыстағы нысандарға (кемелерге, ұшақтарға, ракеталарға, 

т.б.) орнатылған аспаптар мен қондырғылардың қозғалыстарын зерттеу кезінде 

пайда болады. 

Күш әсеріндегі дененің қозғалысын жалпылама зерттеумен қатар, динамикада 

гироскоп теориясы, механикалық тербелістер теориясы, қозғалыстың орнықтылық 

теориясы, соққы теориясы сияқты дербес мәселелер де қарастырылады. Зерттелетін 

нысанның қасиетіне қарай динамика материалдық нүкте динамикасы, серпімді 

және пластикалық деформацияланатын денелер динамикасы, сұйық пен газ дина-

микасы деп бірнеше салаларға бөлінеді. Динамика тәсілдерін нақты нысандарға 

қолдану нәтижесінде аспан механикасы, сыртқы баллистика, ұшақ және ракета 



динамикасы, т.б. механиканың салалары пайда болды.

Ньютон заңдарына негізделген динамиканы к л а с с и к а л ы қ  д и н а - 

м  и  к  а  деп  атайды.  Кез  келген  дененің  (микробөлшектерден  басқа)  жарық 

жылдамдығынан  төменгі  шапшаңдық  қозғалысының  заңдылықтарын  ашатын 

классикалық динамиканың тәсілдері жаратылыстану мен техникада салаларын-

да маңызды орынға ие. Жарық жылдамдығына жуық шапшаңдықпен қозғалған 

дененің  қозғалысы  салыстырмалық  теориясында,  ал  өте  ұсақ  бөлшектердің 

(микробөлшектердің) қозғалу заңдылығы кванттық механикада қарастырылған.



Газдық  динамика  –  гидроаэромеханиканың  сығылатын  газдардың  және 

плазманың қозғалысы және бұлардың қатты денелермен өзараәсерлесуін зерттейтін 

саласы.

Релятивитік динамика – механиканың жарықтың вакуумдағы жылдамдығына 

жақын шапшаңдықтағы денелердің қозғалысын зерттейтін саласы.



ДИНАМО, гидромагниттік – электрөткізгіш сұйықтың немесе плазманың 

қозғалыстарының салдарынан магнит өрісінің өздігінен қозуы.



ДИНАМО... (грекше «динамис – күш») – «күш» деген сөзге сәйкес келетін 

қосымша, мысалы, динамометр.



ДИНАМОМЕТР (грекше «динамис – күш»+метр) – күш өлшегіш – күшті не-

месе күш моментін өлшеуге арналған аспап.



ДИНАМО-ЭФФЕКТ, гидромагниттік  динамо  –  өткізгіштік сұйықтың 

немесе газ плазмасының қозғалысының салдарынан магнит өрістерінің өздік қозуы. 




Д

100

ДАҚ – ДЮФУР ЭФФЕКТІСІ



280

281


Сұйық ядролы Жердің, Күннің және жұлдыздардың магнит өрістерінің пайда бо-

луын және оларды сүйемелдеуді түсіндіру үшін динамо-эффектінің маңызы бар.



ДИНАТРОНДЫҚ  ЭФФЕКТ  [грекше  «дина  (мик)  –  күш»  +  «...трон»]  – 

электрондық атқылау әсерінен электродтардың (анодтың, тордың, коллектордың) 

беттерінде  екінші  реттік  эмиссияның  пайда  болуы  себепті  электрвакуумдық 

аспаптардағы  (мысалы,  триодтарда  немесе  тетродтарда)  токтың  өзгерісі. 

Динатрондық эффект электрондық шамдардағы анодтық кернеудің басқарушы 

торының кернеуінен кем болған жағдайда туындайды. Осының нәтижесінде екінші 

реттік электрондарды торлар анодтан «қағып әкетеді», осыдан шамның анодтық 

сипаттамасында теріс тік учаске пайда болады. Сол себепті динатрондық эффект 

электрондық шамдардың күшейткіштік қасиетін шектейді.

ДИОД [ грекше «ди – екі рет» + (электр) од»] – екі электродты вакуумдық, 

газразрядты немесе жартылайөткізгіштік аспап; электр тогының бағытына тәуелді 

түрде әртүрлі өткізгшітікке ие: тура бағыттағы токтар үшін – өткізгіштігі төмен. 

Диодтың негізгі өзгешелік түрлері: кенотрон, газотрон және жартылайөткізгшітік 

диод. Диодтар айнымалы токты түзету, детектирлеу, электрлік тербелістердің 

жиіліктерін  түрлендіру,  электр  тізбектерін  ажыратып-қосу  үшін  электр-және 

радиоаппараттарда қолданылған.

Диодты 1904 жылы ағылшын физигі Джен 



Флеминг (1849–1945) ойлап тапқан.

ДИОПТРИЯ (дп, D) (грекше «диоптер – бет жағынан астыңғы жағына дейін 

көру») – линза лардың  және басқа осьтік симметриялы оптикалық жүйенің 

оптикалық бірлігі; 1 дп фокус аралығы 1 м оптикалық линзаның немесе сфералық 

айнаның оптикалық күшіне тең.



ДИПОЛЬ (грекше «ди – екі рет, екі» + «полос – полюс») – бір-бірінен белгілі 

бір қашықтықта () орналасқан абсолюттік шамасы бойынша тең әраттас нүктелік 

екі зарядтың (+е, – е) электрлік жиынтығы. Электрлік дипольдің негізгі сипаттама-

сы оның дипольдік моменті (ДМ) болып табылады. Дипольдік момент – р



 вектор 

ара қашықтықтың (е зарядқа көбейтіндісінің сан мәніне тең, яғни р=еℓ; вектор 



р теріс зарядтан (–е) оң зарядқа (+е) қарай бағытталған деп қабылданған. ДМ 

дипольдің электрлік өрісін алыс қашықтықта (R>>1) анықтайды, сонымен бірге 

дипольге сыртқы электр өрісімен әсер етеді. Уақыт бойынша өзгермелі дипольдік 

моменттің (оның ұзындығының немесе зарядтарының өзгеруінің салдарынан) 

электрлік дипольы электрмагниттік сәуленің көзі болады.

Магниттік  диполь.  Тұрақты магниттердің полюстерінің өзараәсерлесуін 

зерттеу [1785 жылы француз физигі Шарль 

Кулонның (1736–1806)] магниттік 

зарядтардың болатыны туралы түсінікке әкеп соқтырған. Шамалары бойынша тең, 



жүктеу 6,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   265




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау