Филология факультетi

 

51

Сұрақтар мен тапсырмалар: 

1.  Абайға  дейiнгi  ақындар  поэзиясындағы  сатира  қалай  дамы  да,  кiмдерден 

байқалады. 

2. Абай сатирасының жаңашылдығы неде? 

3.  Абайдың  сатиралық  типтер  жасаудағы  үлгi-өнеге  алған  мектебi,  ақындары 

туралы не бiлесiң. 

4. Ақынның сатиралық шығармаларында адам образы қалай жасалған? 

5. Ақынның сатиралық шығармаларын оқып оларға талдау жаса, ақын шеберлiгiн 

анықта.    

Əдебиеттер. 

1.  М.Əуезов Абай Құнанбаев (манография) 

2.  Т.Қошекив Сатиралық жанырлар.  

3.  Т.Əлiмқұлов Жұмбақ том 

 

52

АБАЙДЫҢ АУДАРМАШЫЛЫҚ ШЕБЕРЛIГI. 

                                     Жоспары: 

1. Абайдың жəне орыс əдебиетi мен мəдениетiне келу жолы, себептерi.  

2. Абай аудармаларының мақсаты мен сипаты. 

3. Абай жəне Пушкин. ''Евгений-Онегин'' романнының аудармашылық сапасы. 

Ақын шеберлiгi.  

4. Абай жəне  Лермонтов. Дəл аударма мен еркiн аударма. Лермонтов лирикасын 

аударудағы Абайдың iзденiсi. 

5. Абай-Крылов мысалдарын аударушы.  

6. Абай аудармаларының маңызы. 

Тiрек  сөздер  мен  тiркестер:  Классикалық  əдебиет,  реалистiк  əдебиет,  орыс 

поэзиясының  мақтанышы, iнтiмдiк  лирика,  орсы  өлеңiнiң  энциклопедиясы, 

Евгений  Онегин-дарашылдық,  Татьянка  Лариса-орыс  дворян  қыздарының 

өкiлi.  Бородино  соғысы,  кавказдықтар,  өмiр,  мысал  жанры,  символ  мен 

аллергия,  Крылов  мысалының  ерекшелiктерi,  дəл  аударма,  еркiн  аударма, 

ортақ сюжет, көшпелi сюжет, эпистолярлық роман.

 

Абайдың классикалық орыс əдебиетiмен творчествалық байланыстарының терең 

бiп тамыры ол жасаған үздiк көркем iрi сыншыл аудармаларда екенi мағұлым. 

Орыстың 

классикалық 

əдебиетiнiң 

ұлы 

өкiлдерiнiң 

үлкендi-кiшiлi 

шығармаларын  аударғанда  Абай  тек  қана  ағартушылық  не  творчествалық  мақсат 

көздепқойған  жоқ,  сонымен  бiрге  өзiнiң  идеялық-эстетикалық  көзқарастарын  да 

көрсетiп отырды. 

Əрiне, оның əр ақыннан жасаған аудармалары əралуан сипат танытады. 

Мысалы,  Крыловтан  жасақан  кейбiр  аудар-маларында  Абай  ауыз  əдебиетiнiң 

сарындары  мен  суреттеу  тəсiлдерiншебер  қолданып  отырады.  бiрақ  бүдан  Крылов 

мысалдарының  өзiндiк  ерекшелiктерi  көмеiнi  тартпайды,  қайта  солардың 

дидиактикасының ,сарыптары күшейе тұседi, ұғымға жақындай тұседi. 

Ал  Пушкин  мен  Лермонтовтан  жасаған  аудар-малары  тек  Абай  творчествосы 

ұшiн ғана емес, сонымен бiрге бүкiл қазақ əдебиетi үшiн баға жетпес творчествалық 

əрi көркемдiк құбылыс. 

Егер  Крылов  мысалдарын  аударғанда  Абай  өзiнiң  төл  сатиралық  оқиғасымен 

қоян-қолтық келiп отырса, ол Пушкиндi, əсiресе, Лермонтовтан аударғанда ол өзiнiң 

ақындық сарайын, лирикалық кейiпкерiнiң iшкi əлемiн көбiрек ашады. 

 

53

Өз  творчествасында  да  идея  мен  мазмұнды  аса  жоғары  бағалаған  Абай  көркем 

аудармада  да  сол  принциптен  тапбағаны  аян.  Ол  аударып  отырған  шығармасының 

идея-лық тынысын, рухы терең жеткiзiп берудi бiрiншi орынға қояды. Ол кейде түп 

нұсқадан  сырттай  алыстаған  тəрiздi  болып  отырыпта,  нəтижеде  соған  сонағурлым 

жақын келiп, туысып отырады. 

Абайдың  қəсиети-көкейтестi,  актуальды  мəселе-лердi  белгiлi  бiр  тарихы 

мерзiмнiң  шындығы  мен  соның  аясы  арқылы  шебер  сүреттей  бiлiп,  жайып 

салатындығында жатса керек. 

Деңгеймен  сипаттағы  тарихи  нақты  жайттар  мен  өмiрлiк  шындықтан, 

шығарманың  күре  тамырына  өзек  болумн  қабат,  жазушының  «Үркердегi»  қол 

жеткiзген оңды табыс-тарын, яғни бiз жоғарыда келтiрiп өткен басты жетiстiктерiнiң 

шоқтығын  көтере  түскен,  баяндаған.  Мұның  өзi  түптеп  келгенде,  туындының 

сүйегiндегi  еңсесi  биiк  көркемдiк  мерейiн  арттыра  түсуiне  жəне  сапалық,  дара 

сипаттарының өркештене, жоталана, айдын-дана көрiнуiне шешушi септiгiн тигiзген.  

«Тəуекел»  жəне  «Елеңалаң»  атты  екi  бөлiмнен  тұратын  романда  да 

«Үркердегiдей» суреткерлiк машық тəсiл сақталған. Ел өмiрiндегi əр алуан оқиғалар 

төрт  жыл  iшiнде  Əбiлқайырдың,  Кириловтың,  Татищевтың,  Бопайдың  жəне 

басқалардың көзiмен, яғни кейiпкерлер санасындағы ой ағымы арқылы берiледi. 

«Үркерде»  де - «жастайынан  атаққа,  даңққа  құмартқан»  Əбiлқайырдың  бала 

кезiнен ел ағасы болғанға дейiнгi өмiрiн толық көрсек, ал ендi екiншi кiтапта-«Елең-

алаңда»-«билiктiң қашанда бiр кiсiнiң уысында болмайынша» көздеген мүддеге жету 

мүмкiн  емес-тiгiн  жəне  «қазықтың  баяғы  салмақ  серi  дəуренiнiң  өтiп  бара 

жатқандығын,  ендiгi  жерде  ол  айналасымен  бұрынғыша  алысып-жұлысып  жүре 

алмай-тындығын соншалықты шыншыл тұлғасын көремiз». 

«Үркер»  мен  «Елең-алаң»  туындыларының  қазiргi  заман  мен  дəуiр  лебiн  өткiр 

əрi шынайы аңғаратындығы, көп ретте үндес əрi сабақтас шығатындығы-мемлекеттiк 

дербес-тiк  пен  тəуелсiздiк,  бiр  тұтастық  пен  ауызбiрлiк,  бейбiтшiлiк  пен  соғыс 

мүддесiн көрсете-тiн көкейтестi, актуальды мəселелердi белгiлi бiр тарихи мерзiмнiң 

шындығы  мен  соның  аясы  арқылы  шебер  суреттей  бiлiп,  жайып  салатындығында 

жатса  керек.  Бұған  қоса  Толстой,  Салтыков  тəрiздi  дүниежүзiлiк  əдебиетiнiң  iрi 

тұлғаларымен қазақтар бiрiншi рет Абай арқылы танысты. Екiншi, өзiнiң зор талант, 

асқан  шеберлiгiнiң  арқасында,  ұлы  ақын-дардың  ұлы  еңбектерiндегi  үлкен  идея, 

əдеби  сұлулықты  қазақ  оқушыларының  ой-сезiмiне  жеткiзе  аудара  бiлiп,  оларға 

жалпы қазақ халқының жүрегiнен жылы орын əпердi. Сөйтiп, Абайдың аудармалары