Ф и з и к а әож 3. 049. Физика сабақтарында

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 133
 
1 
2 
3 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
Түркістан қ.ә. 
86 
58 
28 
- 
- 
8 
8 
- 
Бәйдібек  ауданы 
40 
29 
11 
- 
- 
- 
- 
- 
Казығұрт   
47 
33 
13 
1 
- 
- 
- 
- 
Мақтаарал   
91 
49 
41 
1 
- 
- 
- 
- 
Ордабасы   
143 
84 
6 
53 
- 
- 
- 
- 
Отырар  
72 
52 
20 
- 
- 
- 
- 
- 
Сайрам 
208 
148 
26 
34 
- 
1 
1 
- 
Сарыағаш 
276 
142 
81 
53 
- 
- 
- 
- 
Созақ   
108 
77 
31 
- 
- 
- 
- 
- 
Тӛлеби  
124 
81 
20 
23 
- 
2 
2 
- 
Түлкібас   
343 
192 
102 
49 
- 
3 
3 
- 
Шардара  
53 
12 
8 
33 
- 
- 
- 
- 
 
5-кесте 
2011 жылғы статистикалық мәліметтер бойынша туылғаннан күтілетін ӛмір 
ұзақтығы 
 
Облыс 
Барлық халық 
Әйелдер 
Ерлер 
Оңтүстік Қазақстан 
облысы 
69,86 
73,95 
65,84 
 
Егеменді ел болып, іргемізді бүтіндеп отырған кезде ұзақ жылдар бойы отаршылдық 
тұзағына түскен ұлттық санамыз қайта жанданып, даму үстінде болды. Соның бір жарқын 
кӛрінісі  жоғарыда  кӛрсетілген  динамикалық  кӛрсеткіштердің  ӛзгерістерінен  айқын 
байқалады. 
Президент Н.Назарбаевтың жоспары бойынша 2015 жылы халық саны 20 млн. болуы 
қажет.  Сондықтан  халықтың  санының  азайып  кетпей,  одан  әрі  кӛбеюі  мемлекетіміздің 
басты міндеттерінің бірі. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  Ғ.Бейсенова  Оңтүстік  Қазақстан  облысы.  Қазақ  ұлттық  энциклопедиясы.  7  том 
«Қазақ энциклопедиясының» бас редакциясы, Алматы, 2005. 
2. Қазақстанның әйелдері мен ерлері /Статистикалық жинақ ( қазақ тілінде) 128 бет. 
3. Қазақстанның демографиялық жылнамалығы /Статистикалық жинақ  ( қазақ және 
орыс тілдерінде) 608 бет. 
4. www.ontustik.kz. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматривается  современное  состояние  динамических  показателей 
населения Южно-Казахстанской области. 
 
SUMMARU 
The  article  deals  with  the    current  state  of  dynamic  indicators  of  Southern  Kazakhstan 
region population. 
 
 

134  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
ӘОЖ 330.34.332.122 (574.24) 
СЫРДАРИЯ ӚЗЕНІ СУЫН ПАЙДАЛАНУДА ТУЫНДАҒАН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 
МӘСЕЛЕЛЕР 
 
Ш.М.Надыров – г.ғ.д., профессор, А.Е.Жақыпбекова – 2-курс магистранты 
(Алматы қ., Қазмемқызпу) 
 
Аннотация: 
мақалада 
Қазақстан 
Республикасының 
экологиялық 
қауіпті 
аймақтарының  бірі  –  Сырдария  ӛзенінің  суын  халық  шаруашылығында  пайдалануда 
туындаған  экологиялық  мәселелер  кӛтеріледі.  Еліміздегі  тұщы  су  кӛздерінің  бірі  – 
Сырдария  ӛзенінің  жағдайы  Қазақстан  үшін  ғана  емес  шекаралық  мемлекеттердің  де 
басты мәселелерінің бірі екендігі айтылады. 
Түйін сӛздер: экология, ирригация, ресурс, конвенция. 
Қоршаған  ортаның  аса  маңызды  экотоптарының  бірі  –  су.  Су  тіршілік  ететін  тірі 
табиғат  үшін  орта  болып  табылады.  Су  жалпы  табиғатта  барлық  зат  алмасу  процесіне 
қатысатын  болғандықтан  органикалық  ӛмірдің  негізі  екені  әркімге  аян.  Атмосферамен 
салыстырғанда  су  шегі  мен  шеңбері  бар  кеңістікте  орналасқан  біршама  тұрақты  деп 
айтуға  болатын  табиғи  дене.  Сол  себепті  ластанған  судың  адам  денсаулығына  зиянды 
әсері  күштірек  болатындықтан  оны  ерекше  қорғау  қажеттігі  туындайды.  Суды  қорғау 
оның  қорларын  тиімді  пайдалануға,  онда  кӛптеген  аса  бағалы  ағзалар  тіршілік  ететін 
болғандықтан сол экологиялық жүйелердің ӛнімділігін сақтауға негізделеді [2]. 
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының кӛптеген аймақтары экологиялық қауіпті 
аймақтарға  кіреді.  Соның  бірі  бүгінгі  таңда  адамзат  алдында  тұщы  судың  сандық 
жетіспеушілік  қаупі  ғана  емес  сонымен  бірге  судың  сапалық  қаупі  де  тӛніп  тұр.  Су 
тіршіліктің тірегі болып табылатын, ластану жағынан алдыңғы орында тұрған, сондықтан 
да зерттеуді қажет ететін табиғи ресурс [4].  
Сырдария  ӛзені  суы  түгелі  дерлік  халық  шаруашылығының  түрлі  салаларына 
пайдалануына  байланысты  ӛзен  геожүйелерінің  құрамдас  бӛліктеріне  әсер  етуші 
антропогендік  процестерінің  шаруашылықтық  экологиялық  ерекшелігіне  сәйкес  мұнда 
ауыл шаруашылығы, ӛнеркәсіптік, техногендік яғни антропогендік факторлардың барлық 
түрлері  дамыған.  Сондықтан  да  ӛзен  геожүйелерінің  антропогендік  ӛзгерісіне  дұрыс 
талдау жасау және оны қорғау шараларына ғылыми тұрғыдан баға берудің маңызы зор. 
Қазіргі  ӛндіріс  салаларының  қарқынды  даму  кезеңінде  қанша  күш  салып 
тырысқанмен кейде уақытша болса да ӛндірістің қалдықтары, кӛбінесе, лас су түрінде су 
кӛздеріне түсіп тұрады. Олар судың биогеоценозына зиянды әсерін тигізетіні сӛзсіз. Бұл 
су  қорларын  әр  түрлі  мақсатқа  пайдаланудың  нәтижесінде  болып  тұратын  қолайсыз 
жағдай.  Осыдан  келіп,  суды  қорғаудың  алғы  шарты  ретінде  су  нысандарына  түсетін 
жүктемеге  шектеу  қойылады.  Табиғи  суларды  адам  мұқтажы  үшін  іске  жарату  –  суды 
пайдалану және суды тұтыну болып бӛлінеді. Бірінші жағдайда оны тұрған жерінде балық 
ӛндіруге, су кӛлігін жүргізуге және гидроэнергия алу үшін пайдаланады. Екінші жағдайда 
суды  тұтынады.  Онда  судың  едәуір  бӛлігі  немесе  түгелдей  қайтымсыз  шығынға  кетеді. 
Тұтынған  соң  босап  шығып,  қайтадан  су  кӛзіне  құйған  су  бӛлігінің  сапалық  кӛрсеткіші 
бастапқы күйінен едәуір ӛзгеше, дәлірек айтқанда, ластанып оралады. Суды кӛп мӛлшерде 
тұтынатындар 
ауыл 
шаруашылығы 
ӛндірісі, 
ӛнеркәсіп, 
мәдени-тұрмыстық 
шаруашылықтар. Бұлардың бәрі де, егер қатаң бақылау болмаса, су кӛздерін ластаушылар 
екені  айтпаса  да  түсінікті.  Осыған  орай,  суға  түсетін  ластаушы  заттардың  сол  ортада 
ӛздігінен  зиянсыздану  ерекшеліктеріне  қарап,  ластанудың  тіршілікке  қауіпсіз  деп 
есептелінетін шекті деңгейіне рұқсат етіледі.  
Орталық  Азия  аймағындағы  ортақ  су  ресурстарын  тиімді  әрі  бірдей  пайдалану 
мәселесі  кӛптен  бері  талқыланып  келеді.  Кеңестер  құрамында  болған  мемлекеттер 
тәуелсіздік  алып,  ӛз  шаруасын  ӛздігінше  шешуге  кіріскеннен  бастап,  ӛзен-суларды 
мемлекеттің жеке мүддесі үшін пайдалану проблемасы туындады. Біз үшін ол – Сырдария 
мәселесі. Себебі осы ӛзеннің арқасында қазіргі Арал кӛлінің мәселесін шешуге мүмкіндік