Ф и з и к а әож 3. 049. Физика сабақтарында

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 27
 
   
 
                               
(б)-сурет.                                              (в)-сурет. 
 
2-сурет.  Тӛменгі  колбадағы  газ  қоспаларының  қысымы  Р=0,101  МПа,    (б)-сурет  
және P = 30 кгс/см
2
 ( 29,43 МПа ) (в)-сурет болғандағы газ концентрацияларының уақытқа 
тәуелділігі.   
 
                         (г)-сурет                                                                  (д)-сурет 
3-сурет.  Газ  қоспаларындағы  диффузияның  эффективті  коэффициентінің  қысымы 
Р=0,101 МПа  (г)-сурет және қысымы P = 30 кгс/см
2
 (29,43 МПа) (д)-сурет кездеріндегі газ 
концентрацияларының уақытқа тәуелділігі.  
 
    
 
 
4-сурет. Жоғарғы және тӛменгі  колбадағы газ қоспаларының қысымы  Р=0,101 МПа 
және  P  =  30  кгс/см
2
  (29,43  МПа)  болғандағы  газ  концентрацияларының  уақытқа 
тәуелділігі.   
 
Р=0,101  МПа  және  P  =  30  кгс/см
2
  (29,43  МПа)  қысымдағы  Т=298,0  К  болғандағы 
кӛпкомпонентті  газ  қоспасының  матрицалар    коэффициентінің  нәтижесі  тӛменде 
кӛрсетілген (КҚМК, см
2
/с
 
): 
 

28  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
D(1,1) = 0,41586 ;     D(1,2) = -1,11190 ;    D(1,3) = -1,07850 ;     D(1,4) = -1,07360 ;  
D(2,1) = -0,00979 ;    D(2,2) = 1,24890 ;     D(2,3) = 0,38356 ;       D(2,4) = 0,39674 ;  
D(3,1) = -0,01191 ;    D(3,2) = 0,05542 ;     D(3,3) = 0,87698 ;       D(3,4) = 0,05841 ;  
D(4,1) = -0,01380 ;    D(4,2) = 0,22651 ;     D(4,3) = 0,22882 ;       D(4,4) = 1,03440.  
 
P = 30 кгс/см
2
 ( 29,43 МПа ): 
D(1,1) = 0,01384 ;     D(1,2) = -0,03700 ;    D(1,3) = -0,03589 ;       D(1,4) = -0,03572 ;  
D(2,1) = -0,00033 ;    D(2,2) = 0,04156 ;     D(2,3) = 0,01276 ;         D(2,4) = 0,01320 ;  
D(3,1) = -0,00040 ;    D(3,2) = 0,00184 ;     D(3,3) = 0,02918 ;         D(3,4) = 0,00194 ;  
D(4,1) = -0,00046 ;    D(4,2) = 0,00754 ;      D(4,3) = 0,00761 ;        D(4,4) = 0,03442 . 
 
Жоғарыда  аталған  программа  бойынша  0.6332H2+  0.1929N2  +  0.0339NH3  + 
0.1174CH4  +  0.0226Ne  –  0.5445H2  +  0.1486N2  +  0.1587NH3  +  0.1233CH4  +  0.0249Ne  газ 
жүйесі  үшін  белгілі  уақыт  аралығындағы  жоғарғы  және  тӛменгі  колбадағы  бірдей 
мӛлшердегі  газ қоспаларының қысымның ӛзгерісіне байланысты, тұрақсыз  заңдылықпен 
ӛзгеретіндігі  график  арқылы  кӛрсетілді.  Диффузияның  эффективті  коэффиценті 
анықталды.  Осы  алынған  нәтижелерді  эксперименттік  есептеулерде  сондай-ақ 
анықтамалық құрал ретінде қолдануға мүмкіндік береді [4,3]. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ  
1.Ю.И.Жаврин,  Н.Д.Косов  и  др.  Расчет  диффузионного  процесса  в  двухколбовом 
аппарате  для  случая  многокомпонентной  газовой  смеси  //  Каз.у-т,  НИИЭТФ.-Алматы, 
1995.- 26 с. 
2.  Ю.И.Жаврин,  Н.Д.Косов,  С.М.Белов,  С.Б.Тарасов  Влияние  давления  на 
устойчивость диффузии в некоторых трехкомпонентных газовых смесях // Письма в ЖТФ. 
– 1984. – Т.54, № 5. – С. 943-947. 
3. 
В.Н.Косов, 
В.Д.Селезнев 
Аномальная 
диффузионная 
неустойчивость 
многокомпонентных  изотермических  газовых  смесей.  Алматы-Екатеринбург:  Принт, 
1998. – 180 с. 
4.  А.Шакарбеккызы  Применение  эффективных  коэффициентов  диффузии  к 
описанию  массопереноса  в  многокомпонентных  газовых  смесях,  содержащих  аммиак  // 
Сборник  тезисов  ІІІ  Международного  конгресса  студентов  и  молодых  ученых  Мир 
науки», Алматы, 23-30 апреля 2009г. – Алматы, 2009. – C.58  
5. А.Шакарбеккызы Расчет диффузионного процесса в многокомпонентных газовых 
смесях,  используемых  при  синтеза  аммиака//  Сборник  тезисов  ІІІ  Международного 
конгресса  студентов  и  молодых  ученых  Мир  науки»,  Алматы,  19-22  апреля  2010г.  – 
Алматы, 2010. – C.14 
6. А.Шакарбеккызы, Г.А.Каптагай Эффективные коэффициенты диффузии в газовых 
системах//  Алматы,  КазгосженПУ,    Вестник  научный  журнал,  серия  естествознание 
№1(6), 2011. –С. 9-12.  
7.  Ю.И.Жаврин,  Н.Д.Косов,  С.М.Белов,  С.Б.Тарасов  Влияние  давления  на 
устойчивость диффузии в некоторых трехкомпонентных газовых смесях // Письма в ЖТФ. 
– 1984. – Т.54, № 5. – С. 943-947. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассмотрена  проблема  описания  через  вычислительный  эксперимент 
соответственно  разработанной  программе  массопереноса  в  многокомпонентных  газовых 
смесях. Получина информация о диффузионных процессах в многокомпонентных газовых 
смесях, содержащих аммиак, в зависимости от концентрации, давления и температуры. 
SUMMARY 
In the work to looking of the problems are writing calculation experiments of the working 
out  program  mass  giving  in  the  more  components  gas.  To  given  information  with  diffusions 
process in more components of gas in the concentration, temperature and voice. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 29
 
ӘОЖ 37.026.9:371.212:371.385.3 
ФИЗИКА ПӘНІНЕН ДЕМОНСТРАЦИЯЛЫҚ ЭКСПЕРИМЕНТТЕРДІ 
ҦЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ 
 
Н.А.Сәндібаева – п.ғ.к., доцент м.а., Г.Ж.Биғараева – 4 курс студенті  
(Алматы қ., Қазмемқызпу)  
 
Аннотация:  Бұл  зерттеу  жұмысы  жалпы  білім  беретін  мектептерде  физика  пәнін 
оқытуды  оңтайландыру  мақсатында  жүргізілді.  Зерттеу  барысында  алынған  нәтижелер 
нақты эксперименттер арқылы айқындалады. Зерттеу жұмысы толық анықталмаған кейбір 
зерттеу міндеттеріне сәйкес қосымша ақпараттар жинақталуда. 
Түйін сӛздер: Физикалық эксперимент, демонстрация, практикум, бақылау. 
Зерттеу  жұмысының  мақсаты:  Жалпы  білім  беретін  мектептерде  физика  пәнін 
оқытуда 
демонстрациялық 
эксперименттерді 
ұйымдастыру 
негіздері 
арқылы 
оқушылардың танымдық қабілетін  арттыра отырып, оқушыларды жаңашылдыққа баулу. 
Қазақстан 
Республикасының 
президенті 
Н.Назарбаев 
«Терең 
білім 
– 
тәуелсіздігіміздің  тірегі,  ақыл-ой  –  азаттығымыздың  алдаспаны»  -  деп  атап  ӛткендей, 
білімді, ақыл-ойды жетілдіру қазіргі кезде заман талабына айналды. Осы қағиданы бетке 
ұстай  отырып,  әрбір  болашақ  маман  ертеңгі  күннің  нақты  заманға  сай,  құзыретті 
тұлғасына  айналу  үшін  аянбай  тер  тӛгіп,  еліміздің  «алтын  ғасырындағы»  білім 
алушыларға әлемдік деңгейде білім беруге ұмтылуы тиіс. 
Мектептегі 
физика 
курсы 
бойынша 
демонстрациялық 
эксперименттерді 
ұйымдастыру  –  бұл  физика  ғылымының  негізі  болып  табылып,  ғылыми  зерттеу  әдісінің 
кӛрінісі  ретінде  айқындалады.  Физикалық  демонстрациялық  эксперименттерді 
ұйымдастыруды  негізге  алып,  құбылыстарды  оқып  үйрену  –  оқушылардың  ғылыми 
кӛзқарасының қалыптасуын, физикалық заңдарды неғұрлым тереңірек меңгеруін,  мектеп 
оқушыларының  пәнді  оқып-үйренуде  қызығушылығын  арттыруға,  құбылыстарды 
кӛрнекілеуге және ӛлшеу икемділіктері мен дағдыларын меңгеруге себін тигізеді. 
Мектептегі  физика  пәнінің  демонстрациялық  эксперименттерін  ұйымдастыруды 
қолға  алу  арқылы  оқушылар  ғылыми  зерттеу  әдісі  туралы  түсінік  алады.  Сабақта 
тәжірибелерді демонстрациялау, олардың кейбіреулерін кино және теледидар, компьютер 
арқылы кӛрсету, оқушылардың зертханалық жұмыстар жасауы, мектептегі эксперименттік 
оқыту әдісінің негізі болып табылады. 
Мектепте  физика  демонстрациялық  эксперименттерін  ұйымдастырудың  тәрбиелік 
мәні  де  зор,  ол  оқушыларды  алдына  қойған  мақсатқа  жетуге,  жұмыста  ұқыптылыққа, 
қарастырып отырған құбылысты бақылауға және одан қорытынды шығаруға, оның негізгі 
белгілерін бӛліп ала білуге және т.б. үйретеді. Сондай-ақ оқушыларға терең де нақты білім 
беру  үшін,  оларда  практикалық  ебдейліктер  мен  дағдыларды  қалыптастыру  кезінде 
әртүрлі оқу практикумын қолданып, ауыстырып отыру қажет. 
Физиканы  оқыту  үрдісіне  демонстрациялық  эксперименттерді  енгізу  теория  мен 
практиканы  байланыстырушы  элемент  ретінде  қарастырылады.  Оларды  орындау 
оқушылардың  эксперименттік  және  практикалық  ебдейліктері  мен  дағдыларын 
қалыптастыруға  кӛмектеседі.  Сонымен  қатар,  оқушылардың  танымдық  қабілеттерін,  әрі 
белсенділігі мен ӛз бетімен жұмыс істеу дағдысын дамытады. Алайда кез келген сабақты 
жүргізуде  бұл  мақсаттар  орындала  бермейді.  Егер  оқушылар  мұғалімнің  толық,  нақты 
түсіндіруінен кейін, тек кӛрсетілген іс-қимылдарды қайталайтын болса, оларда қарапайым 
ебдейліктер  мен  дағдылар  қалыптасады.  Мысалы,  зертханалық  жұмысты  ӛткізу 
барысында  оқушылар  электр  шамынан  ӛтетін  ток  күшін  есептейтін  электр  сызбасын 
мұғалім демонстрациялық үстелде кӛрсетіп бергендей жинайды, олар біршама икемдіктер 
мен дағдылар алады, бірақ жалпылама сипаттағы ебдейліктер қалыптаспайды және ӛздері 
әрекет  етуге  үйренбейді.  Мұғалім  зертханалық  жұмысты  ӛткізу  әдістемесін  мұқият