12.3 Қозғалыс пен қатынасу датчиктерін пайдалану

159
12.3 Қозғалыс пен қатынасу датчиктерін пайдалану
Қозғалыс  датчигі  –  кіріктірілген  сенсоры  бар  аспап,  ол  ИҚ  сəулелену  деңгейін 
бақылап  отырады.  Датчиктің  көру  аясында  адамның  (немесе  температурасы  фонның 
температурасынан жоғары алып объектінің) пайда болған жағдайда жарықтандыру тізбегі, 
жарықтандыру деңгейіне сəйкес келген жағдайда тұйықталады [49].
12.8-сурет – Қозғалыс датчигін қосу сызбасы
Монтажшылар  үшін  қозғалыс  датчигінің  басты  артықшылығы  –  бұл,  орнату 
қарапайымдылығы жəне оларды кейінгі жұмысқа сай күйге келтіру: басқарудың арнайы 
тізбегін  төсеу  немесе  қосымша  қымбат  жабдықты  қолдану  талап  етілмейді.  Қадағалар 
электр тізбегінің үзілген жерлеріне орнатылады жəне лезде пайдалануға дайын. 
Аталмыш  жабдықтың  басты  мақсаты  –  пайдаланушыға  жайлылық  пен  энергия 
үнемдеуін  қаматамасыз  етеді.  Қозғалыс  датчиктерін  пайдаланудың  табысты  тəжірибесі, 
олардың ғимаратты жарықтандыруға жұмсалатын электр энергиясының 70-80% үнемдеуге 
мүмкіндік беретіндігінде. 
Энергия  құнындағы  үш  еселік  айырмашылығына  қарамастан,  қозғалыс 
датчиктерін  орнатудың  өтемділік  мерзімі  Ресей  үшін,  мысалы,  электр  энергиясына 
бағаның өсуіне жəне қолданылатын жарықтандыру жабдығының қуатына қарамастан1-2 
жылды  құрайды.  Ғимараттың  жалпы  пайдалану  мерзімін  (40-50  жыл),  аталмыш 
жабдықтың  өтелімділік  мерзімін  ескере  отырып,  осы  шешімді  қолдану  ғимарат  иесіне 
немесе  басқару  компаниясына  нысанды  пайдаланған  кезде  едəуір  қаражат  үнемдеуге 
мүмкіндік береді. 
Қолдану саласы.
Қозғалыс  датчиктері  əкімшілік  жəне  өндірістік  ғимараттарда  орнатылады. 
Оларды  адам  ұзақ  мерзім  болмайтын  жайларға  орнатқан  абзал  (дəліздер,  баспалдақтар, 
қоймалық бөлмелер жəне т.б.).
Тиімділікті есептеу əдісі. 
Шамдардың санын есептеу үшін келесі формуланы қолданамыз:
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

160
N=
E ∙ k ∙ S
p
∙ Z
F ∙ h
,
мұндағы 
E
[
Лк
]
 – жарықтандыру нормасы;
k
  –  
S
p
[
м
2
]
 – үй-жайдың ауданы; 
Z
Ф
 – келесі формуламен анықталатын 1 шамның жарық ағыны:
Ф= g · P
л
P
л
 – шамның электрлік қуаты, Вт;
g
–  шамнан берілетін жарық берілісі  (люминесцентті шамдар үшін -
0.45 Лм/Вт).
h
.
Жайдың индексі 
i
 
келесі формуламен анықталады:
i=
AB
H
p
(
A +B
)
мұндағы
 
A
[
м
]
 
и
 
B
[
м
]
 – жайдың ұзындығы мен ені, м; 
H
p
 – жұмыс кеңістігінің үстіндегі шамдалды ілу биіктігі, м.
       шаңдану салдарынан жарықты жоғалтуды орнын толтыру үшін қажетті шам 
қорының коэффициенті. 1.2 – галогенді жəне қыздыру шамдарына, 1.4 – газ қуатсыздану 
шамдарына;
   – қыздыру шамдарына жəне жоғары қысымды газ қуатсыздану шамдары үшін 
алынатын минималды жарықтандыру коэффициенті - 1.15, люминесцентті шамдар үшін - 
1.1.;
  -  жарық  ағынын  пайдалану  коэффициенті  жайдың  индексіне,  шам  сияқты 
шамдалды ілу биіктігіне байланысты.
12.1-кесте – Жарық ағынын пайдалану коэффициентінің мəні h
Жарық əкімшілік-
кеңселік жайлар 
Шамалы шаңданатын 
өндірістік жайлар 
Шаңды өндірістік 
жайлар
Шамдар  санын  жəне  біржолғы  қуатты  біле  отырып,  жиынтық  жарықтандыру 
қуатын анықтай аламыз:
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

161
Датчикті орнатқанға дейін жарықтандыру күніне 8 сағ. Жұмыс істеді дейік.
Қозғалыс датчигін орнатқаннан кейін, жарықтандыру тек қана датчиктің əрекет 
ету  аумағында  адам  болған  жағдайда  ғана  қосылады.  Эксперименталды  деректердің 
негізінде  датчик  болған  жағдайдағы  жарықтандырудың  жұмыс  істеу  уақыты  40-50  % 
төмендейді. Электр энергиясын айлық үнемдеу келесіні құрайды:
мұндағы n
1
 - сəйкесінше, датчикті орнатқанға дейінгі жарықтандыру жүйесінің 
жұмыс сағатының саны,
 k
э
 – үнемдеу коэффициенті (практикалық деректердің негізінде).
Ақшалай түрдегі жылдық үнемдеу:
мұндағы                           – электр энергиясының тарифі.
Есептеу мысалы
Электр энергиясының шаңды өндірістік жайдағы жылдық үнемделуін натуралды 
жəне ақшалай түрінде бағалау. 
Минималды жарықтандыру норма бойынша қабылданады: 
Шам қорының коэффициентін, галогенді шамдар үшін                  деп аламыз.
Жайдың ауданы 
 Z – минималды жарықтандыру коэффициенті - 1.1 тең деп алынады.
ЛБ-18 шамдарын таңдаймыз
Есептеу:
Шамның жарықтық ағыны:
Ф= 18 · 0,45= 810 Лм
Жайдың индексі:
i=
16 ·20
(
16+20
)
·3
=
320
36 · 3
= 2,96
Сəйкесінше,   1-кестеден   алатын   болсақ,   жарық   ағынын   пайдалану
коэффициенті
 
h= 0,58
.
Бұл жағдайда шамдар саны:
N=
300 ·1,5 ·1,1 · 320
810 · 0,58
= 337 дана
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

162
Жайды жарықтандырудың жиынтық қуаты келесіні құрайды:
P
∑
= 337 · 18= 6066 , Вт
Электр энергиясын айлық үнемдеу:
∆ W =
6066
1000
·
(
8 · 30
)
· 0,4= 582,33 кВт· сағ
T
э. э.
= 4,60 ш . б ./ кВт .
 тарифіндегі ақшалай түрдегі жылдық үнемдеу:
∆ Э= ∆ W ·Т
э. э.
= 582,33· 4,60 · 12= 32 145ш . б .
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі