13-ТАРАУ.ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫНЫҢ САПА КӨРСЕТКІШТЕРІН ЕСЕПТЕУ

163
13-ТАРАУ.ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫНЫҢ САПА КӨРСЕТКІШТЕРІН ЕСЕПТЕУ
Электр  энергиясы  сапасы  көрсеткіштерінің  (ЭСК)  нормативті  мəндері  жəне 
олардың тізімі МемСТ 13109-97 белгіленген [47]. 
МемСТ 13109-97 сəйкес электр энергиясы сапасының негізгі көрсеткіштері болып 
табылатындар:
13.1-кесте – Электр энергиясы сапасының көрсеткіштері
Ең ықтимал 
себеп
δU
y
Кернеудің ауытқуы : 
- кернеудің ауытқуын орнатыңыз
тұтынушы
жүктелімінің
графигі
δU
t
P
t
Кернеудің ауытқулары :
- кернеу өзгерісінің қарқыны
- фликер мөлшері
шұғыл айнымалы
жүктемесі бар
тұтынушы
K
2 U
K
0 U
Кернеудің с имметрияға сəйкессіздігі:
- кері бірізділік бойынша кернеудің 
симметрияға сəйкессіздік коэффициенті
- нөлдік бірізділік бойынша кернеудің 
симметрияға сəйкессіздік коэффициенті
симметрияға
сəйкессіз жүктелімі
бар тұтынушы 
K
U
K
U
(
n
)
Кернеудің с инусоидты еместігі:
- керней қисығының синусоидты емес 
қателігінің коэффициенті
- кернеудің  n-ші гармоникалық 
құрауышының коэффициенті
сыздық емес
жүктелімі бар
тұтынушы
∆ f
- жиіліктің ауытқуы
желінің жұмыс
ерекшелігі,
климаттық
жағдайлар немесе
табиғи құбылыстар
∆ t
n
Кернеудің құлауы :
- кернеу құлауының ұзақтығы
Кернеу импульсі:
- импульстік кернеу
Уақытша артық тоқ кернеуінің ұлғаюы:
- уақытша артық тоқ кернеуінің ұлғаю 
коэффициенті
, негізгілерін анықтауға қызмет етушілер
F
δUt
Кернеу өзгеруінің қайталану жиілігі
∆ t
i ,i+1
Кернеу өзгерістерінің арасындағы интервал
δU
n
Кернеу құлауының тереңдігі
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

164
Ең ықтимал 
себеп
F
n
Кернеу құлауының пайда болу жиілігі
∆ t
имп 0.5
Оның амплитудасының 0,5 деңгейі бойынша импульс ұзақтығы
∆ t
пер U
Уақытша артық тоқ кернеуінің ұзақтығы
13.1 Кернеудің ауытқуы
Кернеудің  номиналды  мəндерінен  ауытқуы  тұтынушылардың  электр 
жүктемелерінің  тəуліктік,  маусымдық  жəне  технологиялық  өзгеруінен  болады;  орнын 
алмастырушы  құрылғылар  қуатының  өзгеруі;  электр  станциясы  генераторларымен 
кернеуді реттеу жəне энергожүйе қосалқы станцияларында; электр желілерінің сызбасы 
мен параметрлерінің өзгерістері. 
Кернеудің  ауытқуы  кернеудің  қолданыстағы  U  жəне  номиналды  UномВ 
мəндерінің арасындағы айырмашылықпен анықталады: 
δU=U-U
ном
Кернеудің орнатылған ауытқуы δUу тең, %:
δ U
y
=
U
y
−U
ном
U
ном
·100
желінің  қалыпты  жұмысының  барысында  келесі  кернеу  ауытқуларына  жол 
беріледі:
  -  аппараттар  мен  электрқозғалтқыштарының  қысқыштарында  оларды  басқару 
жəне іске қосу үшін: -5-ден бастап +10% дейін; 
 - жұмыс жарықтандыру аппараттарының қысқыштарында: -2,5-тен +5% дейін; 
 - басқа электрқабылдағыштардың қысқыштарында: 5% артық емес.
Сонымен бірге, апаттыдан кейінгі режимдерде кернеудің 5% артық емес мөлшерге 
төмендеуіне  қосымша  рұқсат  беріледі.  Кернеу  ауытқуларының  негізгі  себептері  болып 
табылатындар:
- энергожүйелер мен электрлік қабылдағыштардың жұмыс режимінің өзгеруі;
- желінің индуктивті кедергісінің үлкен мəндері - 6-10 кВ.
Аталмыш параметрлерді рұқсат етілген шектерде ұстап тұру мақсатында келесі 
əдістер қолданылады:
 - бөліну желісіндегі кернеуді реттеу
 - қосалқы станциядағы шиналардың кернеуін реттеу;
  -  қосалқы  станцияларда  жəне  желілерде  бір  мезгілде  кернеуді  төмендету 
(арттыру) кезіндегі бірігіп реттеу;
  -  нақты  тұтынушыда  кернеуді  жергілікті  өзгерту  талап  етілген  жағдайдағы 
қосымша реттеу;
 - электрмен жабдықтау сызбасын өзгерту есебінен кернеуді реттеу [34].
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

165
13.2 Фазаларды əркелкі жүктелуі
Тарату желісінің қалыпты жұмыс режимінде фазалық кернеулердің ауытқуы деген 
сияқты құбылыс байқалады.
Фазалық  кернеудің  ауытқуын  жою,  қуаттандыру  желісінің  фазалар  бойынша 
жүктемесін біркелкі үлестіру электр энергиясының, генератордың отын шығынан едəуір 
төмендетеді, электрқабылдағыштардың тоқтаусыз жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. 
Фазалар ауытқуы құбылысының негізі
Фазалар  ауытқуы  құбылысы,  электр  энергиясын  тұтынумен  байланысты 
проблемалармен жолыққан барлығына мəлім. Фазалардың ауытқуы 1000В дейінгі тікелей 
жерлендірілген кернеуімен, үш фазалық төрт- (бес-) өткізгішті желілерде айқындалады.
Кемшіліксіз  күйінде  фазалық  кернеу  (əрбір  үш  фазаның  жəне  нөлдік  жұмыс 
өткізгішінің арасындағы кернеу) - 220 В тең. Генератор кернеуінің векторлық диаграммасы 
(фазалық  жəне  желілік  кернеулердің  өзара  байланысын  жəне  өзара  орналасуын 
бейнелейтін үлгі) 13.1-суретте көрсетілген.
Желілік  кернеулер  U
A
,  U
B
,  U
C
.  төбелері  бар  тең  бүйірлі  үшбұрышты  құрайды. 
Фазалық кернеулер U
A
, U
B
 жəне U
C
 өзара тең U
A 
= U
B 
= U
C 
жəне бір біріне қатысты 120° 
бұрышқа  жылжытылған.  Аталмыш  үлгі  мінсіз  болып  табылады  жəне  оларда  фазалық 
кернеулердің ауытқуы болмайды. 
Кернеуді,  үнемі  шамасы  жəне  сипаты  бойынша  айрықшаланатын  əртүрлі 
фазаларға  қосқан  кезде  –  кедергілі  жəне  реактивті  (индуктивті  жəне  сыйымдылықты), 
қуаттандыру желісінде фазалық кернеулердің ауытқуы пайда болады. Төмен сапалы электр 
энергиясының тікелей электрқабылдағыштарға келтіретін зияннан басқа, қосымша электр 
шығынын  тудыратын  теңестіргіш  тоқтар  пайда  болады,  жəне  сəйкесінше,  генератордан 
қуат алған жағдайда отын, май, салқындатқыш сұйықтық.
Фаза  (кернеу)  ауытқуларының  пайда  болу  шарттарын  бейнелейтін  сызба  13.2-
суретте берілген, мұндағы ZA, ZB, ZC – фазалар бойынша толық жүктемелер кедергісі, 
сонымен бірге ZA >ZB >ZC ≠ 0.
13.1-сурет – Генератор кернеуінің векторлық диаграммасы.
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі