Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

100
қабырғалардың ашық түсті бояуларын қолдану. 
Салқын суды үнемдеудің шығыны аз шаралары мыналарды қамтиды: бұрамалы 
крандардың  орнына  араластырғыштарға  тетікті  ауыстырып  қосқыштарды  орнату;  екі 
түймешікті су жіберетін кіші бактарды қолдану жəне т.т..
Жылу  энергиясын  үнемдеудің  шығыны  аз  шараларына  мыналар  жатады: 
терезелер  мен  есіктердің  жабындыларын  тығыздау;  радиаторларды  бос  ұстау,  егер 
радиаторлар  тығыз  перделермен,  экрандармен,  жиһазбен  жабылмаса,  онда  жылыту 
радиаторларынан жылу үй-жайларға тиімдірек таралатын болады жəне т.т.
Шығыны  аз  үлгі  шаралардың  тізбесі  олардың  көп  бөлігінің  ұйымдық  сипат 
алатынын дəлелдейді. Бұл жағдайда энергия аудиторының міндеті осындай шаралардың 
тізбесін  ОЭР  ықтимал  үнемдеуді  көрсете  отырып,  қалыптастыру  болып  табылады.  Əрі 
қарай  осы  тізбеге  сай  зерттелген  ұйымның  өндірістік-техникалық  бөлімнің  немесе 
материалдық-техникалық  жабдықтау  бөлімінің  қызметкерлері  ішкі  жарықтандыру 
шамдарын  айырбастау,  жөндеу  жұмыстарын  жүргізу,  ақпарат-үгіт  жүйесін  жасау 
шығындарын,  ғимараттың  инженерлік  жəне  басқа  жүйелерін  пайдалануды  талдау,  жою 
жəне  профилактикалық  іс-қимылдар  шығындарын  қоса  алғанда  оларды  жүргізу 
шығындарын көрсете отырып, ЭҮШ тізімі мен ендіру тəртібі жасақталуы тиіс.
Атап айтқанда, бюджеттік мекемелерде мынадай ұйымдық үлгі энергия үнемдеу 
шаралары бөлінеді:
1)  бюджеттік      мекемелерде      энергия    тасымалдаушылардың      шығындарын 
бақылауға жəне энергия үнемдеу шараларын жүргізуге жауапты тұлғаларды тағайындау. 
Энергия үнемдеуге жауапты адамның біліктілігін арттыру.
2) ірі ұйымдардың жанынан мамандандырылған «энергия бюроларын» құру.
3) ұйымның жұмыс істеу тəртібін жетілдіру жəне ғимараттарды жарықтандыру, 
желдету, сумен жабдықтау жүйелерінің жұмысын оңтайландыру. 
4) энергия пайдалану жүйелерін жəне бөлек энергия қондырғыларын пайдалану 
жəне  қызмет  көрсету  қағидаларын  сақтау,  жарықтандыру,  желдету  жүйелерін,  жылу 
перделерін  жəне  т.т.  қосу  жəне  ажырату  кестелерін  енгізу.  Қажетті  аймақтарға 
жарықтандыру  қосуды  орталықсыздандыру.  Жүйелерді  қосу-ажыратуды  бақылауға 
жауапты адамдарды тағайындау.
5)  шырағдандарды  пайдалану,  оларды  тазарту,  терезе  жақтауларын  уақтылы 
жөндеу,  терезелерді  желімдеу,  санитариялық  тораптарды  жəне  т.т.  жөндеу  жұмыстарын 
ұйымдастыру.
6)  оқушылармен  жəне  қызметкерлермен  энергия  үнемдеу  мəселелері  жөнінде 
түсіндірме жұмыстарын жүргізу.
7)  жүйелі  энергетикалық  тексерістерді  жүргізу,  энергетикалық  паспорттарды 
əзірлеу жəне түзету.
8) энергия тұтынуды ұдайы мониторингтеу.
9) энергия   жабдықтаушы   ұйымдармен   энергия   жəне   ресурстарды     тұтыну 
шарттарын тоқсан сайын тексеру жəне түзету.
10) энергия   ресурстарын   үнемдеу   қажеттігі,   жарықты   өшіру,   терезелерді, 
кіреберіс есіктерді жабу жəне т.т. туралы үгіт жұмыстары, кестешелер.
11)  энергия    ресурстарын    тиімсіз    тұтынғаны  (пайдаланғаны)  үшін  əкімшілік 
жауапкершілік шараларын бір мезгілде енгізе отырып, БМ жұмыскерлерін   отын, электр 
жəне жылу энергиясы, су шығындарын азайтқаны үшін көтермелеу жүйесін əзірлеу жəне 
қолданысқа енгізу. 
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

101
12) энергия   ресурстарын   тұтынудың   тиімділігін   тексеру   жөніндегі   жүйелі 
«рейдтер» жүргізу. 
13) энергия ресурстарын үнемдеудің аса жоғары көрсеткіштеріне қол жеткізген 
ұйымдардың  мысалымен  бюджеттік  ұйымдардың  жұмысшыларының  жекелеген 
санаттарының энергияны үнемдеу мəселелерінде техникалық білімдерін арттыру.
Ғимараттарға арналған үлгі техникалық энергия үнемдеу шаралары 
Мамандардың  бағалауынша,  пайдаланылатын  ғимараттардың  энергия  үнемдеу 
үшін  төлемдерін  азайтудың  техникалық  қолжетімді  жəне  экономикалық  негізделген 
əлеуеті 85% құрайды. Жылу энергиясын азайту əлеуеті 65% тең [70].
Ғимараттарға арналған үлгі техникалық энергия үнемдеу шаралары ғимараттарды 
жарықтандыру, жылыту, ыстық жəне салқын сумен жабдықтау, желдету жəне салқындату 
жүйелерін, сондай-ақ қазандықтардың энергия үнемдеу шараларын қамтиды.
Ғимараттардың  энергия  тұтынуын  азайту  жөніндегі  үлгі  техникалық 
шараларының құрамы төмендегі кестеде ұсынылған. Кестеде сондай-ақ үлгі шараларды 
таңдау  жəне  энергия  үнемдеу  жобалары  мен  бағдарламаларының  тиімділігін  алдын  ала 
бағалау кезінде пайдаланылуы мүмкін энергия ресурстарын жылдық үнемдеудің бағалау 
мəндері келтіріледі.
Рет №
Шараның атауы
Жылдық үнем
шектері, %
1
2
3
Жарықтандыру жүйелері
1
Қыздыру шамдарын люминесценттік шамдарға айырбастау
тұтынатын
электр
энергиясының
55-70 % дейін 
2
Жарық қайтарымы аса жоғары жарық көзінің басқа түріне көшу 
тұтынатын
электр
энергиясының
8 % дейін
3
Люминесценттік шамдарды
 
қуаты аз сондай типөлшемдегі
шамдарға айырбастау: 20 Вт орнына 18 Вт, 40 Вт орнына 36 Вт, 80
Вт орнына 65 Вт.
тұтынатын
электр
энергиясының
5 % дейін
8.2 кесте - Ғимараттарға арналған үлгі техникалық шаралар [70].
4
Газразрядты шамдардың энергия тиімді іске қосу-ретке келтіру
тұтынатын
электр
энергиясының
11 % дейін
5 
Бірнеше ажыратқыштар орнату жəне жарықтандыру ауданын
аймақтарға бөлу есебінен жарықтандыру жүйесін оңтайландыру 
10-15%
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

102
Рет №
Шараның атауы
Жылдық үнем
шектері, %
1
2
3
2
жөніндегі нұсқаулықтарды əзірлеу жəне
 
оларды бақылау үшін
мекеме басшылығы тарапынан жүйелі бақылау 
жылу
энергиясының
5-10 % 
3
Ішкі жылыту жүйесін гидравликалық
 
баптау
15 % дейін
4
жылумен жабдықтау жүйелерін автоматтандыру
 
тұтынатын
жылу
энергиясының
20-30 % 
5
Жылыту жүйесінің жəне жылу алмастыру аппараттарының ішкі
қыздыру беттерін жыл сайын химиялық тазалау 
10-15%
6
Үшінші терезелер орнату жəне терезе рамаларын жылыту жолымен
терезе ойықтары арқылы жылу шығындарын азайту 
15-30 %
7
Қабырғалардың, едендер мен шатырлардың жылу оқшауламасын
жақсарту
15-25 %
8
Жылыту радиаторларының əшекейлі қоршауларын шешу жəне
радиаторлардың сыртына жылу тойтарғыштар орнату 
15 % дейін
Ыстық сумен жабдықтау жүйелері
 (
)
1
нұсқаулықтарды əзірлеу жəне
 
оларды бақылау үшін мекеме
басшылығы тарапынан жүйелі бақылау 
Ыстық суды
тұтынудың 5-
10 % 
втоматтандыру
 
Жылу
энергиясын
тұтынудың
15-30% 
2
жарақтандыру
Ыстық суды
тұтынудың
15-30 % 
3
Шығындарды оңтайландыру жəне температураны ретке келтіру
есебінен тұтынуды азайту 
Ыстық суды
тұтынудың
10-20 % 
4
Үнемді су тарту арматурасын қолдану 
15-20 %
Сумен жабдықтау жүйелері
Суды тұтыну
Жылыту жүйелері
1
Жылу энергиясын есепке алу аспабын орнату 
тұтынатын
жылу
энергиясының
30% дейін
Жылыту жүйелерін пайдалану, басқару жəне қызмет көрсету
тұтынатын
1
Судың шығындарын қысқарту 
көлемінің 50
% дейін
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі