б)    -  жобаны  іске  асырудың  бюджеттік  тиімділігінің  көрсеткіштері

126
б) 
  -  жобаны  іске  асырудың 
бюджеттік  тиімділігінің  көрсеткіштері
республикалық,  аймақтық  немесе  жергілікті  бюджеттерге  қаржылық  салдарларын 
көрсетеді;
в) 
–жобаны іске асырумен байланысты 
экономикалық тиімділік көрсеткіштері
шығындар мен нəтижелері ескереді ;
г) 
 - аймақтарды, салаларды, 
халық-шаруашылығы тиімділгінің көрсеткіштері
ұйымдар мен кəсіпорындарды қоса алғандағы, тұтас халық шаруашлығының мүдделерінің 
көзқарасынан инвестициялардың тиімділігін көрсетеді. 
Жобаның  тиімділігін  бағалау  əдістемесі  тұрғысынан  коммерциялық 
тартымдылығының жалпы критерийлерін айқындап көрсетуге болады, оларға кіретіндер: 
қаржылық жəне экономикалық тиімділік көрсеткіштері. Аталмыш көрсеткіштер 
жүйесі 9.1-суретте берілген.
Көрсетілген əдістердің əрқайсысының өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар, 
бірақ  негізгі  акцентті  қаржылық  жəне  экономикалық  көрсеткіштер  тобына  аударамыз                 
(а жəне б). 
Ақшалай ағынды дисконттау əдісіне қысқаша сипаттама берген жөн (
 немесе 
ДДП
сол сияқты 
). Ақшалай ағын дегенде есеп айырысу шотына жəне кассаға түсетін 
cashflow
ақша сомасы (ақша ағыны -  ) мен есеп айырысу шоты жəне кассадан жылыстайтын (ақша 
П
i
жылыстауы - 
) ақша сомалардың арасындағы айырмашылықты түсінген мақсатқа сай 
О
i
келеді. ИЖ ақшалай ағынын 
 арқылы белгілейміз, егер олар   түріне немесе  уақыт 
D
i(t)
I
 t
сəтіне жатқан жағдайда. Қызмет түріне қарай оларды келесі түрде жіктеуге болады:
- инвестициялық қызметтен түскен ақшалай ағын:
D
и(t)
 = П 
и(t)
 – О
и(t)
;
- операциялық қызметтен түскен ақшалай ағын:
D
о(t)
 = П
о(t)
 – О
о(t)
;
- қаржылық қызметтен түскен ақшалай ағын:
D
ф(t)
 = П 
ф(t)
 – О
ф(t)
.
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

127
Қ
ар
жылық баға
ла
у
Қ
ар
жылық баға
ла
у к
о
эф
фициенттері
Ре
нт
аб
ел
ьділ
ік к
о
эф
фици
енттер
і
Іс
к
ер
лік б
елс
ен
д
ілік к
о
эф
фициенттер
і
Қ
ар
жылық тұрақтылық к
о
эф
фициенттер
і
Өтемділік к
о
эф
фициенттер
і
Диск
онтт
алған
 кө
р
с
еткіштер
Пай
д
а м
ен шығы
н
 т
у
р
алы е
с
епк
ах
Ақша
ла
й
 қарж
ат
т
ардың қ
оз
ғал
ыс
ы
 т
у
ралы
 е
с
еп
Б
ухг
а
лте
рлік 
теңг
ері
м
Қара
пай
ым
 кө
рс
ет
кіш
те
р
Инв
е
стициялар
дың рент
аб
ельділігі - 
ARR
Жылдық пай
д
а 
- 
П
Өтемділік мер
зімі - 
Т
о
К
елтірін
д
і 
шы
ғындар
 - 
Зi
Үле
сті к
елтірі
н
д
і 
шығындар
 - 
ZI
За
ла
лсыз
дық нүк
те
сі – 
V
o
Т
аза диск
онтт
алған т
абыс - 
NPV
Р
ент
аб
ельділік индек
сі - 
IR
Т
абыстылықтың 
ішкі
 нор
мас
ы
 - 
IRR
Динамик
алық мер
зі
м өтемділігі - 
Т
о
Аннуитет əдісі
Т
ер
мина
лды 
қ
ұны 
Ақпара
т кө
здері:
ИЖ тиімділігін к
о
м
м
ерциялық баға
ла
у
Эк
он
о
мик
а
лық баға
ла
у
9.1-с
уре
т
. Ат
алмыш 
көрс
еткіштер жүйе
сі
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

128
9.3.1 Энергия үнемдейтін жобалардың экономикалық тиімділігін бағалаудің
 статикалық əдістері (қарапайым көрсеткіштер)
Күрделі  қаржы  жұмсалымдардың  экономикалық  əсері  жəне  экономикалық 
тиімділігі ұғымдарының айырмашылығын білу қажет [61 - 64].
Экономикалық  əсер
  –  бұл,  натуралдық  немесе  құн  түрінде  берілген 
шаруашылық  қызметінің  ақырғы  нəтижесін  білдіретін  абсолюттік  көрсеткіш.  Бұл  шама 
жоба  ауқымдылығына  жəне  оны  іске  асыруға  жұмсалған  шығынға  байланысты. 
Экономикалық  əсерді  сипаттайтын  көрсеткіштер  ретінде:  жалпы  жəне  қосымша  пайда; 
өнімнің  өзіндік  құнын  жалпы  үнемдеу  жəне  төмендету;  өндіріс  көлемінің  өсуі  жəне 
ресурстарды үнемдеу (натуралды түрінде) жəне т.б. атап көрсетуге болады. 
Экономикалық  тиімділік
  –  қолдағы  бар  ресурстар  мен  бөлінген  КЖ-ғы 
өндірістік-шаруашылық қызметтің нəтижелілігін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш. 
Бұл  шама  экномикалық  əсер  нəтижелерінің  бір  жолғы  шығындарға  (КВ  шамасы) 
қатынасын көрсетеді.
Бұл  сипаттамаларды  төменде  келтірілген  көрсеткіштер  жүйесі  арқылы  өзара 
байланысқан түрінде қарастыру қажет. 
1) Жобаны іске асырудан түскен жылдық пайда:
П =
∑
i=1
n
(Ц
i
− S
i
) × N
i
(1 −α
i
)
    (9.1)
Ц
i
S
i
N
i
α
i
мұндағы
  - өнімнің i- ші түрі бойынша көтерме бағасы / теңге/дана /; 
  - өнімнің i- ші түрі бойынша бір данасының өзіндік құны /теңге/дана /; 
 - өнімнің i- ші түрі бойынша өндірістің жобалық жылдық көлемі /дана.тн жəне 
т.с.с/; 
n – номенклатуралық топтардың саны;
 - i-ші номенклатуралық топ бойынша бірлік үлестегі қолданыстағы жеңілдіктерді 
ескере отырып бюджетке аударымдардың жиынтық мөлшерлемесі.
2) 
КВ  табыстылығының  есептік  мөлшерлемесі  (инвестициялардың 
рентабелділігі)
 – бұл, күрделі қаржылық жұмсалымдарға пайыздық қатынаста берілген, 
жобаны іскеасырудан түскен жылдық пайда (таза жəне теңгерімдік).
 
 
 
 
ARR= (П/КВ)*100%                            (9.2)
Бұл  көрсеткіш,  егер  жобаны  қаржыландыру  жергілікті  немесе  мемлекеттік 
бюджеттен, немесе өз қаражаттырының есебінен жүргізілген жағдайда есептелінеді.
3) 
  КВ  өтелетін  уақыт  кезеңін  анықтау 
Инвестициялардың  өтемділік  мерзімі
қажеттілігінде. Есептеудің бірнеше əдісі бар:
а)  инвестициялар  табыстылығының  есептік  мөлшерлемесінің  кері  шамасының 
негізінде:
 
 
 
 
Т
о
= 1/ARR = КВ/П                    (9.3)
мұндағы То–өтемділік мерзімі /жыл/;
П – жылдық пайда.
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі