Бақылау сұрақтары
1.
Электрмагниттердің қандай түрлері электрлік аппараттарда қол-
данылады?
2.
Электрмагниттің статикалық тарту сипаттамасы дегеніміз не?
3.
Электр аппараттарының электрмагнитінің тарту күші қандай па-
раметрлерге тəуелді?
4.
Айнымалы МҚК-мен электрмагниттің тарту күші уақыт сайын
қалай өзгереді?
5.
Айнымалы токтың электрмагниттеріндегі тербелу қалай жойы-
лады?
6.
Тұрақты ток электрмагнитімен салыстырғанда айнымалы ток
электрмагнитінің артықшылықтары мен кемшіліктері қандай?
7.
Неге электрмагниттің тарту күші ауа саңылауының шамасына
байланысты? Ол саңылау өзгергенде қалай өзгереді?
123
H
8-ТАРАУ
ЭЛЕКТР МЕХАНИКАЛЫҚ РЕЛЕ
8.1.
Жалпы мәліметтер
Электр механикалық реле — бұл электрлік релелердің анағұрлым
көп тараған түрі. Оларға электрмагниттік, магнитті-электрлік, индук-
тивтік, электржылулық, пьезоэлектрлік, электр- жəне ферродинамика-
лық, магнитті-стрикциялық, дірілді, электреттік реле жəне басқа да бір
қатар релелер жатады.
Реленің жұмысын оның басқару сипаттамасына сүйене
отырып
талдайды
(8.1 сурет). Оның релелік сипаты бар: кіру электрлік əсер
етуші шаманың X (ток, кернеу, жиілік жəне т.с.) кейбір мəнінен шығу
шамасының Y секіртпелі ұлғаюы жəне дəл солай шығыс шамасының
секіртпелі азаюы. Әсер етуші кіру шамасының қалған барлық мəндерін-
де шығу шамасы өзгермейді немесе болмашы ғана өзгереді.
Реле
— бұл
негізінен анағұрлым қуатты аппараттардың, сигнал жабдығының, бай-
ланыстың жəне тағысын тағылардың басқару тізбегін (мысалы, элек-
трмагинтті түйістіргіштің орама тізбегі) коммутациялауға, сондай-ақ
сигналдарды жинақтауға жəне бөлуге арналған, релелік қозғалыстың
автоматтық аппараты.
8.2 суретте 1 орамадағы
X
— токтың
І
кір кіру шамасының нөлдік
мəніндегі қарапайым реле бейнеленген. Кіру тоғы І кір ұлғая бастаған
кезде, оның белгілі бір мəнінде якорь 10 тіреуіштен 11 алыстап, білік-
ке 12 қарай тартылады. Якорьдың қозғалысының барысында оның
жоғарғы ұшы итергіш 9 арқылы əрекет ете отырып, кейін жоғары қарай
тіреуішке 4 дейін кері кететін жалпақ түйіспелік серіппені 6 жоғары
қарай оның түйістіргіш-бөлшегінің 8 серіппенің 5 түйістіргіш-бөл-
шегімен 7 шектесуіне дейін иеді. Нəтижесінде өтпелі процесс біткен-
нен кейін шығу тізбегімен Y шығу шамасын білдіретін ток Ішығ. өте
бастайды. Кіру тоғының одан əрі ұлғаюы кезінде шығу тоғы іс жүзінде
өзгермейді. Кіру тоғы азая бастаған кезде, оның белгілі бір мəндерінде
иілген серіппелердің механикалық күші якорьдың білікке тартылуы-
ның электрмагниттік күшін жеңеді. Нəтижесінде түйістіргіш-бөлшек-
тер ажыратылады да, шығу тізбегі токсызданады.
Қарастырылған электрлік аппараттың кіріс
X
жəне шығыс
Y
шамала-
ры ретінде басқа да параметрлерді түсінуге болады, мысалы, орамдағы
кернеу мен жүктеу кедергісіндегі
R
кернеу.
Электр механикалық реле өнеркəсіптік автоматикаға, электрэнерге-
тикалық жүйелерді, радиоэлектрониканы жəне басқаларды қорғауға
124
Х
қай
ж
,
Y
8.1
-сурет. Релелік əрекеттегі аппараттарды басқарудың сипаттамалары
электрмеханикалық (
а
-
в
,
д
), статистикалық электрлік (
г
), бір орнықтылы
(
а
,
б
,
г
,
д
), екі тұрақты (
в
), ең жоғары (
а
,
б
,
г
), ең төмен (
д
),тұйықталуға
жұмыс істейтіндер (
а
,
г
,
д
), ажыратуға жұмыс істейтіндер (
б
):
қос
—
іске қосылу параметрі;
Х
—
қайту (түсірім) параметрі;
Х
—
жұмыстық
параметр;
Y
mах
min
—
шығу параметрінің ең жоғары жəне ең төмен мəндері
8.2-сурет. Бір тұйықтаушы байланыс түйіні бар қарапайым электрмагнитті
реле
1
—орам;
2
— бұғау;
3
— оқшаулағыш тақтайша;
4, 11
— тіреуіштер;
5,
6
— түйістіргіш серіппелер;
7, 8
— түйістіргіш-бөлшектер;
9
— итергіш;
10
— якорь;
12
— білік
125
арналған. Қолдану салаларының ерекшелігі əрекет ету қағидасы мен
сындарлы орындаушылығына қарай реленің алуан түрін анықтайды.
Электр механикалық реле ток, кернеу, қуат, тізбектің электрлік ке-
дергісі (белсенді, реактивті, толық) жəне т.с.с. сияқты электрлік пара-
метрлермен əрекеттеседі.
Атқаратын қызметіне қарай электр механикалық релені логикалық
жəне өлшеуіш деп бөледі.
Электрмеханикалық
Достарыңызбен бөлісу: |
