Термореле
. Құрылғыларды қызып кетуден сақтау үшін терморе-
ле қолданылады, шығыс сигнал тек арнайы датчик арқылы тіркелетін
белгілі бір температурада пайда болады. Термореленің шығыс сигна-
лы, мысалы, қызып кеткен кезде қозғалтқышты сөндіріп тастай алады,
қызмет көрсетуші қызметкерге штаттық емес жағдай туралы хабарлай-
ды. Осылай, автокөліктерде салқындатқыш сұйықтықтың температура-
сы көтерілген кезде немесе мотор майы қажет деңгейден асып кетсе,
жүргізушінің алдыңғы қалқаншасында орналасқан қызыл индикатор-
лық лампа (қарапайым жарықдиод) жанады. Жоғары дəлдікті өлшеу
аспаптарының қатарында, мысалы, сандық жиілік өлшегіште, бөлек
бөліктерінің температурасын тұрақты ұстап тұру қажет. Ол үшін термо-
стат қарастырылған, оның ішіне тұрақты температураны талап ететін
аспап бөлігін салып қояды. Термостатты қыздыруды электр жылытқыш
құрылғы көмегімен орындайды, ол берілген температураға жеткен кез-
де терморелені істен шығарады.
Термодатчиктер ретінде термопаралар жəне терморезисторлер қол-
даныла алады. Термопара екі бір-бірінен əртүрлі металдар немесе жар-
тылай өткізгіштердің дəнекерленіп қосылуын білдіреді. Олардың бос
шеттерінде (дəнекерленбеген) тұрақты токтың ЭҚК туындайды, ол дə-
некерлеуші жəне бос шеттерінің температурасынан тəуелді.
12.18,
а
–суретте жартылай өткізгіш терморезисторы базасында ке-
дергі коэффициентінің теріс температурасымен температура датчигі
(КТК) көрсетілген.
Термореленің құрылымдық схемасы 12.19-суретте келтірілген. Реле
құрамында температура датчигі (терморезистор), терморезистор ке-
201
2
2
1
2
1
U
1
12.18-сурет. Жартылай өткізгіш терморезистор базасындағы температура
датчигі (
а
) жəне оның сипаттамасы (
б
)
дергісін тұрақты кернеуге түрлендіргіш, термореленің іске қосылуын
қамтамасыз ететін термореле жəне компаратордың іске қосу деңгейін
анықтаушы кіреді.
Терморезистор температураның өзгерісін резистор кедергісінің
өзгерісіне түрлендіреді. Тізбегіне терморезистор қосылған электрон-
дық құрылғы кедергінің көрсетілген өзгерісін оған компаратордың бір
кірісіне түсетін пропорционал кернеуге
U
түрлендіреді. Іске қосылу
деңгейін беруші айнымалы резистор түрінде болады, оның көмегімен
соңында температураны анықтайтын кернеу
U
анықталады, оның
көмегімен термореленің іске қосылуы жүзеге асады. Бұл кернеу компа-
ратордың екінші кірісіне беріледі.
Компаратор ретінде, əдетте операциялық күшейткіштер — күшей-
ту коэффициенті өте жоғары, зауытта дайындалған тұрақты кернеуді
күшейту микросхемасы қолданылады. Олардың екі кірісі бар: инвер-
тацияланатын (яғни кернеу полярлығын қарама-қарсы өзгертеді) жəне
инвертацияланбайтын. Кернеу компараторының схемасында опера-
циялық күшейткіштің шығысында тек кіріс кернеулердің қатынасына
тəуелді. Мысалы, егер операциялық күшейткіште бір қуат көзінен кіріс
кернеу
U
<
U
болса, шығысындағы кернеу нөлге тең болады, ал егер
>
U
, шығысындағы кернеу жеткізу кернеуінің деңгейіне дейін же-
тетін жоғары деңгейде болады (12.20-сурет).
12.19-сурет Электрондық термореленің құрылымдық схемасы
202
1
2
1
U
2
12.20-сурет. Компаратор кірісіндегі жəне шығысындағы кернеу осцилло-
граммалары
12.21-сурет Термореле схемасы
Сонымен қатар,
U
кернеу
U
кернеуден көп болған кезде, нөлдік
кернеуден ең жоғары кернеуге көтерілу жылдам орындалады.
Осылайша, термореленің шығысында берілген температураға қол
жеткізгенде, термореле шығысында қандай да бір құрылғыны қосуға
немесе сөндіруге пайдалануға болатын кернеу пайда болады.
Электрондық реле схемасының бір нұсқасы 12.21-суретте келтіріл-
ген.
R1
жəне
R2
резисторлар
VT1
транзистордың жұмыс нүктесінің
таңдауын анықтайтын кернеу бөлгішін тудырады, ол эмиттерлік қай-
талағыш режимінде қызмет атқарады. Температураның өзгеруі термо-
резистор кедергісінің
R1
өзгерісіне алып келеді, сəйкесінше транзистор
режимі де өзгереді. Транзистиор эмиттерінен кернеу операциялық кү-
шейткіш
DA
инвертациялайтын кірісіне түседі. Оның екінші кірісіне
термореленің іске қосылуына сəйке келетін, кернеу деңгейін беретін
болып саналатын, айнымалы резисторден
R5
кернеу беріледі.
U
кернеуі
кернеуінен үлкен болған кезде операциялық күшейткіш шығысында
қандай да бір құрылғыны қосуға немесе сөндіруге пайдалануға болатын
кернеу пайда болады.
203
Достарыңызбен бөлісу: |
