Электр аппараттары «Федералдық білім беруді дамыту институты»

93
4)
автогаз сөндіргіштері — доғаны сөндіру электр доғасының жоға- 
ры температурасының əрекетімен камера қабырғасынан бөлінетін газ- 
дармен жүзеге асырылады;
5)
сығылған элегазы бар сөндіргіштер— доғаны сөндіру алты фтор- 
лы күкірт ортасында өтеді;
6)
электромагнитті сөндіргіштер — доғаны сөндіру алуан түрлі ка- 
мераларда магнитті үрлеу көмегімен жүзеге асырылады;
7)
вакуумдық сөндіргіштер — доғаны сөндіру вакуумда өтеді. 
Аталған топтардың əрқайсының сөндіргішімен олардың қолдану ая-
сын анықтайтын кемшіліктері ме өз артықшылықтары тəн.
Бірінші екі топтағы сөндіргіштер кернеудің, токтың жəне сөндіру 
қуатының барлық шкаласында орындалады. Олар ішкі жəне сыртқы 
қондырғы үшін дайындалады. Қалған бес топтың сөндіргіштерінің сөн- 
дірудің салыстырмалы аз қуаты (50-300 MB · А), токтары (300-600 А 
дейін) жəне кернеуі (6-15 кВ дейін) болады. ерекшелік жеке құрылымда- 
ры 35 - 220 кВ кернеуде, сонымен бірге сөндірудің аз қуаттарымен 
орындалатын сығылған элегазы бар сөндіргіштер мен вакуумдық сөн- 
діргіштер құрайды. Соңғы бес топтың сөндіргіштері көбіне кернеудің 
сөндіргіштері жəне кернеудің жұмыс токтарымен тізбектің қосылуын 
жəне сөндірілуін жүзеге асыратын жəне қысқа тұйықталу токтарын 
сөндіруге арналмаған аппараттары ретінде қолданылады.
Әрбір топтың сөндіргіштері бөлінеді:
•
əрекет ету уақыты бойынша — тез əрекет ететін, жеделдетілген 
əрекетте жəне тез əрекет етпейтін;
•
фазалар саны бойынша - бір фазалық жəне үш фазалық;
•
фазаға тізбектің ажырау орнының саны бойынша — бір, екі жəне 
көп есе ажырауы бар сөндіргіштерде;
•
жетегі бар құрылымдық байланыс бойынша – жеке етегі бар жəне 
кіріктірме жетегі бар сөндіргіштерде. Екі жағдайда да жетек не қолмен, 
не қозғалтқыш сөндірумен болуы мүмкін;
•
орнату түрі бойынша— ішкі жəне сыртқы орнатуға арналған, сон- 
дай-ақ жарылыс қаупі бар ортаға арналған сөндіргіштерде;
•
автоматты қайтамала қосудың (АҚҚ) болуы бойынша — бір дүр- 
кін, бірнеше дүркін, фаза бойынша жəне тез əрекет ететін қайталама 
қосу (ТӘҚҚ) сөндіргіштерінде;
•
тарату құрылғыларының схемаларында орындалатын функциялар 
бойынша – генераторлық жəне таратушы (соңғылары фидерлік жəне 
кіші станциялық деп бөлінеді).
Генераторлы сөндіргіштер номиналды токтардың (бірнеше ондаған 
мың амперге дейін) жəне сөндіру қуатының (ондаған мың мегавольт-ам- 
пер) үлкен мəндерімен, кернеудің (6. 20 кВ) жəне сөндіру уақыты (0,1
-
2 с) салыстырмалы шағын мəндерімен сипатталады.
Тарату (фидерлік) сөндіргіштер номиналды токтардың (300-. 600

94
откл
Р
;
І
—
А) жəне сөндіру қуаттарының (100 - 300 МВ·А) генераторлық аз мəн- 
дерімен, АПВ болуымен жəне сөндірудің біршама аз уақыттымен ерек- 
шеленеді.
Кіші станциялық сөндіргіштер жоғары номиналды кернеумен (110 - 
150 кВ), сөндірудің үлкен қуатымен, тез əрекет етуімен (сөндіру уақыты
–
0,008 - 0,010 с) жəне бір дүркін, бірнеше дүркін жəне фаза бойынша 
əрекеттердің АПВ болуымен сипатталады.
Номиналды кернеу мен токтан басқа жоғары вольтты сөндір- 
гіштердің сипаттамасы үшін келесі параметрлер қолданылады:
•
қосу тоғы 
І
вкл
—
сөндіргіш сөндіру тоғымен түйіспелерді келесі
пісірусіз қосуға қабілетті токтың ең үлкен амплитудалы мəні;
•
сөндірудің номиналды 
І
откл.ном
жəне шекті Іпред токтар, яғни сəй-
кесінше номиналды жəне төмен кернеу кезінде зақымдамай сөндіруге
қабілетті сөндіргіш;
•
келесі формула бойынга үш фазалы сөндіру кезінде анықталатын 
сөндірудің номиналды қуаты 
Р
откл
= √3
U
ном
откл.ном
•
динамикалық тұрақтылық тоғы 
І
дин
—
түйіспелерді лақтырмай
жəне зақымдамай сөндіргішті өткізуге қабілетті токтың максималды
мəні;
•
белгілі бір уақытта əрекет ететін термиялық төзімділік тоғы 
І
сөндіргіші зақымдамай өткізуге қабілетті ток;
терм
•
қосу уақыты, жеке сөндіру уақыты жəне толық сөндіру уақыты. 
Мысал үшін май бак сөндіргіштерін қарастырамыз. Олар 50-.25 000
MB ·А сөндіру қуаты кезінде номиналды ток (50 - 20000 А) жəне кернеу 
(3 -. 750 кВ) барлық шкалада орындалады. 3.20 кВ кернеуде мұндай сөн- 
діргіштер қолмен, қашықтан жəне автоматты басқарумен бір бакті (бір 
бакте үш фаза) жəне АПВ, 35 кВ жəне одан жоғары кернеуде –бірне- 
ше дүркін əрекетті АПВ жəне БАПВ жəне қашықтан немесе автоматты 
басқарумен жəне сыртқы орнату үшін үш бакті (жеке бактегі əрбір фаза) 
дайындалады.
Майлы бак сөндіргіші майы бар бакте орналасқан түйіспелі жəне 
доға сөндіргіш жүйеден жəне бак ішінде табылатын жетектен тұрады.
Бактердің дөңгелек, эллипстік немеес тура бұрышты қимасы бола- 
ды. Бірінші екі жағдайда бактың беріктігі аса жоғары, алайда көлемі аз, 
соңғысында беріктігі де, көлемі де аз. Қазіргі уақытта шағын көлем- 
де оның жоғары беріктігін қамтамасыз ететін бактің жасымық тəрізді 
пішіні қолданыста.
Бакке трансформатор майы белгілі бір деңгейге дейін құйылады. 
Бак қақпағы мен май бетінің арасында біршама еркін көлемі қалуы тиіс 
(əдетте бак көлемінің 20- 30 %) — газ бұрушы түтік арқылы қоршаған 
кеңістікпен біріктірілген ауа буферлік таяныш. Мұндай таяныш сөндір-

95
гішті сөндіру кезінде бак қабырғасында əрекет ететін қысымды азай- 
тады, бактен май шығарындыларын жояды жəне шамадан тыс қысым 
кезінде жарылыстан сөндіргішті сақтайды.
Түйіспелердің ажырау орнында май деңгейінің биіктігі майдың ыды- 
рауы кезінде бөлінетін ыстық газды ауа таянышына лақтыруды сөндіру 
уақытында жою сөндіру уақытында жоятындай болуы тиіс. Осы газ- 
дардың олқылығы жарылғыш қоспаның (шатырлақ газ) түзілуіне жəне 
сөндіргіштің жарылуына əкелуі мүмкін. Түйіспелердің ажырау орнын- 
да май деңгейінің биіктігі номиналды кернеумен жəне сөндірілетін қу- 
атпен анықталады. Мысалы, сөндірілетін қуаты 200- 400 MB · А 6-10 
кВ кернеудегі сөндіргіште ол 300 - 600 мм, ал 3 500 MB · А сөндірілетін 
қуатпен 220 кВ кернеудегі сөндіргіште 2 300 - 2 500 мм құрайды.
Бүйір жəне айырлы түйіспелер кең таралған.
3 -. 6 кВ кернеу кезінде жəне аз сөндірілетін қуат кезінде майдағы 
ажырау кідірісі қолданылады; 10 кВ дейін кернеуде жəне 100 MB · A 
дейін сөндіру қуаты кезінде — қарапайым доға сөндіргіш каме¬ра- 
лар; 35 кВ жəне жоғары кернеу кезінде — бірнеше дүркін ажыраумен 
бойлық, көлденең немесе бойлық-көлденең үрлеумен доға сөндіргіш 
құрылғылар.

жүктеу 8,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: