Экономика

негізінде  материалдардың  кіріске  алынуын  жэне  есептен  шығару 
операцияларын, олардың іске асырылған күнін койманьщ есеи кар- 
точкасына жазып,  онда  материалдық қүндылықтардың сол  күннің 
соңындағы  қалдығын  шығарып  отыруы  керек.  Бүл  карточкада 
материалдардын  қалдығы  эрбір  операциядан  кейін  шығарылып 
отырьшады.
Айта  кететін  жағдай.  ай  соңында  бухіалтерияға  ондагы 
көрсетілген  материалдың  алынған  немесе  алынып  болмаганыиа 
қарамастан 
шекгеул і-заборлық 
(лимиттік-заборлық) 
карточ- 
касының  барлыгы  тапсырылуы  керек,  Толық  алынып  болмаған 
материалдар  үшш  келесі  айға  жаңа  шектеулі-заборлык  карта  жа- 
зылып  береді.  Қоймашы  материалдардын  қоймалық  сорттық 
есеп  карточкасының  деректері  негізінде  жабдыктау  боліміне 
материалдардың  әр  номенклатуралық  түрінін  қалдығы,  оның 
түрақты  кор  мөлшерден  ауыгқуы,  көптен  бері  пайдаланылмай 
жатқан  материалдар  жайы  деректер  беріп  отырады,  Қоймалық 
сорттык  карточканын  дүрыс  жургізілуін  бухгалтерия  бақылап 
отыруы  керек.  Бухгалтерия  кызметкері  жиі-жиі  (апта  сайын,  10 
күнде)  қоймашымен  қоймадагы  операцияларды  жүргізуге  не- 
гіз  болган  алғашқы  қүжаггтардың  дүрыс  жазылуын,  қоймалық 
сорггық  карточканың дүрыс  жүрпзілуін жэне  карточкадағы  мате- 
риалдар  қалдыгының дүрыс  шығарылуын тексеріп  отыруы  қажет. 
Карточкадагы  жазылган  операциялардың  дү.рыстығьш  жэне  оны 
тексергені  жайлы  бухгалтерия  кызметкері  есеп  карточкасының 
тиісті  жерше  кол  кояды.  Қоймалық-сорттық карточкалардағы  жа- 
зуды тексеру, қойма  меңгер)тиісінің бухгалтерияға  материалдарды 
кіріске алуы кезінде тапсыратын есепгерінщ негізінде жүргізіледг 
Қойма меңгерушісінің бухгалтерияга тапсыратын құжаттары үлгілі 
түрі  М-18А  «Қүжаттарды  қабылдау-өткізу  қүжатына»  тіркеледі. 
Материалдарға  жауапты  адамның  келісімі  бойынша  бухгалтерия 
қызметкері эр операцняның дүрыстығьш гексергені жайында жэне 
күжатты  қабылдаганы  жайында  карточкаға  қол  кояды.  М\шдай 
жағдайда  қүжаттарды  қабылдау-өткізу  тіркелімін  жасаудың  кере- 
гі  болмайды.  Егер  орталык  қойма  немесе  цех  қоймасы  үйымныц 
басқармасынан  кашық  жерде  орналасқан  жағдайда  жүргізілетін 
операциялардың  ,дүрыс  күжатталынуы,  материалдарға  жауап  бе- 
ретін  адамның  есеп  карточкасын  дүрыс  жүргізуі  орталык  бух«
192
  ♦ 
Бухгштерлік есеп  теориясы және  негіздері

9-тарау.  Тауарлъщ-материалдыц қорлар
 ♦ 
193
галтерияда  тексеріледі.  Мұңдай  жагдайда  кірю  және  шығыс  ету 
қүжаттары белгіленген у ақытта тіркелімдермен бірге бухгалтерияға 
табыс  етілуі  керек.  Кәсіпорынның  орталығынан  кашық  жерде 
орналасқан  қойма  меңгерушісі  белғіленген  күні  бухгалтерияга 
екі  дана  етш  материалдардын  ай  соңьшдағы  калдык  тізімде- 
месш  іапсыруы  керек.  Тізшдеме  қүрамында  өзгерісі  (кірісі  мен 
шығысы)  бар  материалдар  бойынша  жасалынып,  онда  тек  кана 
материалдардың  сандық  қалдығы  көрсетіледі.  Тізімдемеге  цех, 
койма. бөлімше бастығы жэне ол қүжатгы толгырушы (жүргізуші) 
қол  кояды.  Дүрыстығын  тексеріп  болғаннан  кейін  тізімдеменің 
бір  данасы  жіберілген  кателіктер  жәніндегі  ескертумен  қоймаға 
қайтарылады.  Материалдардың  есебін  жедел  оперативтік, бухгал- 
терлік,  қалдыктық  әдіспен  жүргізген  жағдайда  коймалық  есеп 
карточкасымен  қатар  үлгііі  түрі  М-20  қоймадағы  материалдар 
қалдыгын есептеу тізімделмесі жүргізіледі. Қойма меңгерушісі (бас- 
тыгы) карточкалардағы ай бойындағы жиынтык деректері бойынша 
матсриаадардың келесі айдың бірінші  күніне  қалған  қалдықгарын 
осы  тізімдемеге  көшіріп  жазады.  Тізімдемеде  мапгериалдар қойма- 
лық есепте  қаралған  номенклатуралары  бойьшша аралық  шоттар- 
га (субшотгарға) жэне синтетикалық шоттарға топталғаны күйшде 
көрсетшеді,  Бухгалтерияда  материалдардың  қалдыгы  олардың 
жоспарланған  есептеу  бағасына  көбейтіліп,  ай  аягына  қалган 
материалдардың  жалпы  сомасы  анықталады.  Егер  пайдаланатын 
материалдар  номенклатуралары  аз  болған  жағдайда  материал- 
дарды  алған адамдардың қолын тек қоймалык есеп карточкасында 
кою арқылы босатуға болады.  Мүндай карточкалар тек  1  (бір) айға 
ғана  ашылып,  ай  соңында  бухгалтерияға  тапсырылады.  Келесі 
айда  олардың  орнына  жаңа  қоймалық  есеп  карточкасы  ашылып, 
оған маггериалдардың ай басындагы  қалдығы жазылады. Қүрьшыс 
үйымдарының  қүрылыс  басындағы  белімшелері  қоймалық- 
сорттық  карточкасының  орнына  ай  сайын  материалдардың  кірісі, 
босатылуы және қалдығы жайлы үлгші түрі М -19'А санды  карточ- 
касын толтырып  есеп беріледі.  Бүл есепте материалдарга жауапты 
адамньщ жау апкершілігіндеп материалдардың барлығы кіргізіледі. 
Ьерілетін  есепге  материалдардың  кіріске  алынуы,  шығыс  етшуі 
және  қалдығы  алғашқы  қүжатгар  (кіріс егу,  босату,  түгендеу)  н&-
13
  -  
3/43

194
  ♦ 
Бухгалтеріік есеп  теориясы жэне негіздері
гізінде  көрсетіледі  Кұрылыс  бөлімшелері  күрылысқа  жұмсалған 
материалдарға  босату  кужатын  голтырмайды.  Сондықіан  да 
олардын  бухгалтерияға  бергеи  есеп  мәліметтеріне  құрылысқа 
пайдаланылған  (жұмсалған)  материалдардың  алғашқы  қужаты 
тіркелмейді. 
;■ 
• 
.
9
.
8
.
Материалдардың
бухгалтериядағы  есебі
Материалдардың  б> хгалтериядағы  талдамалық  есебі  сан- 
дық  жэне 
ақшалай 
өлшемде  жүргізшеді. 
Мүндай  есепті 
ұиымдастырудың  көп  қиындығына  баиланысты  бухгалгерияда 
талдамалы  есепті  үиымдастыру  жүмысы  үздіксіз  жетілдірілш 
келеді.  Есеп  жүмысына  есеп  тіркелімдерінің  өте  үтымды  жаңа 
түрлері  еңшіліп,  есеп  жүмысының  тэртібі  жақсартылып,  есеп 
машиналары  пайдаланьыып,  есеп  беру  жүмысы  қысқартылып, 
жеңілдетудің  басқа  да  түрлері  қолданылуда.  Соңгы  кезгі  уақыт- 
тарға  дейін  үйымдардыц  бухгалтериялзрында  материалдардын 
талдамалық  сорттык.  сандык,  бағалық  ессбін  карточкачзрда 
жүргізіп  келді. 
Жалпы 
бухгалтерияда  материалдардың  эр 
номенклаіуралық  нөміріне  бөлек  карточка  ашылады.  Материал- 
дардың  кіріс  етшуіне,  босатылуына  жасалған  әр  қүжат  деректсрі 
тиісті  карточкаға  жазылүъі  керек.  Ай  біткеннен  кенін  немесе  ай 
соңында эр карточка бойынша материалдардың кіріске алынуы мен 
шығыс етілуінщ корытынлысы шығарылып, олар материалдардьщ 
айналым  тізімдемесіне  жазылқды.  Сәйтіп,  бухгалтериядағы 
карточкаларда  қоймадагы  карточкаларда  жазылган  дерекгер 
қайі аланады.
Айырліашылыгы; Қоймадаі ы карточкаларда сандық есеп кана 
жүргізшсе,  бухгалтериядэты  карточкапарда  сандық  есеппен  қатар 
олардың  қүндары  да  көрсетшеді.  Бухгалтерияда  материалдардың 
сорттық, сандық, бағалық есебін жүргізу көптеген адам күшін жэне 
уақытты керек етеді. Сондыктан да бухгалтерияда карточкалар мен 
айналььм  тізімдемелерін  толтьфу  кейде  кешігіп  отырады.  Осыған 
байланысты  сандық карточкалардың  орнына  кейшгі  кезде  сандьгқ, 
сорттык, сомалық айналым тізімдемесін пайдаланатъш болды  Есеп- 
тің бүл әдісін қолданған кезден бастап (1946 жылдан) кәсілорындар- 
дьщ  бухгалтерияларычда  сорттық,  сандьгқ,  бағалық  карточка-