ІНО   ♦  Бухгалтерлік есеп  теориясы ж эие негізОері

ІНО
  ♦ 
Бухгалтерлік есеп  теориясы ж эие негізОері
цифрларыиьщ аз бо,туы ыңғайлы эрі дұрыс болады  Мәггериалдарға 
шифрлар  тағайьшдаганда  сол  шифрдан  материалдың  кай  шотқа, 
сондай-ақ  қандай  аралық  шотқа  жататынын  көрсететіндей  етш 
і агайындау керек. Материалдардың номенклатуралық нөмірін жеті 
цифрдан  қурастыру ынгайлы болып табылады.  Оның алдышъі үш 
цифры  шоттын  келесі  екі  цифры  қай  топқа  жататынын  көрсетсе, 
соңгы  екі  цифры  маі ериалдардың  осы  топ  ішіндегі  реттж  санын 
көрсетеді. Номенклалуралық нөмірді бес саннан да қүрастыруга бо- 
лады. Ол жагдайда оның алдыигы бірінші цифры шоттың келесі екі 
цифры қай топқа жататьшын. ал сонгы екі цифры материалдын топ 
ішіндегі  ретгік  санын  көрсететіндей  болып  тағайындалуы  керек. 
Номенклатуралык  бага  көрсеткіштерінде  материалдар  өздсрінің 
статиспікалық есеп  берудегі  қаралғал  тізімдердегі  тэртібі  бойың- 
ша  гопталганы  дүрыс.  Номепклатуралык тізімде  материалдың  эр 
тобы  бойынша  жаңадан  алынагын  материалдарга  бос  орын  жэне 
реттік сап қалдырылады. Егер бағаларышіа көп айырма.шылык бол- 
маса бір номенклатуралық нөмірге түрлері бір тектес, бірак багасы 
мен сортында аздап  айырмашылығы  бар материалдарды  біріктіру- 
ге  болады.  Бүл  жағдайда  олардың  есептеу  багасы  орташа  багаға 
сэйкес  тағайындалады.  Материалдарға  қойылатын  номенклатура- 
лық  нөмірі,  өлшем  бірлігі  ол  материалдын  барлык  кіріс-шыгыс 
қүжапарында,  қоймадағы  есеп  карточкасында  (үлгілі  түрі  М-17) 
жэне материалдык есеп беруде көрсетіледі, Егер ұйымдарға кейбір 
материалдар  басқа  олшем  бірлігімен  келіп  түссе  ондай  материал- 
дар номенклатуралык нөмірде  көрсетілген олшем бірлігі  бойынша 
қайта,тан  саналып  кіріске  алынады.  Материалдардың  номенкла- 
туралық  баға  көрсеткіші,  эсіресе  материалдар  есебін  оперативтік 
(жедел) қалдық тэсілін  қолдану  арқьшы жүфгізгенде өте тиімді.
9
.
5
.
М атериалдар 
қоіғалы сы ны ң есебі және 
оларды  құжаттау
Кэсіпорындар 
мен 
ұйымдарда 
материалдык-техникалык 
жабдықгармен  қамтамасыз  ету  жұмысымен  арнайы  белім  жэне 
мамандар  игұғылданады.  Олар  ұйым  бойынша  келер  жылы

9-тарау.  Тауарлъщ-материапоық қордар
 
♦ 1 8 1
өндірілетін  өнім  көлеміне  қарай  белгіленген  өлшем  бойынша 
өндіріске  керек  болатын  материалдардың  колемін  алдын  ала 
анықтап,  жабдыктаушы  мекемелермен  қажет  болатын  материал- 
дар  көлемі  туралы  шарт  жасайды.  Шартта  маггериалдардың 
аты,  көлемі,  бағасы,  жегкізшш  берілетін  уақыты  көрсетшеді. 
Кэсіпорындар  мен  ұйымдардың  жабдықтау  бөлімі  шартта  көр- 
сетілген  келісімдердің  орындалуын  кадағалап  отырады.  Ол 
үшін  материалдарды  алып  келген  тасымалдау  көліғінің  жолдама 
күжаты. тсміржол  жүккұжаты (накладнойы),  келіктік жүкқүжаты, 
жабдықтаушыдан  келген  басқа  да  қүжаттар  алдымен  жабдықтау 
боліміне  табыс  етіледі.  Бүл  жерде,  яғни  жабдықгау  бөлімінде 
келген  күжаттар  М-1  түрлі  «келген  жүкті  есептеу»  журналына 
тіркеледі.  Одан  кейін  бүл  қүжаттарды  материалды  алып  келетін 
экспедиторға  береді.  Сонымен  катар экспедиторға  магериалдарды 
алу  уиіін  сешмкат  беріледі.  Экспедитор  алған жүжкүжаттары  мен 
сенімхатгы алганы  үшін М-1  түрлі журналга кол  қояды
Жабдықтау  бәлімі  келгең  материалдарды  қабылдап  алу- 
ды  да  қадағалап  отырады.  Ол  үшін  жоғарыда  аталган  журналға 
материалдардың 
қабылданған 
уақыты 
(күиі, 
айы, 
жылы) 
мец  ол  үшін  толтырылған  күжаггтың  атын  (үлгілі  түрі)  және 
нөмірін  жазады.  Жабдыктаушы  мекемеден  және  жүк  тасымал- 
даушы  үйымдардан  материалдарды  немесе  жүктерді  алу  ушін 
кәсшорыннан  тағайыішалған  экспедиторға  немесе  жүжті  алатын 
басқа  адамға  үлплі  түрі  М-2  немесе  М-2А  сенімхаты  беріледі. 
М-2  турлі  сенімхаты лауазымды  адамнъщ материалдык  корларды 
қабылдап  алуға  үйымның  сешмді  адамы  ретінде  қатысу  қүкыгын 
ресімдеу  үшін  беріледі.  Бүл  сенімхатты  бухгалтерия  бір  дана 
етіп  жазады.  Сенімхатгы  алған  адам  оны  алғаны  үшін  хаттың 
бухі алтерияда  қалған  түбіршегіне  қол  қояды.  Сенімхаттың 
М-2А түрі жабдықтаушы үйымдардан белгіленген мерзім  ішіндегі 
материалды  түрақты  алып  түратын  экспедиторга  беріледі.  М-2А 
түрлі  «сенімхат»  алдын  ала  нөмірленген  барльж  парағы  арқьілы 
жіп өткізш тіплген, және үлгілі түрі М-3  «Берілген сенімхатгарды 
есептеу»  журналына  тіркелуі  керек.  Кәсіпорындар  мен  үйымдар- 
ДЫң  экспедиторы  мемесе  баска да кызметкері  М-2А түрлі  «сенім-

хатты»  алғаны  үшш  осы  журналға  қол  қояды.  Кейіннен  олар  осы 
журналға  сенімхатта  көрсетілген  материалдарды  алған  уакытын 
(күні,  айы,  жылы),  кіріс  ету  құжатьшың  нөмірін  жазады.  Коймаға 
қабылданған  материалдық  қорларға жауапты  адам  сол  күні үлгілі 
түрі М-4 «Кіріс ету» ордерін бір дана етіп толтырады.
Жаб,дықгаушы 
ұйым 
тауарлық-материалдық 
қорларды 
автомобиль  көлігі  арқылы  жеткізіп  беретін  жагдайда  жіберілетін 
материалдарға  4  (төрт)  даиа  етіліп  «Тауар-көлік  жүкқұжаты» 
(накладной)  толтырылады 
Оньщ,  бірінші  данасы  жіберілген 
материалдарды  есептен  шыгару  үшш  материалдарды  жіберушіде 
қалдырылады:  еюнші,  үшінші  жэне  тортінші  даналары  мате- 
риалдарды  жіберуші  (босатушы)  ұйымнық  мөрі  (мөртаңбасы) 
жэне лауазымды  адамдардың қолымен  растальш,  сондай-ақ  жүкті 
қабылдап алғаны жайлы көлікті жүргізушінің  қолы қойылып жүр- 
гізушіге тапсырылады.
Жүргізуші  тауар-көлік  жүк  күжатының  екінші  данасын 
материал.царды қапылдап 
алуш ы үй ы м ғатап сы рады . 
Бүл қүжаттың 
негізінде үйым келген материалдарды кіріске алады.
Қүжатгьщ  үшінші  жэне  төртшші  даналары  материалдарды 
қабьілдап  алғанын  растайтын  қүжат  ретінде  ұйымның  мәрі 
(мөртаңбасы) басылып жэне тиісті адамідардың қолдары қойылып, 
жүкті  тасымалдаушы  автомобшіь  көлігі  тіркелген  үйымға 
тапсырылады.
Кейшнен  ол  қүжаттың  үшінші  данасы  материалдык  қүнды- 
лықтарды  тасымалдауга  тапсырыс  берген  үйымға  тасымалдау 
қүнын  төлеуге  табыс  етілетін  шотқа  негіздеме  ретінде  қосылып 
беріледі.
Қүжаттың төртінші данасы  автомобиль  көлігінің  жол  қагазы- 
на (путевой лист) тіркеліп, жүргізушіге еңбекақы жэне автомобиль 
көлігінің апгқарган жүмысьша сэйкес түрлі есептеулер есептеу үшін 
пайдаланьш ады,
Егер  келіп түскен  материаддардьщ  накты  саны,  көлемі,  сапа- 
сы  онымен  келген  қүжаттағы  дерекке  сэйкес  келмесе  үлгілі  түрі 
М-7  «қабьшдау  актісі»  жасалынады.  Сонымен  қатар  үлплі  түріт 
М-7 «қабылдау актісі» жіберу қүжатынсыз келген материалдарга да
182
  ♦ Бухгалтерлік 
есеп 
теоршсы жэне негһдер,