Экономика

9-тариу. 
Тауарлық-материалдык; цорпар
 ♦ 
189
Өндіріске  босатылған  және  мапгериалдардың  қоймадағы 
калдықтары  ФИФО  және  ЛИФО  әдістері  бойынша  мына  түрде
есептелінеді. Мысалы: А -  түрлі мшпериалдар тобы
Саны
(дана)
Багасы
(тецге)
Сомасы
(тенгс)
А) Каңтар аиының бірінщі жү;і-
дызына кэсіпорыннын коймасын- 
дағы маіериаддардың калдыгы
50
100
5000
Қантар айыида кіріске  алыиган материалдық қорлар
1-топтамада
100
110
11000
2-толтамада
80
120
9600
3-топтамада
90
130
11700
4-топтамада
100
140
14000
5-топтамада
70
150
10500
Кіріске а.іынған материа:ідык хорлардыд жиыны
440
—
56800
Басталкы қалдык лен коеа сссптегеадегі  калдығы
490
—
61800
Ай 
бойы 
материалдык  қорлардың шыгыс етілгсні
ФИФО эдісімен багалағанда
250
28200
ЛИФО эдісімен  багалағанда
250
34900
Ай сонындагы маіериаддық қорлардыц қалдығы
ФИФО эдісімен бағалаганда
240
33600
ЛИФО  эдісімен баіилағанда
240
26900
Бұл  кестеден  көріп  отырғанымыздай  шыгыс  етілген  250  дана 
материалдық қорлардың күны былаиша есептелінеді.
ФИФО әдісі бойынша;
Бірінші  кіріс  етілгендер,  соның  ішінде:  айдың  басындағы 
кэсіпорынның  қоймасындағы  материалдардың  калдық  саны 
50  дана  сомасы  5000  теңге,  бірінші  топтамада  кіріске  алынганы 
100  даиа  сомасы  11000  теңге,  екінші  топтамада  кіріске  алынганы 
80  дана  сомасы  9600  теңге,  үшінші  топтамада  кіріске  алынған 
материалдардың  тек  қана  20  данасы  сомасы  2600  теңге  шығыс 
етіледі.  Барлыгы  250  (50+100+80+20)  дана,  сомасы  28200 
(5000+11000+ +9600+2600) теңгенщ материалдары.

Л И Ф О  эдісі бойынша:
Соңғы  кіріс  етілгендер,  соның  ішінде*  бесінші  топтамада 
кіріске алынғаны 70 дана, сомасы  10500 теңге, тортінші топтамада 
кіріске алынганы  100 дана,  сомасы  14000  геңге,  ұшінші топтамада 
кіріске алынған 90 дана материалдың сомасы  11700 теңге,  80 дана- 
сы  еомасы  10400  теңге  шығыс  етіледі.  Барлыгы  250  (70+100+80) 
дана сомасы 34900 (10500-44000+10400) теңгенің материалдары.
Материалдық  корларды  ФИФО  жэне  ЛИФО  әдістерімен 
бағалау  барысында  материалдардың  талдамалық  есебін  олардың 
түрлері бойынша ғана жүргізіп қоймай, егер олар әр түрлі бағамен 
сатылып алынған болса, онда келіп түскен материалдарды олардың 
топтамасы бойынша есептеу  керек.
Материапдар  баланста  нақгы  өзіндік  қүны  бойынша  көр- 
сегіледі.  Сонымен  қатар  материалдар  өздерінің  топтамалық 
(синтетикалык) есебінде нақты өзіндік қүнымен көрсетіледі де, ал 
талдамалық есебінде жоспарлы есептеу багасымен немесе келісіл- 
ген  багасы  бойынша  көрсетіледі.  Егер  кэсіпорын  материалдық 
корлардын  талдамалык  есебін  келісілген  багасы  бойынша  есеп- 
тейтін болса,  онда олардьщ  нақты  қүны  материалдық  корлардын 
сатьшып алынған қүны мендайындау-тасымалдаушығындарының 
қосындысынан  түрады.  Бұлардың  қүрамына  теміржол  тарифі, 
көлік.  үшақ жэне басқа да тасымалдау құралдарының  тарифтері, 
жарналар.  материалды  тиеуге,  түсіруге  кеткен  шыгындар,  мате- 
риалдык  қорларды  дайындаушылардың  іссапары  шығындары, 
қамсыздандыруға  төленген  толем  жэне  басқа  да  шыгындар  жа- 
тады.  Егер  материалдық қорлардың талдамалык  есебі  жоспарлы 
есептеу багасы  бойынша  есептелетін  болса,  онда олардың  нақты 
өзіндік  қүны  жоспарлы  есептеу  күнына  бага өзгерушен  болатын 
ауытқуларды  косу  немесе  алу  арқылы  анықталады.
Бүл баганы кәсіпорынның немесе үйымның өзі жоспарланған 
дайындау-тасымалдау  шығындарын  ескере  отырып  есептеп 
шығарады.  Жалпы материалдық қорларды есептеуде заттай жэне 
ақшалай өлшемдер колданьшады.
190
  ♦ 
Ьухгалтерлік  есеп  теориясы  және негіздері

Я^тарау.  Тауарлыц-материалдых; цорпар
 ♦ 
191
9
.
7
.
Материалдық корлардың қоймадагы 
есебі
Материалдар  оздері  сақталып  тұрған  жері  бойынша,  яғни 
кәсіпорьш 
қоймасында 
және 
кэсіпорын 
бу хгалтер и яс ын да 
есептеледі.  Материалдык  корлардьщ  қоймадағы  есебінің  дұрыс 
ұйымдастырылуы  олардың  дұрыс  сақталуына,  қоймадағы  жұ- 
мысгьщ  дурыс  жургізілуіне  жэне  олардагы  жумыстың  қалай 
қойылғандығына  байланысты.  Коймада  материалдық  қорлардың 
эрбір  түрлері,  сорттары  бойынша  бөлек  еақталуы  тию  Мате- 
риалдардың  маркасы,  сорты,  колемі,  номенклатуралық  нөмірі, 
өлшем  бірлігі, сақталып турган материалдардың мөлшері, тағы да 
басқа  көрсеткіштері  картон  немесе  фанерге  жазылып,  материал- 
дарга  байланьш  немесе  жансырылып  қойылады.  Қоймадағы 
және  цехтагы  материалдардың  та.ідамалық  есебі  белііленген 
тұрі  бойынша  олардьщ  ішінде  сорітары  мен  маркаларына  орай 
жүргізіледі.  Қоймада  материалдық  қорлардың  тек  қана  сандық 
есебі  жүргізіледі.  Материалдардын  әрбір  номенклатуралык  нө- 
мірі  бойышна  бөлек  үлгілі  түрі  М-17  карточкасы  ашылада. 
Бүл  карточкада  материалдық  қорлардын  аты,  мөлшері,  колемі, 
сорты.  олшем  бірлігі,  номенклатуралық  номірі  және  есепггеу 
багасы  көрсетілсді.  Бүл  карточканы  жаңадан  кіріске  альшған 
материалға  кәсіпорыннын  бухгалтериясы  дайьшдап,  одан  кейін 
кіріс  ету  ордерімен  тізілім  (реестр)  бірге  қоймаға  беріледі. 
Қойма  қызметкері  немесе  қонма  меңгерушісі  альшған  карточкаға 
материалдық  қорлардың  қай  жерде  сакгалып  түрганы  жайлы 
деректер толтьграды. Материалдардың кіріс-шыгысының сортгық- 
сандық  есебін  сол  материалдарға жауапты  адам  жүргізеді  Кейбір 
жағдайда  материалдарға  жауаптьі  ацамныи  келісімІ  бойынша 
қойманың карточкалык есебін жүргізу жүмысы басқа адамга. яғни 
есепшіге  немесе  операторға  жүктелуі  мүмкш  Материалдардың 
түрі 
номенклатуралық 
номірі 
аз 
болатын 
кэсіпорьшның 
қоймаларында бүл карточканың орнына материалдар есебін тиісті 
түрде  жүргізуге  дайындалып  жасалған  сортгық  есеп  кггабында 
жүргізуге  болады.  Мұндай  жагдайларда  сортгық  есеп  кітабында 
қойма есебінщ карточкасындагы деректер болуы кажет. Коймашы 
белгіленген  тәртіп  бойынша  толтырылғаң  алғашқы  күжаттардың