щ ъ т/іл ж гр л ч х
ее&ъж ')
6.1. Бухгалтерлік қужаттар жәнө
олардың атқаратын қызмөті
6.2. Бухгалтерлік қужаттардың
жіктелуі
6.3.
Қужат айналымы
6.4.
Мулікті және міндөттемелерді
гпугендәу
6.5.
Баәалау және калькуляциялау
6.6.
Шаруашылық үдерістөрінің әсебі
жәнө кәсіпорын қызметінің нөгізгі
кәрсетқіштөрі
6.7.
Есеп тіркелімдері және жазбалары
6.8. Бухгалтерлік есеп нысандары
(формалары)
6.9. Есеп саясаты туралы түсінікжөне
оеан қойылатын талаптар
6.10. Есеп саясатының мазмуны
6.11. Есеп саясатын дайындау
64
♦
Ьухгалтерлт есеп теориясы ж әие негіздері
6 -т а р а у
БІХГАЛТЕРІІК ЕСЕПТІ
ҮЙЬШДАСТЫРІ
6
.
1
.
Бухгалтерлік қужагтар жэне олардың
атқаратыы қызметі
Бухгалтеряік есеп жумысын жүргізу үшін кәсіпорында
күнделікті орындалып отыратын барлык операциялардың міндетті
түрде үздіксіз кұжаттарға жазылып отыратындығы бухгалтерлік
есептің басқа гылымдардан ерекше екендігін алдыңғы тарауларда
айтып өткенбіз. Бухгалтерлік қүжат деп кзсіпорындар мен
ұйымдарда орындалған операцияларды дәлелдейтін жэне алдағы
уақытта орындалатьш жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге
құқық беретін жазбаша куэлікті атауға болады.
Жалпы
кэсіпорындагы
атқарылып
жатқан
жұмыстың,
орындалған тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы
үлгідегі қағаздарға жазылып және оған тиісті адамдардың
қолдарының қойылуы (кажет болған жағдайда кэсіпорын мен
ұйым мөр таңбасының басылуы) құжаттау деп аталады. Сондықган
да құжатгау бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Себебі
сгсы құжаттар арқылы гана кез келген уақытга кэсіпорын бойынша
орындалған жұмыстың, атқарылған қызметтің қай мерзімде
жасалғанын және оған қандай мөлшерде шығын жұмсалғаньш дэ-
лелдеуге болады.
Құжат кэсІпорындағы орындалған шаруашылық опера-дияла-
рына сэйкес үздіксіз
толты ры лы п,
олардың мазмұнын толық ашып
көрсетеді жэне ол бухгалтерлік есептің негізі бояып табылады.
Бухгалтерлік құжат — кәсіпорындағы шаруашылық опера-
цнялардың орындалғанын растайтын немесе оны орындауға занды
түрде құқық беретін жазбаша куәлік.
Орындалған шаруашылык операцияларын бастапқы
к ұж атқ а
түсіруді бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп
атайды.
6-тарау. Бухгалтерлік есепті үйымдастыру
♦
65
К әсіл ор ы н да
жүргізілетін шаруашылык құбылыстарыкың әр
түрлі болу себебінен бастапқы құжаттардың нысаны (формасы)
бірдей болмайды. Шаруашылык құбылыстары түгелдей бастапқы
,атпен құжатгалуы тиіс. Әрбір бастапқы құжатқа орындалган
ш аруаш ьш ы к
операщіясының мазмүны жазылып және белгілі
бір көрсеткіштер
түсіріледі.
Қүжат көрсеткіштерін деректемелер
(реквизитгер) деп
атайды.
Олар міндетті жэне толыкгырушы бо-
лып бөлінеді. Міндетті деректемелер (реквизиттер) бухгалтерлік
күжаттарды заңды қүқықпен қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге (реквизитке) жататьшдар;
• қүжаттың аты, нысанының коды;
• құжаттың толтырылған уақыты (куні, айы жэне жылы);
• қүжатты толтырган заңцы немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
• шаруашылық операдияның мазмұны;
■ шаруашылық операцияньщ өлшемі (натуралдық немесе
ақшалай);
• шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес
қүжаттарды толтыруга жауапты адамдардың аты-жөні;
• жауапты атқарушьгның колы.
Қосымша деректемелер (реквизиттер) шаруашылық операция
көрінісінің ерекшеліктерімен жэне қүжаттардың тагайындалуы-
мең аңықталады. Әр түрлі талаптарға байланысты бастапқы
Құжагга келесідей қосымша деректемелер (реквизитгер) болуы
керек: қүжаттың ретгік нөмірі, үйымньщ банк мекемесіндеп есеп
айырысу шотының нөмірі, шаруашылық операцияны орындау
үшін негіз болатын қүжаттар жэне тагы басқалары.
Құжаттардың нысандары (формалары) келесі есеп бөлімдері
бойынша топтасады:
1) ауыл шаруашьшық өнім мен шикізат;
2) еңбек жэне еңбекақы:
негізі қүралдар мен материалдық емес акітшгер;
4) материалдар;
кем багалы және тез тозғыш заттар;
!. >
6) кагщталдық қүрылыстағы жүмыс;
5
-
3/43
7) құрылыс машиналар мен механизмдердщ жұмысы;
8) автокөлікгегі жұмыс,
9) түгендеу нәтижелер»;
10) кассалық операциялар;
11) сауда операциялары.
Қүжаттар дер кезіңде, яғни операцияның орындалуы бары-
сыңда толтырылуы керек. Бгер бүл айтылған уақытта оларды
толтыруға мүмкіндік болмаған жағдайда құжаттар операция
аяқталган сэтте толтырылады. Уақытында толтырылмаған кұжат
кәсіпорын меншігінің сақталуын бақылауды қиындатады жэне ол
операцияньщ бухіалтерлік есепшотына кешіктірілці жазылуына
әкеліп соқгырады. Осы себептен үйымның бухгалтерлік коры-
тынды есебін жасау мерзімі кешіктірілуі мүмкін.
Қүжаттардагы жазбалар сиямен, шарикті қаламсаппен, жазба
маишнасымен (компьютермен) және басқа да олардың архивте
корсетілген уақьп' мерзіміне дейін сақталуын қамтамасыз етегін
затгармен толтырьшады, Құжаттағы жазбалар анық және дұрыс
көрсетілуі керек. Құжатгы толтырған адам тиісті жеріне өзінін
қолын анық етіп қоюға міндеггі. Кәсіпорындар мен үйымдардағы
алгашқы есеп кұжаттарына қолдарын қоятын адамдарды ұйым
басшысы бас бухгалтердщ келісімімен тағайындайды.
Ақша операциялары бойынша толтырылатын құжаттар
және есеп айырысу кұжаттары, сонымен қатар кэсіпорьшның
қаржылық-несиелік
міндеттерін
қуэландыратын құжапгтар бас
бухгалтердің қолынсыз заңсыз (жарамсыз) болып саналып, оны
орындау жүзеге асырылмайды. Егер кейбір операцияларды орындау
барысында кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтерінің көзка-
растары әр түрлі болган жағдайда оларга толтырылатын құжаттар
кэсіпорын басшысының жазбаша өкімі бойынша толтырылады.
Соган
сәйкес
бұл операция үшін барлық жауапкершілікті кэсіп-
орымньщ басшысы өз мойнына алады.
Алғашкы
(бастапкы) құжатгарды толтырғандажасалған кателерді
келесі жолдармен түзетуге болады: дұрыс емес тексті не соманы
оқылатындай етш түзу сызықпен сызады да оның жанына дұрыс жаз-
ба
жазылады.
Бұл құжагқа түзеіу енгізшгені
жазыльш
жэне уақьггы
(күні,
айы,
жьшы) көрсегіліп құжат толтырушы
оз қольш қояды.
66
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
