60
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
Ү ш ін ш і т о п ц а
- кәсторынның қаржылық жағдайына жанама
мүдделілерге қор биржалары, салық комитеті, жоспарлауды
жүзеге асырушы оргаңцар және баска да занды іүлғалар жатады.
Олар ұйымның бухгалтерлік қорытьшды есебін пайдалаңу арқылы
елдегі адамдардың оріаша еңбекақысын жэне басқа да статис-
тикалық керсеткіштерді есептеп отырады. Осыларды ескере
келсек, кәсіпорындардың бухгалтерлік қорытыңды есеп мэлімет-
тері тек қана бір кәсшорынның экономикасьш көтеру үшін ғана
емес, сонымен қатар елдің жэне сол елдегі халықгың әлеумепік
жаі дайын жаксарту үшін қажет
^
Бухгалтерлік қорытынды есептіц
күрамы мен түрлері туралы үғым
Бухгалтерлік қорытынды есеп кэсіпорынның мүлікгік және
каржылык жагдайын, сондай-ақ белгілі бір уақыттағы қызметінің
қаржылық қорытьшдысьшың нәтижесін көрсетегін корсеткішгер
жүйесІнен түрады.
Бухгалтерлік қорытынды есеп өзінің негізг і болын саналатын
белгілеріне қарай, яғни жасалу уақыты (периодичности), мэлі-
метгің колемі (по объему) жэне тагайындалуы (по назначению)
бойынша жіктеледі
Жасалу уақытына қарай бухгалтерлік қорытынды есеп
агымдағы (промежуточная) және жылдық деп аталатын екі
түрге бөлінеді. Ұйымның ағымдағы (жьш аралық) бүтсгалтерлік
қорытъшды есебі негізінен кысқа есепті кезең аралыгына жасалады
(бір айга, бір тоқсанға нсмесе жарты жылга). Ал кэсіпорынның
жылдық бухгалтерлік қорыгынды есебі есеп беретін жылға
жасалады Оның ағымдагы қорьпынды есептен айьірмашылыгы
баланска көптеген косымшалар тіркеліп, үйымнын каржылык
және мүліктік жагдайы туралы толығырақ ақпарат береді.
Сондыкгган да бүл ақпаратты-мәліметгер кәсіпорынның қаржы-
шаруашылық қызметінің тиімділігін нактылы бағалауға мүмкіндік
береді.
Мәлгметтш
көлеміне
қарай
бухгалтерлік
корытынды
есептің өзін апгашңы (первичная) және жиыптыц
(сводная)
бухгалтерлік қорытьшды есеп деп аталатын екі түрге бөлуге
5-тарау. Есептік кезеңмен қаржылық есеп..
♦ 67
болады. Алғашқы бухгалтерлік қорытынды есеп үйымның
ағымдағы
бухгалгерлік есеп мәліметгері негізінде жасалады.
Оньің қүрамында кәсіпорынның белгілі бір уақыт аралығындағы
(бір айдагы) мүліктік немесе қаржылық нәтижесі көрсетіледі.
)Киынтык бухгалтерлік корытынды есепті құрамында туынды
немесе еншшес серіктестіктері бар шаруашылық үйымдары өзінің
және сол серіктестіктершін корытынды есептершщ негізінде
жасайды
Тағайындалуы бойынша жасальшган бутсгалтерлік қорытын-
дьі есеп ішкі (внутреншш) жэне сыртқы (внешняя) болып бөлінеді.
Ішкі деп аталынатын бухгалтерлік корытынды есеп мәліметтері
шаруашылықты басқару үшін, сондай-ак, басшылардың қандайда
бір мәселелерді шешуі үшін пайдалаиылады. Бухгалтерлік
корытынды есеггпң бұл түрі сыртқы пайдаланушыларға беріл-
мейді және оның мэліметгерін жариялауға тыйым салынады.
Ал бутсгалтерлік корытынды есептін сыртқы түрі барлық
пайдаланушылар үшін ашық түрде беріледі. Сонымен катар
қорытынды есептін бүл түрін кэсіпорын кейбір жағдайларда
жарнама ретінде ақпараттық қүралдар (газеттерде. журналдарда)
бетгеріне де жариялайды.
Жылдық бухгалтерлік қорытынды есеп кэсшорын кызметінің
түріне, шаруашылык саласына қарамастан мына кұжаттардан
тұрады:
• бухгалтерлік баланстан;
• қаржы-шаруашылық нәтнжелері туралы есептен;
• меншікті капиталыньщ қозғалысы іуралы есептен;
“ ақшалардың қозгалысы туралы есептен;
• түсініктемелік жазбадан.
Кәсіпорынның жылдық бухгалтерлік қорытынды есебіне
берілген түсініктемелік жазба кэсіпорынның қаржылық жағдайы
ралы деректен, өткен жылмен ағымдагы жылдың мәлш еперш
салыстыру арқылы жазылған түсінікгемеден және бухгалтерлік
Қ°рытынды есебшщ елеулі баптары мен багалау әдістері тура.ды
йызды ақпараттардан тұруы керек, Бұл айтылғандардан басқа
•Уі ініктеме жазбада ұйымның келесі есепті жылдьщ есеп сая-
оъіш енгізілетін өзгерістер жайлы мдліметтер көрсетіледі.
62
♦
Бухгаятердік есеп теоршсы жәие негіздері
^
Бухгалтерлік қорытынды есепке
«
.
қойылатын негізгі талаптар
Бухгалтерлік
есеп
приншштеріне
сәйкес
кез
келген
кәсіпорындар мен ұиымдардың бухгалтерлік қорыгынды есебі
мынадай негізгі талаптарға жауап беру керек: сенімділікке,
тутастыққа, тізбекгілікке, салыстырымдылыққа, есепті кезеңге
жэне рэсімделуге.
Сенімділік дегеніміз бул бухгалтерлік қорытынды есеп-
тің сенімді және толық түрде кэсіпорынның муліктік немесе
қаржылық жағдайын таныстыратын шаруашылық қызметтегі
қаржылық нэтижелері болып табылады. Сенімді бухгалтерлік
қорытынды есеп Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есебі
стандарттарына, сондай-ақ белгіленген нормативті актілермен
ережелерге сэйкес жасалады.
Тұтастылык дегеніміз уйымның бухгалтерлік корытынды
ееебінде осы кәсіпорындағы орындалған барлық шаруашылық
операциялардың міндетті гүрде қамтылып (қосылып) көрсетілуі
болып табылады.
Т ізбектілік
дегеніміз кәсіпорьшньщ бір есепті кезеңінен
екінші есепті кезеңіне дейінгі орындалған операциялардың
күнделікті
тіркеліп
отыруы.
Салыстырымдьшық бүл бухгалтерлік қорытынды есептің
бір кезеңдегі мэліметінің екінші есепті кезеңнің мэліметімен
салыстырылып көрсетілуі болып табылады.
Белгіленген занға сәйкес есеп беру кезеңі барльщ үйымдар
үшін 1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейінгі аралық болып
бекітілген.
Бірінші қорытынды есеп жылы болып кәсіпорыннын
жаңадан күрьшған күнінен бастал немесе үйымның қайта
үйымдастырьшған уақытынан, яғни тіркелуінен басталып сол
жылдың 31 желтоқсанына дейіші уақыт аралығы саналады.
Егер ол кэсіпорын тіркеуден 1 қазан мен (I қазан кіреді)
31 желтоксан аралыгында өткен жағдайда, ол кэсіпорыннын
алғашқы есеп беру уақыты келесі жылдан басталады. ¥йымның
гіркеуден өткенге дейінгі операциялары бойынша шығындары
алгашқы жасалатын бухгалтерлік қорытьшды есепке қосьшады.
Достарыңызбен бөлісу: |
