3.Геохимиялық кедергілер.
Геохимиялық кедергілер – ол жер қыртысының аймақтарындағы
элементтердің жылыстау интенсивтілігінің өзгеруі.
Топырақтарда және артезиан бассейндерде элементтердің механикалық,
физико-химиялық, биогеохимиялық жинақталу үрдістері өтеді.
Алтын, қалайы, платина, алмаз шашымалдағы кендерде жылыстаудың
интенсивтілігі азайған аймақтары –
механикалық кедергілер
деп атайды.
Физико-химиялық кедергілер
– температура, қысым, жылу, энтальпия
өзгеруінің нәтижесіндегі элементтердің сулы жылыстау интенсивтілігі
азайған аймақтар.
Бигеохимиялық кедергілерде
көмір мен шымтезек шоғырлары, гумустық
горизонтардағы химиялық элементтердің жинақталу аймақтары.
Жер қыртысында бір аймақта әр түрлі геохимиялық үрдістердің нәтижесінде
комплексті
кедергілер
бөлінеді, сол кезде химиялық элементтердің
жинақталуы бірнеше үрдістермен байланысты. Мысалы: рН азайған кезде
қышқыл ортада аз еритін қосылыстарды құрайтын химиялық элементтер
тұнбаға түседі (молибден, кобальт).
26
Егер ерітіндіні қышқылдатса уран, қалайы, молибденнің тотықсыздану
үрдістері жүреді. Солай бір орында комплексты кедергілер пайда болады,
қышқылдармен тотықсыздандырылған.
Макро -, микро-, инфильтрациялық және диффузиялық кедергілер болады.
Бақылау сұрақтар:
1.
Геохимиялық кедергілердің анықтамасы, түрлері?
2.
Биогенез ұғымы?
3.
Шөгінді жыныстардың анықтамасы?
4.
Гипертекті және гипотекті минералдардың анықтамасы?
Тақырып 1.10. Литосфераның геохимиясы.
Жоспар:
1. Литосфераның жалпы сипаттамасы мен құрамы.
2. Жер қыртысының құрылысы.
1. Литосфераның жалпы сипаттамасы мен құрамы.
Литосфера Жер планетасының геосферасының бірі. Литосфера жер қыртысын
және осы қыртыс пен астеносфера аралығын қамтитын қатты заттардан
тұратын литосфералық мантия деп аталатын жоғары мантияның ең жоғары
қабатын біріктіреді.
Астеносфера – жоғары мантия өңірінде шартты түрде дараланатын қабат,
литосфераның төсенеші.
Литосфераның қалыңдығы 50-200 км аралығында деп есептеленеді.
Жер қыртысының жоғарғы қабаты гранит қабатынан тұрады.
Кларк пен Вашингтон жасаған мәліметтерде, жер қыртысының жоғарғы 16
км 95% магмалық жыныстардан, 4% сазды жыныстардан, 0,75% құмтастардан,
0,25% әк тастардан тұрады.
Жер қыртысының массасы 99% -ға 8 элементтерден тұрады:оттегі, кремний,
магний, алюминий, темір, кальций, натрий, калий. Олардың ішінде оттегі ең
көп мөлшерде болады, себебі, барлық элементтер оксид түрінде
қалыптасқан.
Жер қыртысының элементтерінің массалық пен көлемдік мөлшері:
Элемент
Масса, %
Көлем, %
Оттегі
46,60
62,55
кремний
27,72
21,22
алюминий
8,13
6,47
Темір
5,00
1,92
Магний
2,09
1,84
кальций
3,63
1,94
Натрий
2,83
2,64
Калий
2,59
1,42
27
Гольдшмидт, литосфераны «оксисфера» деп атаған. Кейбір элементтер, жер
қыртысында өте аз мөлшерде кездеседі, минералдарда шашыранды түрінде
болады. Вернадский оларды шашыранды элементтер деп атады. Мысалы:
рубидий – калий минералдарда шашыранды түрінде, ал галий – алюминий
минералдарында шашыранды түрінде кездеседі.
Достарыңызбен бөлісу: |