Әдістемелік нұсқау Физика 10

Жалғасы
223
сабақтың басы
5 мин
Ñабақтың басталуы.
Ұйымдастыру кезеңі. 
1. Сабаққа оң көңіл күймен ыңғайлану. 
2. “Сұрақты қағып ал” әдісі. 
№ 2-зертханалық жұмыс. 
Электролиттердегі  электр  тогының 
пайда болу шарттарын зерттеу.
Жұмыстың мақсаты: электролиттерде 
т о к т ы ң   п а й д а   б о л у   ш а р т т а р ы н 
эксперимент арқылы анықтау; натрий 
х л о р и д і н і ң   с у д а ғ ы   е р і т і н д і с і н і ң 
электрон  заряды  мен  вольт-амперлік 
сипаттамасын (ВАС) анықтау. 
Құрал-жабдықтар: Екі жеке электрод, 
жұптасқан электрод, кювет, ішінде суы 
бар ыдыс, тұз салынған ыдыс, түтікше, 
ұзын  өзекше,  тұрақтандырылған  ток 
көзі,  миллиметрлік  қағаз,  жабысқақ 
таспа, қайшы, шприц, шүберек, секун-
домер.
сабақтың 
ортасы
30 мин
1) 
Жаңа материалды зерделеу.
“Айналмалы бекеттер” әдісі.
Мұғалім бағыт бағдар береді: 
Қысқаша  теория.  Еріткіштің  әсері нен 
молекулалардың  иондарға  ыдырауы 
электролиттік диссоциация деп аталады. 
Электролиттік диссоциацияның нәтижесі 
электр зарядын еркін тасымалдаушылар 
болып табылады. 
Еркін тасымалдаушылары иондар болып 
табылатын сұйық өткізгіштер электро-
литтер  деп  аталады.  Егер  электролит 
ішіне  екі  пластинаны  салып,  оны 
сыртқы тізбекпен (бір пластинаны — ток 
көзінің оң полюсіне, екіншісін — теріс 
полюсіне) тұйықтаса, онда осы тізбекте 
электр тогы пайда болады. Бір пластина 
(+) анод деп, ал екіншісі (–) катод деп 
аталады. Катодқа қарай қозғалатын оң 
иондар  катиондар  деп,  анодқа  қарай 
қозғалатын  теріс  иондар  аниондар 
деп  аталады.  Электролиттердегі  ток 
химиялық  әсер  тудырады.  Мысалы: 
Н
2
SO
4
 ) 2H
+
 + SO
4
; 2H
2
O 
→ H
+
 + OH
–
. 
Бұл  жағдайда  катодта  сутек  (H
2
),  ал 
анодта оттек (O
2
) және су (H
2
O) түзіледі.
“Физика” 
оқулығы, 
10-сынып.

Жалғасы
224
Электролиттердегі  ток  Ом  заңына 
бағынады.  Электролиз  кезінде  бөлініп 
шыққан  заттың  массасы  ерітінді 
арқылы  өткен  электр  мөлшеріне  тура 
пропорционал  болады. 
m  =  q  ·  k  ,  
q = I · t => m = k · I · t, мұндағы k – 
заттың электрохимиялық эквиваленті. 
Заттың  электрохимиялық  эквиваленті 
атомдық  массаның  оның  валенттігіне 
қатынасына тура пропорционал. 
Сұйықтар қатты денелер сияқты өткіз-
гіштер,  жартылайөткізгіштер  және 
диэлек триктер бола алады. Бұл сабақта 
біз сұйық өткізгіштерді қарас тырамыз. 
Оның  үстіне  электрон дық  өткізгіштігі 
бар  сұйықтарды  емес  (балқытылған 
м е т а л д а р ) ,   е к і н ш і   т е к т і   с ұ й ы қ 
өткізгіш терді  (тұздардың,  қышқыл-
дардың,  негіздердің  ерітін ді лері  мен 
балқымаларын) қарастыратын боламыз. 
Мұндай өткізгіштердің өткізгіштігі ион-
дық болып табылады. Натрий хлориді нің 
судағы  ерітіндісі  жақсы  өткіз гіштікке 
ие. 
Ол арқылы электр тогы өткен кезде элек-
тролиз процесі жүреді. Судағы ерітіндіде 
натрий  хлоридінің  молекулалары, 
электр  зарядын  тасымалдаушылар 
болып табылатын иондарды түзе отырып, 
диссоциацияланады. Электролиз кезінде 
теріс электродта сутек бөлініп шығады, 
ал  оң  элек тродқа  жақын  маңайда 
хлор  бөлінеді  және  күйдіргіш  натрий 
түзіледі.  Диссоциациялану  процесі 
лезде  өтпейтініне  назар  аудару  керек, 
сондықтан  кернеуді  өзгерткен  кезде 
ток  бірден  анықталмайды,  ол  біраз 
уақыттан  кейін  тұрақталады.  Егер 
электролизді  ерітінді  арқылы 
t  уақыт 
ішінде 
I тұрақты токты өткізе отырып 
жүргізсе,  онда  электродтар  арасында  
Q = I t заряд ағып өтеді.
Бұл зарядты тасымалдау үшін 
N = Q/e = It/e ион қажет, мұндағы e – 
электрон заряды. Электролиз кезінде
Бағалау 
критерийлері.
ИТ (сұрақтар 
көрсетіледі).

Жалғасы
225
сутек  иондары  жұп  болып  бірігеді 
де  сутек  газын  түзеді.  Сәйкесінше, 
э л е к  т р о  л и з   к е з і н д е   с у т е к т і ң  
n = N  /  2  =  I t/(2e)  молекулалары 
түзіледі. Егер бөлініп шыққан барлық 
сутекті  жинайтын  болсақ,  онда  ол 
үшін былай жазуға болады: 
PV = nkT. 
Газдың қысымын, температурасын және 
көлемін біле отырып, электрон зарядын 
есептеп шығара аламыз. Қондырғының 
сипаттамасы: Қондырғы электролиті бар 
ыдыстан, екі электродтан, тұрақты ток 
көзінен  және  газ  жиналатын  түтіктен 
тұрады.  Электродтардың  біреуінің 
қос  имегі  бар,  ол  өзінің  бір  шетіне 
түтікшені  төңкерілген  күйде  бекітуге 
мүмкіндік  береді.  Электролит  арқылы 
ток  жібергенде,  электродта  бөлініп 
шығатын сутек кішкентай көпіршіктер 
түрінде жоғары қарай көтеріледі. Егер 
осы  электродқа  төңкерілген  түтікті 
кигізсе,  онда  сутек  түгелдей  түтіктің 
ішінде  болады.  Жұмысты  орындау 
тәртібі:
1-бөлім. 
1.  Зертханалық  жұмыста  пайдаланы-
латын барлық құралдардың қолданылу 
принциптерімен танысыңдар. 
2. Үлкен ыдысты ернеуіне дейін сумен 
толтырып, оны кюветке қойыңдар. 
3.  Мұғалімнен  тұз  алып,  оны  ыдысқа 
салыңдар  да  ұзын  өзекшемен  мұқият 
араластырыңдар.  Тұз  суда  толығымен 
еруі керек. 
4.  Екі  жеке  электродты  алып,  оларды 
ыдыстың қарама-қарсы қабырғаларына 
сымдарды сыртқа қаратып бекітіңдер. 
5.  Миллиметрлік  қағаз  жолағынан 
сызғыш  жасап  алыңдар.  (Бөліктерге 
бөліп,  жазып  қойыңдар).  Жасалған 
сызғышты жабысқақ таспамен түтікшеге 
жапсырыңдар. 
6. Түтікшені алып, оны су толтырылған 
ыдысқа түбін төмен қаратып толығы-
мен батырыңдар. Түтік сумен тұтас