Дєрістердіњ ќысќаша курсы

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Жоспарлау дегеніміз не және оның ерекшеліктері?
   
2. 
   Жоспарлаудағы жаңа енгізілімдерге сипаттама бер.
   
3. 
   Мектептің даму бағдарламаларының білім беру бағдарламаларының,жасалу мақсатын аш.
   
4. 
   Мектептің педагогикалық жүйесін басқарудың негізгі әдістері мен формаларын ата.
   

1. 
   Басқарылатын нысан ретіндегі мектептің стратегиялық ұстанымын ұйымдастыру.
   
2. 
   Жалпы мектептік басқарудағы дәстүрлі және жаңа қызмет түрлері.
   
3. 
   Педагогикалық ұжым дамуының барлық деңгейіндегі басшылық жасаудағы басшының атқаратын функциясы.
   
4. 
   Мектепішілік басшылық.
   

Қазіргі заманғы мектептер өз алдына стратегиялық сипаттағы мақсаттарды қоюда:жалпы білім беретін мектептен жоғары үлгідегі-мектеп-кешен,мектеп-бірлестік,мектеп-гимназия,лицей,колледж,арнайы мектептерге;жеке меншік мектептерге,экстернаттық және жанұялық оқыту формаларына т.т. өтуде.

Мысалға,тек Семей қаласында осы мәселелерді шешумен бірнеше білім беру мекемелері айналысып жатыр.

Басқару нысаны ретіндегі мектептің стратегиялық тұғырының ұйымдастыру құрылымы міндеттердің бөліну ауысымдылығы,әдістердің функциялануын және қызметтің стратегиялық бағдарының маңызын ашатын ұйымдастыру құрылымын,байланыстарын, тетіктерін ашып береді.

Дамушы мектептер өздерінің стратегиялық жоспарларын жүзеге асыруда орталықтану мен орталықсыздану басқарушылығының арасындағы «алтын аралықты» іздеу негізінде басқару құрылымын қайыра түзеді. Орталықтану әдісі-мектеп жоспарын жобалауға сеп болса,орталықсыздану амалы-оның жүзеге асуына көмектеседі. Дамушы мектептерде:жаңа енгізілім топтары,жобалау топтары,жобалаушылар топтары,эксперттік топтар енгізілген.

Басқарудың екінші деңгейінде білім беру қызметінің түрлі деңгейі мен бағыттары бойынша Оқмеңдер(завуч) саны артады,сонымен бірге қызметтік ұйымдар мен комиссиялардың: әлеуметтік,эксперттік, психологиялық, санаттық,аудиторлық тексеру(қаржылық,әлеуметтік) т.т. көбейеді.

Екінші деңгейдегі басшыларға мүдірдің орынбасарлары, психологтар,әлеуметтанушылар,медицина қызметкерлері ,инженерлер, бағдарламашылар, ҒЗИ,ЖОО оқытушылары,сонымен бірге, кафедра, комиссия, орталық,маңызды бағыттағы мектеп,пән циклін басқарушылар т.т. жатады. Олар тек қана педагогикалық және оқушылар ұжымдарын,білім беру мен тәрбиелеудің барша үрдістерін ұйымдастыруды жүзеге асырып қана қоймайды,сонымен бірге стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыруға септесетін құралдар мен жағдайларды,тактикалық іс-әрекеттерді де белгілейді.

Стратегиялық бағыттағы ерекше рөлді мұғалімдер,педагог мамандар,тәрбиешілер шешеді,әрі олар осы мақсаттарды тек педагогика тұрғысынан ғана қарастырып қоймайды,сонымен бірге тұлғаның әлеуметтік,әр келкі психологиясы тұрғысынан да қарастырады.

Міне,осы деңгейде орта мен оқушылардың ата-аналары арасындағы өзара әрекеттестік тетігі өмірге келіп,олардың іс-әрекетіне үздіксіз қадағалау ұйымдастырылады.

Тек осы деңгейде стратегиялық,тактикалық деңгейдегі, тұлғаның интеллектуалды және физикалық дамуы деңгейлерінде орын алуға тиісті қандай өзгерістерді талап етілетіні анықталады.

Кәне,мектепішілік басқаруды ұйымдастырудың тұғырнамасын қарастырып көрелік,онда менеджмент идеясы,педагогикалық басқару теориясы қолданылып,олар мотивация,ынталандыру,өзін-өзі ұйымдастыру,өзін-өзі басқару идеялары және озық тәжірибелермен ұштасады.

Өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру өзара қарым-қатынастың жаңа сипатын жүзеге асырады. Мектеп мүдірі бір жағынан-жұмыс беруші,әкім,басшы болса,екінші жағынан-мектеп қызметкері,мектеп ұжымының мүшесі,педагогикалық қызмет бойынша әріптес,кафедра,әдістемелік,бірлестік мүшесі т.т. болып табылады. Ол өзін жетекші басшы,ұстаздардың ұстазы немесе әдіскер,кәсіпқой сипатында танытады.

Мектеп мүдірі өзінен шені төмен басшыларға қарағанда бір қатар құқық пен билікке ие болғандықтан,күнделікті күйбең тіршіліктен аулақтап, бірыңғай мектеп дамуының стратегиялық проблемаларын шешуді,республика,облыс,аудан және қалалық деңгейде мектеп атынан сөйлеуді;мектеп дамуының бағдарламалары мен орталықтанған үйлесімділіктің стратегиялық жоспарларын және әкімшілік-шаруашылық жұмыстарды; қаржылық, материалдық-техникалық т.б. құралдарды табуды өз мойнына алады.

Мектеп мүдірінің орынбасарларының саны мектептің ауқымына орай 2-5 адамға дейін болып келіп,олардың істейтін жұмыстары: тактикалық, стратегиялық реттегі міндеттерді шешуге ұйыстырылған.

Олардың желілік басшылар ретіндегі арнайы білім берудегі маманданған сатыларын атап айтар болсақ,олар:білім беру қызметінің деңгейі бойынша;пәндер циклі бойынша;ауысым бойынша;жекелеген бағыттар бойынша;сонымен қатар,ғылыми-әдістемелік,ақпараттық, әкімшілік-шаруашылық,әлеуметтік-құқықтық қорғау,үйлестіру жұмыстары,тәжірибелік-зертханалық және басқа да білім беру жүйесінің ерекшелігімен мектептің ұйымдасу деңгейінің күрделігі бойынша басшылық жасайды.

Генарал директор қызметі енгізілген ірі мектептерде(ТМД бойынша сөз етіп отырмыз-авторлар) мүдірдің орынбасарлары бөлім директорлары функциясын атқарады. Тәжірибе көрсетіп отырғандай,тап осы деңгейдегі басқаруда басшылардың менеджер функциясын атқару тенденциясының игерілуі сезіледі. Осы деңгейде бағдарламалар жобаланып,дамудың стратегиялық бағыты нақтыланады да,инновациялық ой ұшқыны мен бағдарламаларды жүзеге асыру тактикасы жасалынып,ұжымның қалыпты да, бірізге түскен жұмыс жасауына жағдай жасалады. Осы деңгейдегі басшылардың қызметі жаңа функциялар бойынша жұмыс істеуімен сипатталады, олар:модельдеу, тәжірибе жасау,зерттеу;ақпараттандыру; ынталандыру; уәждау(мотивация), конфликтінің алдын алу мен реттеу т.т.түрінде болып келеді.

Субъектілік басқарудың дәстүрлі амалдары: статустық (мәртебелік),атқарушы, сатылықтармен қатар көптеген мектептерде позициялық-рөлдік(ұстанымдық-рөлдік) әдістер қолданыс табуда. Бұнда қызметкердің лауазымы ғана емес,одан ұжымы күткен рөлі де ескеріледі.

Әр мектеп ұйымы белгілі бір заң аясында арнайы бекітілмесе де,ескерілмесе ле,ойластырылмаса да өзінің рөлдік құрылымына ие. Тап осы рөлдік құрылым мектептің өзіндік ерекшелігіне орай штаттық кестесімен,бейресми бірлестігімен,мектептің ұйымдастыру мәдениетімен анықталады,

Ұйымдастыру қызметіне рөлдік әр келкілік беретін құрылымдық элементтерге тоқталуға тырысып көрелік.

Біріншіден,рөлдер ресми мәртебе статусымен беріледі,онда оған ие қызметкер не ана,не мына лауазымның талабына және осы талапқа байланысты функциялық міндеттерді(мүдір,мүдірдің орынбасары, мұғалім,сынып жетекшісі т.т.)атқарады.

Екіншіден,рөлдер мектепішілік басқару жүйесімен,оның құрылымдық ұйымдастыру ерекшелігімен немесе басқа ұйымдастыру құрылымымен,адамның шартты немесе басқа ұйым мен қызметі түрінде беріледі.

Үшіншіден,рөлдер бейресми мектеп бірлестіктеріне ортақ ниет пен өзара көмекке негізделген достық,әріптестік қатынас сипатын береді.

Байыпты,салиқалы,көреген мектеп басшысы, әлбетте,өз ұжымында бейресми жетекші, ұйымдастырушы,бастамашы,іскер т.т. атқарушы адамдарды саралай зерттеу барысында,оны «ашық жағдайға»көшіріп,жалпы мектептің іскерлік, формалдық құрылымына қызмет етуге жегеді.

Осылайша,бақылаулардың көрсеткеніндей, мектептерде басқарудың ұйымдастыру құрылымын жаңалау қажеттілігі біршама арта түсуде.

Ұйымдастыруды жаңалаудың немесе қайта құрудың басты себебі,біздің ойымызша,мыналардан тұрады:1) басқару нысаны ретіндегі мектептің дәстүрлі құрылымын бұзу;2)білім беру мен тәрбиелеу үрдісінің мазмұнын өзгерту;3)басқару шешімін қабылдауда орталықтану мен орталықсызданудың арасындағы «алтын көпірді» іздеу;4)жаңа уақыт үндеуін,қоғамдағы жаңа қажеттілікті,әрі оқушылар тұлғасын ескере отыра білім беру жүйесіндегі басты жобалауды жасау;5)оқушылардың тұтыну сұранысын ескере отыра,білім берудегі басым бағыттарды таңдау;6) мәдени-ағарту,білім беру т.т.аясында мектептен тыс байланысты аймақтық(қалалық) мекемелермен орнатып,оны тиімділікпен жүзеге асыру;7)педагогикалық үрдістің ерекшелігі т.т.

Бір сөзбен айтқанда,ұйымдастыру құрылымын басқаруды қайта құру немесе жаңалаудың себебі жаңа басқару жүйесіне өтуден келіп шығады.

Осындай жағдайға жататыны:

• 
  Қызметкерлер өздерінен күтілетін табыстың мерзімі мен нәтижесін жақсылап ұғынуы;
  
• 
  Алға қойылып отырған нәтижелерге деген қызметкерлердің ықыласы;
  
• 
  Жұмыс жағдайы мен қол жеткізілген нәтижелерге деген қызметкерлердің қанағаттанушылық ахуалын қамтамасыз ету;
  
• 
  Мектеп ұжымында қолайлы моральдық-психологиялық ахуалдың болуы.
  

• 
  қызметкердің өздері(мұғалім,тәрбиеші,әкімшілік және техникалық қызметкер) осы нәтижелерді уақытысында жоспарлай алуы;
  
• 
  аталған қызмет түрін басқаратын қызметкерлердің осы жоспарды(жобаны) түзетін мектептің басқару субъектілерімен қажетті жағдайдағы келісімділігі;
  
• 
  қажет етілген нәтижені түйіндеудегі нақтылық пен шынайылықтың көрініс табуы.
  

Ал,мұғалім үшін бұл аталған мектептің білім,дағды,машық бағалау жүйесіндегі БДМ(Білім.Дағды.Машық.) сапасын артыру мен оқу үлгерімін жақсарту болып табылады. Ал бұл білім беру сапасын басқарудағы білім берудің құндылық-сезімдік бөліктеріне қатысты.Оқушылардың пәнге деген танымдық қызығушылығының дамуы жақсы жағына ауып өзгереді. Білім берудің сапасының артуы білім беру үрдісінің дәстүрлі қабылданған немесе жаңғарған (инновациялық) мазмұн мен технология аясында жүзеге асуы мүмкін. Осының соңғысы педагогтарға біліктілігін арттыруды,қайыра оқуды,өз бетімен білім алуына көмек беруді талап етеді.

Осы біз ауызға алған мектеп басшылары мен қызметкерлер арасындағы(әрбір педагогпен,әкімшілік қызметкері және техникалық қызметкермен) тізе қоса атқарылатын аталған бірлескен жұмыс дер кезінде(келешек оқу жылын ескере отырып,4-ші тоқсанда) жүргізілуі керек. Осындай жосықтағы іс-әрекетік және нақты мақсатты ұйғарылым қызметкер іс-әрекеті мен осы қызметтің басқарылуының міндеті мен ахуалына талдау мен өзіндік талдау жасаудың алдына келеді. Мектепті дамыту мен функциялаудың басты проблемалары мектеп бірлестіктері мен ұйымдарында(қоғамдық,педагогикалық,әдістемелік кеңесте,әдістемелік бірлестікте,мақсатты шығармашылық топтар,кафедраларда т.б) талқыланады.

Жүзеге асырылуды күнделікті қадағалау қазіргі қаржылық және материалдық жағынан там-тұмдап қамтамасыз етілу жағдайында педагог еңбегін бағалап,нәтижесіне көңілі толуына жағдай жасайды.

Бұдан басқа мектепішілік басқару мынандай жағдайлар үшін де қарастырылған:

• 
  мектеп ұжымында өнімді қызмет етуге жағдай жасайтын моральдық-психологиялық ахуал қалыптастыру;
  
• 
  оқушылар мен мұғалімдердің іс-әрекеттеріне жағдай жасауды ұйымдастыруда тұрмыстық жайлылықты орнатып,оны сақтау;
  
• 
  өнімсіз дау-дамайдың алдын алып,оны дер кезінде ушықтырмай шешіп отыру;
  
• 
  білім алушылар мен жұмысшылардың әлеуметтік жағынан қорғалу шарасын барынша қамтамасыз ету.
  

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Мектепішілік басқарудың міндеттерін атап көрсетіңіздер.
   
2. 
   Дәстүрлі және қазіргі заманағы жалпы мектеп ұйымдарынның басқарылуына сипаттама беріңіздер.
   
3. 
   Мектепті орталықтандырып және орталықсыздандырып басқару дегенді қалай түсінесіз?
   
4. 
   Түрлі деңгейдегі басшылардың функциясын айқындаңыздар.
   
5. 
   Педагогикалық ұжымның тиімді қызмет жасауы үшін қажетті жағдайды атаңыз.
   

1. 
   Дәстүрлі нұсқадағы:әдістемелік кеңес,оқушылар бірлестігі т.б.бойынша мектептегі әдістемелік жұмыстардың мазмұны мен міндеттері.
   
2. 
   Ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етуді(жаңаны енгізуде,үздіксіз өзгерістерге бейімделуде) жаңалау,мектеп кафедраларын құру және олардың өз алдына атқаратын функциялары.
   
3. 
   Педагогикалық кеңес.Мазмұны.Өткізу әдісі.
   
4. 
   Мұғалімдердің біліктілігімен, өз бетінше білім алуын арттыру.
   

Мұғалімдердің әдістемелік бірлестігі бір пән бойынша 4-5 ұстаздың басын қосуы да мүмкін немесе 2-3 қала мектептерінің мұғалімдерінің бірігуінен тұруы да мүмкін. Онда олар қажетті теориялық дәйектелген сабақтарды талдаудың қазіргі заманғы талаптармен таныса алады.

Әдістемелік бірлестіктермен қатар әдістемелік жұмыстың құрылымында басты рөлді озық тәжірибе мектебі атқарады. Тәжірибелі ұстазға 2 немесе 4 мұғалім аталған мамандық бойынша бекітілініп беріледі,бұндай жұмыстың мақсаты: әдістемелік көмек беру болып табылады. Осындай жұмыс үрдісінде(әңгімелесу,сабақтарды бақылау, тақырыптық жоспарды бірлесе құру,әдебиеттерді оқу)тек бекітілген мұғалімдердің ғана емес,жетекші ұстаздардың да жұмыс істеудегі педагогикалық технологиясы жетіледі.

Семейдегі бір қатар қала мектептерінде озат тәжірибені тарату және хабарлаумен,жүйелеумен айналысатын проблемалық топтар құру күнделікті педагогикалық өмір тәжірибесіне ену үстінде. Осы бағыта жүргізілген педагогикалық іс-әрекетті белгілі бір әдебиетті зерделеуден,мұғалімдердің сабағына қатысудан басталып,белгілі бір гипотеза(жорамал),ұсыныстарды анықтап, өңдегенен кейін барып,оны тәжірибе жүзінде жан-жақты нақтылап,қажетті деңгейге жеткізеді.Проблемалық топтар ұжымда шығармашылық ахуал қалыптастыруға себепші болады,әрі өз құрамына жаңа мұғалімдерді энтузиазммен өзіне бірте-бірте тарта түседі.

Әдістемелік жұмыстың ең бір маңызды формасы болып ұстаз мұғалімнің тәжірибесін таныту үшін оқу және тәрбие жұмыстарының әдістерін ұсынатын ашық және көрсету сабақтарын өткізу мен ұйымдастыру болып саналады.

Мысалға айтар болсақ,ашық сабақтағы техникалық оқыту құралдарын пайдалану,оқулықпен жұмысты немесе проблемалық оқыту сабақтарын қарастыру жатады.

Оқу жылының ішінде бір рет мектепте ғылыми-теориялық конференция және педагогикалық оқу ұйымдастырылып онда мұғалімдер не ана,не мына проблемалар бойынша өздерінің шығармашылық ізденістерінің есебін береді.

2 Көзіміздің айқын жететіні дәстүрлі әдістемелік жұмысты басқаруды ұйымдастыру құрылымының формасы-мұғалімдердің әдістемелік бірлестігі-ғылыми-әдістемелік,шығармашылық іс-әрекет деңгейін тиісті дәрежеде қамтамасыз етуге қауқарсыздық танытады.

Қазіргі заманғы жаңашылдыққа ,шығармашылық іс-әрекетке ұмтылған мұғалім бүгінгі таңда субъективтік және объективтік сипаттағы көптеген қиындықтарды өз басынан өткеруде.

Сараптаулар атап көрсеткендей,эксперменттік жұмыстардың кең белең алуы жағдайындағы мұғалімнің басына түскен ең үлкен қиындықтар:теориялық жағдай мен өмірлік тәжірибені біте қайнастырылуы,ойлаудың логикалық бөлігіндегі бір жақты бағдар,БДМ-ны өнімсіз игеру т.т.болып табылады.

Мектеп дамуының жаңа сатысын сипаттай келе,қадап айтарымыз,мектептегі білім берудің жүйеішілік инновациялық жаңа құрылымы-мектеп кафедрасының өмірге келуі. Бұл ЖОО құрғақ еліктеу емес,мектептің инновациялық даму сатысындағы ғылыми негізделген іс-әрекеттерде ұстаздар мен басшылардан басым бағыттарды таңдауды,басқару мен педагогикалық еңбек сипатын өзгертуді қажет еткен сәтте кафедралар пайда болады. Кафедралар өз мойнына: мұғалімдердің ғылыми-зерттеушілік, шығармашылық жұмысына басшылық етуді;жаңа оқу бағдарламалары мен курстарына түзету мен талдау жасауды;эксперттік бағалау мен рецензиялауды; ЖОО,ҒЗИ,мәдени орталық сияқты т.б. алады.

Кафедра басқаруға институттың ғалым зерттеушілері,ЖОО оқытушылары шақырылады. Сонымен,кафедраларды басқару процесі оның түп негізіндегі өзгерістерді айқындайды. Ол тәжірибені игеруді,мәдениет аясындағы,білім саласын жетілдірудегі инновациялық ұйымдастырушылықтарды мазмұндық жағынан кеңейте түседі.

Осындай кафедраны мектеп тұрмысына енгізуге байланысты педагогикалық қызметтің ғылыми ауқымы күнен-күнге арта түсуде,оны ұстаздық өмірдің өзі көрсетіп отырған жайы бар. Соның негізінде қала мектептерінде ұйымдастыру қызметінің мүлде жаңа функциялары мен мүлде жаңа салалары:зерттеушілік,жобалау, экспермент, рецензия, болжау және диагностика т.т. пайда болды деп нық сеніммен айта аламыз.

Педагогикалық кеңестің қызметі екі бағытқа бағытталып:өндірістік-жұмыстық(жылдық жоспарды бекіту,мектептің тоқсандық,семестрлік жұмысының қортындысын шығару,емтихандарды өткізу мен дайындау, түлектерді бітірту,сыныптан-сыныпқа көшіру,оқушылармен жаз кезінде жұмыс істеу жоспарын бекіту) және ғылыми-педагогикалық (басшылар ұсынысын,ғылыми ізденістер нәтижесін,озық тәжірибенің мақсаты мен енгізілуін талқылау мектептегі педагогикалық үрдіске жан-жақты байыпты талдау жасау)болып келеді.

Осы бағыттағы жұмыстар педагогикалық ұжымның жоғары деңгейдегі кәсіби біліктілігі жөнінде мәлімет бере алады.

Педагогикалық кеңесті дайындау мен өткізу 4 кезеңнен тұрады:

• 
  Педагогикалық кеңесті басым бағытта жоспарлау;
  
• 
  Нақты педагогикалық кеңеске алдын ала дайындық жасау;
  
• 
  Педагогикалық кеңестің тікелей өткізілуі;
  
• 
  Педагогикалық кеңестің шешімін орындау бойынша жұмыстар.
  

• 
  Емтиханға,БҰТ –қа жіберу;
  
• 
  Емтихан қортындылары;
  
• 
  Түлектердің БҰТ тапсыру қорытындылары.
  

Қайта даярлықтан өту,біліктілікті арттыру және өз бетінше білім алудың кең тараған мынандай формалары бар:ұжымдық және жеке бастық.

• 
  Біліктілікті арттыру институттарының курстары;
  
• 
  Аудандық(қалалық)әдістемелік бірлестік(пән, проблема т.т.бойынша);
  
• 
  Дәрістер(лектории);
  
• 
  Семинар-практикумдар.
  

• 
  Практикумдар(мектептік немесе қалалық /аудандық/ көлемдегі)жұмысына қатысу мен дайындық;
  
• 
  Жаңа бағдарлама мен оқулықтарды зерделеу,олардың ерекшелігі мен талабын түйсіну;
  
• 
  Қосымша жаңа материалдарды оқып үйрену;
  
• 
  Міндеттерді шешу бойынша өз бетімен жұмыс жүргізу;
  
• 
  Зертханалық пен тәжірибелік жұмыстарды; тәжірибе және жаттығу жасауды ұйымдастыру;
  
• 
  Қазіргі замананғы ТОҚ-ты(техникалық оқыту құралдарын) игеру;
  
• 
  Оқушының ойлау іс-әрекетінің әр келкілігіне орай оқытудың өзіндік технологиясын жасап шығу;
  
• 
  Өз пәні бойынша сабақ пен сабақтан тыс оқудың арасындағы байланысты орнату;
  
• 
  Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелерді оқып үйреніп,оны өз іс-тәжірибесіне енгізу.
  

12 жылдық білім беруге қатысты тұжырымдамалық жобада мұғалім кадрлардың біліктілігін арттыру мен кәсіби даярлығы туралы жете ашылып айтылады. Бұдан шығатыны:мұғалімнің әлеуметтік мәртебесінің өсуі;мұғалім тұлғасына оның субъективті дамуы мен өзіндік дамуына,жалпы және кәсіби білімін көтере алу қабілетіне бағдар ұстау;кәсіпке дейінгі және қайыра даярлықтан өту аралықтары арасындағы түрлі сатылардың өзара байланысын орнату.

Педагогикалық білім алушының бәсекеге қабілеттілігі мен кәсіби біліктілігі орынды енгізілген мақсатты қосымша мамандықтар мен элективті(таңдамалық) курстар арқылы арттырылады. Осының негізінде білім беру жүйесін басқару саласындағы мамандарды даярлау қажеттілігі де келіп туындайды.

Әр қилы оқытуды жүзеге асыру үшін мұғалім диагностика әдісі мен бала дамуының жалпы психологиясымен ғылыми негізде қарулануға тиісті.

Үздіксіз,үзіліссіз педагогикалық білім беру жүйесі болып табылатын педагогикалық кадрларды даярлау тәжірибесі мен кәсіби біліктілігін арттыру елеулі түрде заман ағымына орай жаңаруы қажет.

Осы жүйені дамыту тенденцияларының бірі ЖОО мен мектепті,мұғалімдер біліктілігін арттыру институтары т.б. білім беру мекемелерінің кәсіби бағдар,даярлық,қайыра даярлау,мұғалім қадрлардың біліктілігін арттыру бойынша бірлесе жұмыс істеуін қамтамасыз ететін педагогикалық тұтастықтың жоғары деңгейіне қарай қозғалыс болып табылады.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Мектептің-ғылыми жұмысындағы дәстүр және жаңарған нұсқаларға сипаттама бер.
   
2. 
   Мектеп кафедраларының құрылуы мен оның функциялары жайлы өз позицияды білдір.
   
3. 
   Педагогикалық кеңестің мақсаты,мазмұны мен әдістемесін сипатта.
   
4. 
   Қазіргі жағдайдағы біліктілік пен мұғалімнің өздігімен білім алуының қажеттілігін дәлелде.
   

1. 
   Ақпарат және оның оны басқару қызметіндегі мәніс.
   
2. 
   Білім беру жүйесі басшыларына ақпараттық қызмет ету.
   
3. 
   Білім беруді басқарудағы жаңа ақпараттық технологиялар.
   

Ақпарат дегеніміз-адам немесе арнайы құрылғы қабылдайтын қоршаған орта мен жүйенің ахуалы туралы мәлімет. Басқару жүйесінің қызмет етуіне оңтайлы ақпарат-басқарушылық ақпарат деп аталады. Басқару ақпаратты өзінің түрлі нышандары бойынша тармақталған:уақыт кеңістігі бойынша-күнделікті,апталық,айлық ,тоқсандық, жарты жылдық,жылдық,ұзақ(қысқа) мерезімдік;басқару функциясы бойынша-аналитикалық,бағалаушы, құрылымдық, ұйымдастырушылық;түсім көздері бойынша-мектепішілік, ведомствалық,ведомствадан тыс;құзырлық мақсаты бойынша-директива,таныстыру,ұсыну т.т.болып келеді.

Білім беру саласын басқарушылардың ақпараттық қажеттілігі қаншалықты және ол басқаруды қалай қанағаттандырады?

Ақпараттық қажеттілік дегеніміз-алға қойылған міндетті шешуге қажетті маманның белгілі бір ақпаратқа деген қатысының формасы. Басшылардың ақпараттық қажеттілігін қалыптастыруға ықпал ететін негізгі объективті факторлар:басқару қызметінің мамандығы мен түрі,білім беру жүйесіндегі басқарушылық қызметтің түрлі деңгейімен байланыстылығы;мамандардың орындайтын функциясының ерекшелігі т.т.болып табылады.

Ақпаратқа деген субъективтік(адами)қажеттілік нақты басшының тұлғалық қасиетіне байлаулы болып,оның біліміне,еңбек өтілі мен басқару жұмысындағы тәжірибесіне қатысты. Білім беру мекемесі басшысының ақпараттық қажеттілігінің мынандай ерекшеліктерін бөліп алып көрсетуге болады:

1. 
   Басқарудың кең көлемді мәселені шешумен байланысты ақпараттық сұраныстың жиі өзгеруі;
   
2. 
   Нақты басқару жағдайларындағы міндеттердің жылдам шешімін табуын қамтамасыз ететін шұғыл талап;
   
3. 
   Өткенді қайта қарау принциптерінің сақталуы мен басым ақпараттың керектігі даму жүйесінің басымдығы мен тенденцияларын бағалау мен талдауға мүмкіндік береді;
   
4. 
   Шектеулі уақыт жағдайындағы үйлескен ақпаратты алуға мүмкіндік беретін қысқа да,нұсқалықты талап ету.
   

1. 
   Мектепішілік ақпаратты жинау,өңдеу,сақтау және орнымен пайдалану. Осы мақсатта бақылау,сауалнама жүргізу,тестілеу,нұсқаулық және әдістемелік материалдармен жұмыс істеу әдістері қолданылады.
   
2. 
   Ұйымдар жүзеге асыратын ғылыми-педагогикалық ақпараттың ақпараттық қызмет атқаруы(әр тектіленген,тақырыптық бір реттік,жаздырып алатын БАҚ бойынша т.т.) болып табылады.
   

Ақпарат өзін қажет етіп отырған абоненттерге төмендегі негізде негізгі ақпараттық құжаттар түрінде ұсынылады:

• 
  Ақпараттың қажет етуіне лайық абоненттерді ағымдағы ақпараттандыру үшін ақпараттық хабарлама;
  
• 
  Абоненттің жекелеген проблема мен міндеттерді,экспресс-бюллетеньдерді(арнайы сұраулар бойынша немесе ғылыми-педагогикалық ақпарат ұйымдарының бастамасы бойынша)шешу үшін қажетті сараптамалық анықтама,мәселе ахуалы жайындағы шолу,рефераттар,газет-журнал мақалалары,аудармалар, тақырыптық іріктемелер, дерекнамалық, әлеуметтік-педагогикалық статистиканың материалдарымен қамтамасыз етілуі.
  

Ол өз бойына алғашқы құжаттан тұратын көлемді ақпаратты енгізіп,назарды жаңа мәліметтерге аударып,құжатққа жүгінудің мақсаттылығын айқындайды. Материалдық рефератта құжаттың мазмұнымен,мәліметтер санымен және ғылыми құндылығымен айқындалады.

Экспресс-бюллетеньге шетелдегі білім берудің дамуы мен ахуалы туралы материалдар енеді.

БӘАҚе-ге құжаттар түрін таңдау және ұсынылатын ақпараттардың мерзімділігін айқындау БӘАҚе абоненттерінің дербес талаптарын ескеруден,сонымен бірге ғылыми-педагогикалық ақпарат ұйымдарының мүмкіндігі мен БӘАҚе абоненттерімен алдын ала келісіп алу арқылы жүзеге асады.

Қазіргі таңда ретін тауып,жөнімен қолданылған компьютерлік техника мектепті басқарудың білім беру жүйесінде кең қолданыс тауып,білім беру мекемелерін басқару жұмысын жетілдіру үшін үсті-үстіне үлкен де,айырықша маңызды мәнге ие болып келеді. Бұл арада біз солардың ішіндегі ақпараттық құралдардың нақты қолданылуының(соның ішінде өз қаламыздағы) бірнешеуін дәйекті мысал есебінде келтіре кетелік:

а) аталған оқу орындары үшін ең тиімді сабақ кестесін жасау;

ә) оқу-тәрбие ісінің ағымдағы нәтижелері турасында аса қажетті мәліметтер мен деректерді бірізге түсіре жию мен жүйеге түсіру;

б) оқу-тәрбие үрдісінің сапасына бақылау жасау;

в) ғылыми деректер банкі мен базасын құрып,оны жағдайға лайық үздіксіз жаңартып отыру,сонымен бірге білім берудің мазмұнындағы не ана,не мына өзгерістерді: өндіріс, техника,ғылым саласына сай басым дамудың мәліметтері үшін енгізу;

г) оқушылар мен мұғалімдердің оқу-тәрбие жүктемесін белгілеу;

ғ) білім беру жүйесін басқарудың телекоммуникациялық ақпараттық жүйесін құру.

Бірақ та қазіргі басшылық жасауды жетілдіруде басқарудың барлық деңгейінде дерлік жаңа ақпараттық технологияны қолданбай еңбек ету еш мүмкін емес екендігін педагогикалық өмірдің бүгінгі тыныс-тіршілігі жан-жақты танытып отырған жайы бар.

Басшылық шешімдерін қарқынды қабылдаумен жүзеге асыру,басқару үрдістерін жетілдіру мақсатында жаңа ақпараттық технологияларды кеңінен қолдану негізіне мына төмендегі принциптер жатады:

• 
  Негізігі және көмекші ақпараттық үрдістерді ауқымды автоматтандыру;
  
• 
  Қолданушының ақпараттық және есептегіш ресурстарға оңай да,ыңғайлы қол жеткізе алушылығы.
  

Жоғарыдағы сіздердің назарларыңызға ұсынылған бірінші сызбада басқарудағы орын алып жатқан ақпараттандыру үрдісінің негізгі салалары мен қолданылып жүрген жаңа ақпараттық технологиялардың құрылымы беріліп отыр.

Жаңа ақпараттық технология басқару ісін ақпараттандыру үрдісінде төмендегідей функцияларды атқарады:

1. 
   Құжаттардың жалпы өңделуі,олардың құрастырылуы мен әрленуі;
   
2. 
   Құжаттардың дербес сақталуы;
   
3. 
   Құжаттардың бәріне ортақ қол жеткізілімдігі мен көшірмелік(дубдикатық) болмауы және ұжым мүшелерінің құжаттармен бірлесе жұмыс істеуі;
   
4. 
   Жұмыс орнында қызметкерлердің өзара қағазсыз қарым-қатынас жасауына ден қою;
   
5. 
   Электронды почта;
   
6. 
   Мәліметтерді дербес өңдеу;
   
7. 
   Электронды және вербальды(сөздік) коммуникациялардың бірігуі;
   
8. 
   Дербес мәліметтер базасын енгізу;
   
9. 
   Мәліметтер арасындағы ақпарат алмасу;
   
10. 
    Мәлімет пен формаларды енгізу//шығару.
    

Кезінде өмірге теледидар қалай енсе,енді компьютер мен ғаламтор(интернет)солай енуде. Тордың(желінің) көмегі арқасында білім берудіңдегі бұрынғы ұлттық тар кеңістіктен шыға бастаған қазақ педагогикасы ғаламдық аймаққа бірте-бірте ат басын бұра бастады.

Болашақ үй кітапханасын көз алдыңызға бір сәтке елестетіп көріңізші,алдыңыздан қазақ ақыл-ой жауһарларының дискет пен лазерлік дискіге жазылып,әр қазақ төрінен орын алып тұрғанын байқар едіңіз. Компьютерлердің белсенділігі арқасында мультимедиялық оқулықтардың таралу мүмкіндігі арта түсуде. Ғаламтордағы бағдарламалармен танысу,оны педагогикалық өмір тәжірибесінде қолдану-қазақ педагогикалық қоғамдастығының өрісі мен өресін кеңейтетін тың бағыт.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Ақпарат дегеніміз не? Басқару ісіндегі оның алар орны қандай?
   
2. 
   Білім беру жүйесінің ақпараттық қажеттілігіне сипаттама бер. Оның өтелу жолдарын санамала.
   
3. 
   Басқару ісін компьютерлендірудің негізгі бағыттарын ата.
   
4. 
   Басқаруды жетілдіруде жаңа ақпараттық технология қандай мүмкіндіктерге ие?
   

9- дәріс

1. 
   Мектепішілік бақылаудың мәні мен маңызы. Мектепішілік бақылаудағы жаңа енгізілімдер.
   
2. 
   Мұғалімдерді санаттау. Мақсат. Ұйымдастыру. Мұғалім еңбегін бағалаудағы жалпы талап. Мұғалім еңбегін бағалау үшін әр текті көрсеткіш.
   
3. 
   Мұғалімдерді санаттау технологиясы.
   

Мектепішілік бақылау-мектеп дамуы мен функция атқаруындағы ішкі және сыртқы жағдайлардыдың өзгеруі турасындағы ақпарат алу үрдісі,ол жоспарланған іс-әрекеттердің жүзеге асуына не қауіп төндіреді,не жаңа мүмкіндіктерге жол ашады,-мектеп жұмысын бағалау үрдісі,сонымен бірге,оған өзгеріс енгізуді ұйымдастыруды жүзеге асырады.

Мектепішілік бақылау дегеніміз-мектепішілік басқару жүйесі мен басқару нысаны ретіндегі мектеп элементтерінің арасындағы кері байланыс рөлін(функциясын) атқаруға арналған басқару ісінің түрі.

Мектепішілік басқарудың заманауи теорияларында әлі күнге дейін «мектепішілік бақылау үрдісі» мен «мектепішілік бақылау жүйесі», «бағалау нормасы» және «бақылау стандарттары» ұғымдарының басы-жігі ажыратылмай отыр(кітап соңында берілген түсіндірме сөздікті қараңыздар).

«Мектепішілік бақылау жүйесі» дегенде-біздің түсінеріміз-басқару ісінің мектепішілік бақылау үрдісін түзуші «көлденең» және «тігінен» келетін барша деңгейдегі басқарудағы келісушілік пен байланыстықтың жиынтығы деген қордаланған ұғым-түсінік.

Біршама толық қамти алу үшін мектепішілік объектілерді қалай анықтауға болады?-деген сауал алдымызды кес-кестейді. Енді осыларға жауап бере кетелік.

Бақылау объектілері айтарлықтай көп,оларды қилы принциптер бойынша:орындалу сипаты,бақылау объектілерін қамту аясы, әдістері,логикалық жүйелілігі,мерезімділігі т.т. негізінде жіктеуге әбден болады.

Төменде сол негізгі аспектілер бойынша жасалынған бақылаудың кестесін беріп отырмыз.

• 
  Кез келген бақылау белгілі бір жүйелілікпен жүзеге асырылып отырады. Бұл тексерудің дәлелді негізі: неліктен не ана,не мына мектеп қызметінің бөлігі тексеріледі;одан кейін алға қойылатын мақсат жүйеленеді:оны осы іске кірісерде бірден қолға алу керек,осыдан соң барып қана керекті ақпарат қажет;бұдан кейін алда тұрған тексерудің алгоритмі, құрылымдық түзілімінің жобалануы іске асырылынып; бұдан соң арнайы жасалынған кесте бойынша тексерілетін объектінің жағдайы туралы ақпаратты жинау мен өңдеу ұйымдастырылады да; қалғаны қорытынды кезеңнің соңғы бөлігінде тексеру нәтижесі бойынша айқындалған негізгі түйіндеулер тұжырымдалып: кемшіліктердің (жетістіктердің) басты себептері ашылады;нұсқаулықтар (қызметтік міндетін атқару бойынша міндеттемелер әдістемесі);басқарушылық(кадрларды ауыстыру, тәжірибені жиынтықтау т.т.) шешімдері қабылданады;онда келесі болатын бақылаудың мерезімі белгіленеді;тексерудің нәтижесі (педагогикалық кеңесте, кафера отырысында,әдістемелік кеңесте талқыланады.
  

• 
  Орындалу тәсілі бойынша(ұжымдық,өздік тексеру,әкімшілік тарапынан жүргізілетін тұрақты және жоспардан тыс тексеру);
  
• 
  Бақылау объектісінің сипаты бойынша(2-кестені қара.);
  
• 
  Қолданылатын әдістері бойынша:бақылау, құжаттарды тексеру,ауызша,жазбаша сұрау, бақылау жұмыстары, сауалнама,тестілеу, шұғыл (сабаққа)сараптама,респективті(өткен жылдардағы түлектер мен ұстаздар іс-әрекетіне) сараптау жасау;
  
• 
  Логикалық жүйелілік белгісі бойынша: ағымдағы,алдын ала,аралық, қорытынды;
  

Енді сыныптық-талдамалы бақылаудан мысал келтіре кетелік. Ол үшін бақылаудың үшінші кестесін жасап шықтық. Бұндағы бақылауға №5 мектептің психологы (аталған мектеп мүдірінің тікелей бұйрғы бойынша бақылаудың барлық сауалдары бойынша анкета жасады) оқу ісі мен тәрбие ісінің меңгерушілері пәндік кафедра жетекшілері тартылды. Сонымен тексеру кестесінде бақылаудың сауалы,әдісі мен объектілері нақты айқындалған.

Жүргізілген бақылаудың нәтижесі:кіші педагогикалық кеңесте, оқушылар отырысында,ата-аналар жиналысында, ұстаз және сынып жетекшісімен,оқушымен,ата-анамен жеке әңгімелесуде талқыланады. Осы соңғы жайттағы ұстазбен әңгіме өз жетістігін бере алады.

3-кесте

Мектепішілік басқарудағы жаңа енгізілімдерге мыналарды жатқызуға болады:

• 
  Барша ауыртпалықты әкімшілік басқарудың мойына артудан ұжымдық бақылау формасына көшу;
  
• 
  өздік бақылау мен өзара бақылау сияқты формалар негізінде қадағалау жұмысының сенімділігін арттыру;
  
• 
  жариялық негізінде бақылаудың үлесін арттырып,бақылау құжаттарына мектеп ұжымының қатыса алу мүмкіндігі мен құқығын беру;
  
• 
  тұлғалық бақылаудың кәсіби біліктілігінің деңгейін арттыруда,ең алдымен,мүдір орынбасарларының құзырлығын:мына бағыттар бойынша:кәсіби кафедралар, әдістемелік бірлестіктер,мұғалімдермен жұмыс т.т. кеңейту есебінде жүзеге асыру.
  

Санаттау мақсаты:педагог және басшы қызметкерлердің кәсіби деңгейін,оқу-тәрбие үрдісінің сапасын арттыру.

Санаттау мұғалімдердің қалауымен өткізіледі. Белгілі бір санатқа көтерілуінің мүмкіндігі мен талабын мұғалімдердің өздері айқындайды, сонымен бірге санаттаудың формалары:сабақ топтамасын өткізу, оқушылармен сабақтан тыс жұмыс, шығармашылық есеп беру,ғылыми-әдістемелік жобалау жасау т.т. таңдауға құқылы.

Сондай-ақ,санаттаудың ең басты мақсаттарының бірі-үміткердің кәсіби және жалақылық сәйкестігін анықтау.Біздегі қазіргі жағдайға қарағанда мектеп ішінде Ұлыбританияда 1993 жылдан бері қолданып жүрген 18 баллдық шкаланы педагогикалық өмір салтына енгізу басшылық тарапынан ұстаз қасиетін бағалауда бүгінгі олар тарапынан бой көрсетіп қалатын өкпелеулердің алдын алар еді.

Санат көтеруге тілек білдіруші мұғалімдер жалпы және әр текті(дифференциялды) ҚР білім саласына қатысты заңдамалары талабымен жақсы таныс болуға тиіс.

Ұстаздар еңбегін бағалаудың жалпы талабы төмендегідей критерийлер бойынша сипатталады:

Нәтиже критерий.Бұл мұғалім жұмысындағы шешуші көрсеткіштердің бірі,әрі оның педагогикалық қызметінің нәтижесі. Оқушылардың тәрбиелігі,пән бойынша білім сапасы:

• 
  пән бойынша шынайы білім қоры;
  
• 
  алған білімін(сауатты жазу,тапсырма орындай алу) қолдана білу дағдысы;
  
• 
  табиғат пен қоғамда орын алған құбылыстар мен процестердің мәнісін ұғына алу;
  
• 
  оқушылардың маңызды техникалық, экономикалық және тәжірибелік дайындығының өмірмен байланыстылық деңгейі;
  
• 
  оқушылардың қоғамдық іске араласуы, мектептегі тәрбиелігі, қоғамдық жұмыс пен еңбек ету қызметінің белсенділігі,дене тәрбиесі мен эстетикалық мәдениеті;
  

Тап осы мақсатта мыналар зерденеленеді:

• 
  мұғалімнің өзінің біліктілігін көтеру жолындағы жұмысы(БКИ//ИПК курстары);
  
• 
  оқудан тыс және оқу-тәрбие сабақтарының сапасы;
  
• 
  ұстаздың оқу мен тәрбие беру үрдісіндегі оқушылардың әрқайсының жеке дара дербес тілін таба білу машығы;
  
• 
  ата-анамен бірлесе балаға тәрбие бере білу қасиеті.
  

Бірінші кезең- білім беру мекемесінің педагогикалық кеңесінің шешімімен және осы аталған мекеменің басшылығының бекітуімен аттестациялық комиссия құрылады;аттестацияны ұйымдастыру үшін жауапты адамдар тағайындалады. Екінші,яғни кезекті санатқа өту үшін мұғалім мектептің аттестациялық комиссиясына,ал,бірінші санатқа өту үшін аудандық комиссияға ал,жоғары санатқа өтуі үшін облыстық комиссияға өтініш түсіреді.

Семей қаласы жағдайында бірінші және жоғарғы санаттың ұстаздарға берілуінің алғашқысы-қалалық білім беру бөлімінде, соңғысы-облыстық білім беру департаменті құрған арнайы комиссия алқасында шешіледі.

Санаттаудандан өту үшін педагогикалық қызметкердің бас жұмысының құжаттық тізімі ұсынылады,оған:санаттауға өтініш,кәсіби біліктілігін арттыруының нәтижелері туралы құжаттың көшірмесі, тексеру және басқада кәсіби жұмыстардың орындалуының нәтижесі туралы эксперттік қорытынды, аттестациялық парақ,білім беру мекемесі басшысының шығарған бұйрығының көшірмесі.

Келесі кезең-мұғалім біліктілігінің деңгейін бағалауды ұйымдастыру,оның кәсіби қызметінің нәтижелігін бағамдау.

Үшінші кезең-бұнда талапкердің біліктілігі мен іс-әрекеті деңгейінің өз бағасын алуы.

Ал,соңғы кезең-санаттау комсиссияның өз шешімін шығаруы және санаттау нәтижесі жайлы бұйырық шығару. санаттау комиссияның осы шығарған шешімі негізінде білім беруді басқару ұйымдары мен білім беру мекемесінің басшылары педагогика қызметкерінің санаты мен соған сай алатын айлығы жайында төленетін ақшаны бекітіп,бұйырық шығарады.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Мектепішілік бақылаудың түрлерін атаңдар.
   
2. 
   Мектепішілік бақылау жүйесіне сипаттама беріңдер.
   
3. 
   Мұғалім еңбегін бағалаудағы жалпы талапқа сипаттама беріңіз.
   
4. 
   Мұғалімдерді санаттау кезеңін атаңыз.
   

1. 
   Педагогикалық ұжым. Оның тыныс-тіршілігінің ерекшеліктері.
   
2. 
   Тұлғааралық қатынас пен оның қалыптасуы. Педагогикалық ұйымдағы әлеуметтік-психологиялық ахуал.
   
3. 
   Педагогикалық ұжымдағы конфликтілер.
   

Мұғалімдердің барша іс-әрекеттері оқушылар ұжымымен тығыз байланыста өтеді. Тұлға-тұлғааралық қатынас қоғамдасқан ұйым негізінде қалыптасып,мектептің хал-ахуалын тұтасқан педагогикалық жүйе ретінде біршама толық таныта алады.

Педагогикалық ұжым адамдардың кәсіби бірлестігі ретінде ұжымның барша сипатына: іс-әрекеттік мақсатының қоғамда алар орнына,басшылықтың болуына,қызмет атқаруының шартты тұрақтылығы мен жалғастығына ие. Солай бола тұрғанымен,ол өзіндік ерекшелігімен де еректене алады.

• 
  Полифункциялылық.
  

• 
  Өзін-өзі басқарушылық.
  

• 
  Еңбектің ұжымдық сипаты мен қызмет нәтижелері үшін ұжымдық жауапкершілік.
  

Педагогикалық ұжым мүшелерінің іс-әрекетіндегі тұтастық,бөле-жарылмау, бағыт,ұстаным, көзқарас бірізділігін білдергенімен,еш уақытта педагогикалық қызмет технологиясының сүреңсіздігін танытпайды.

• 
  Мұғалімнің жұмыс күнін белгілеу,яғни,не ана,не мына қызметті атқару барысындағы уақыттық аяның болмауы.
  

• 
  Әйелдер құрамының басымдығы.
  

Сонымен қатар әйелдер қауымы Аллаһ берген өз табиғат ауанына орай тәлімдік қызметке бейім,педагогикалық әсер етудің тәсілдері мен амалдарын икемді таңдай білуге оралымды болып келеді.

«Қатынас» деген түсінік тәртіпаралық мәнге ие. Қарастыратын саласына қатысты осы ұғымның мәнісі де өзгеріп отырады. Тұлғааралық қатынас астарындағы әлеуметтік псхология дегеннен ұғынарымыз адамдар арасындағы жеке бастық сезімдік қобалжудың пайда болу сипаты мен өзара әсерінің сыртқа беріліп,әріптестердің бірлесе жұмыс істеуіндегі,қарым-қатынастарындағы білінуі.

Сонымен тұлғааралық қатынас төмендегісінше сараланады:

• 
  ресми және бейресми,
  
• 
  бастық пен бағыныштысы арасындағы қатынас,
  
• 
  іскерлік және жеке бастық,
  
• 
  рационалды және эмоцияналды.
  

Іскерлік қатынас өз кезегінде бірлескен іс-әрекет негізінде қалыптасып,бейресми бірақ та сол ұжымда жұмыс істейтін жанның басқаларға тигізер игі әсері арқасында туындап отырады.

Тұлғааралық қатынас қатып қалған дүние емес,үнемі өзгеріске түсіп отырады. Әуелі,педагогикалық ұжымның дамуының басқы кезінде олар шартты түрде енжар (бірін-бірі мүлде білмейтін,не нашар білетін жандар бір-біріне өз қатысын аша алмайды)болады,содан кейін барып,жеке бастық қақтығысқа ұласады,қолтыққа су бүркіп,дем берілер болса, бүткіл ұжымды шарпиды. Тұлғааралық қатынасты адамдарға ғана теліп қоюға болмайды,сонымен қатар,осы қатынастар әлеуметтік жағдайларға да тұрлаулы,міне осы жағдайда олар қалыптасып,әрі дамиды.

Мынандай заңдылық айқындалған: ұжымға өз даму деңгейлері дәрегейлес топтар ұйысса,онда бұндай ортада тұлғаның өздік жақсы сипатының көрініс беруіне жағдай жасалып,жаман әдеттердің тежелуіне септігін тигізеді,не болмаса керісінше.

Тұлғааралық қатынас адамға көп қырлы әсер етеді. Оған тек қана сезім ауаны ғана емес,адам денсаулығы да байлаулы. Татарстан зертттеушісі Р.К.Шакуровтың зерделеуінше мұғалімнің көңіл-күйі жұмыс үстіндегі оның ата-анамен, оқушылармен,мектеп басшыларымен қалай жұмыс істейтінін анықтап бере алады. Ұжымдағы тұлғааралық қатынас оқу-тәрбие жұмысының сапасына,ұстаздың шығармашылық белсенділігіне,өз кәсібіне қанағаттанушылығына әсерін тигізеді. Әсіресе,бұлардың ішінде үлкен маңызға иесі бағыныштылар мен мектеп басшылығы арасындағы қатынас болып табылады. Педагогикалық ұжымды басқаруда оның мүшелерінің сенімі мен құрметіне бөленбеу басшы адамға еш опа әпермейді.Тұлғааралық қатынас ұжымның әлеуметтік-психологиялық негізін құрайды.

Әлеуметтік-психологиялық ахуал дегеніміз-топтағы(ұжымдағы) тұлғаның жан-жақты дамуы мен әріптесе қызмет етуіне не қозғау болатын, не бөгесін болатын психологиялық ахуалдың жиынтығы. Әлеуметтік-психологиялық ахуал төмендегідей функцияларды атқарады:

• 
  Бірігу. Оқу-тәрбие міндеттерін бірлесе шешуге байланысты ұжым мүшелерінің топтасуы.
  
• 
  Қанаттану. Ол ұжымның «сезімдік әлеуетінен», өмірлік қуатынан құрылып,педагогикалық қызмет нәтижесінде жүзеге асады.
  
• 
  Тұрақтандырушы. Ұжымішілік қатынастың тұрақтылығын қамтамасыз етіп, ұжымға жаңадан келген ұстаздардың өз орталарына қысылып,қымтырылмай енжарқын енуіне қолайлы жағдай жасайды.
  
• 
  Реттеуші (ырықтандырушы). Алдыңғы қатарлы эстетикалық қалып негізінде өзара қарым-қатынастың бекуі негізінде,ұжым мүшесінің мінез-құлқын бағамдау жүзеге асады.
  

• 
  ұжым мүшелерінің арасындағы бір-бірлеріне деген өзара сенімі мен аса жоғары талабы,
  
• 
  ақжарқын және іскер сын,
  
• 
  ұжымның тыныс-тіршілігіне қатысты мәселелерді талқыға салу кезіндегі өз ойын бүгжектемей ашық білдіру,
  
• 
  басшылық тарапынан бағыныштыларға қысым көрсетілмеуі және ұжымдық шешім қабылдау үстінде адам құқығының сақталынуы,
  
• 
  орындалуға тиісті істің жай-күйі мен міндеті жайында ұжым мүшелерінің тиісті дәрежеде хабардар болып отыруы,
  
• 
  ұжымның мүшесі болып табылатынын әрқайсының мақтаныш етуі,
  
• 
  ұжымның әрбір мүшесінің ондағы істің ауаны жайында өзін өте жауапты сезінуі.
  

Конфликті дегеніміз- екі не одан көп жақтың күресі мен қарама-қайшылығының шұғыл шелнісуі-әр тараптың бір-біріне байлаулы проблеманың шешімін табуға байланысты қатысушылардың пікірінің екіге айырылуы.

Конфликті өз табиғатына қарай төмендегідей болып келуі мүмкін:

1. 
   Тұлғаішілік/тұлғааралық терминімен шатыстырып алмаңыздар/-қай кезде жеке адамға қарама-қайшы талап қойғанда немесе өндірістік талап етушілік тұлғаның қажеттілігімен қабыспаған шақта туындайды.
   
2. 
   Тұлғааралық-тұлғалар арасындағы қақтығыстан туындайды.
   
3. 
   Жеке тұлға мен топ арасындағы-топтың үміті мен тұлғаның үміт етуі арасындағы қайшылық негізінде өрбиді.
   
4. 
   Топаралық-ресми және бейресми топтар арасындағы өткір келіспеушілік.
   

Конфликтілік жағдай өз кезегінде түрлінше себептерге байланысты шығады. Негізінен олар педагогикалық қызметтің бірлесе орнатылған өзара әрекеттестігімен,қалыптасқан үрдістерінің бұзылуы салдарынан туындайды. Олар іскерлік,рөлдік және жеке бастық байланыс сипатында болып келуі мүмкін. Осы себепті педагогикалық ұжымдағы конфликтілерді ТМД ғалымдары негізінен үш топқа бөліп жүргенін сөз арасында айта кеткіміз келеді.

Конфликтілердің логикалық жүлгеленуі төмендегідей әрекеттерден тұрады:конфликтінің боларын ескерту; егер орын ала қалса,өршітпей дер кезінде алдын алу,конфликтілік жағдайда ешкімнің шамына тимей бәріне оңтайлы шешім қабылдай білу,конфликтінің оң шешімін табуына көмегін тигізеді. Осы жолда мынандай алгоритм ұсынылады:

• 
  Конфликтілік жағдайға шынайы қатысушыларды анықтау;
  
• 
  Конфликтіге барша қатысушылардың мотивін,мақсатын,қабілетін,
  

• 
  Конфликті орын алғанға дейінгі аралықтағы оған қатысушылардың тұлғааралық қатынасын ақыл сарабынан өткізу;
  
• 
  Конфликтінің тууының шынайы себебін анықтап,оған қатысушылардың санын мүмкіндігінше азайта білу;
  
• 
  Оған қатыспаған бейтараптардың осы конфликті деген пікірін білу;
  
• 
  Конфликтіні жоюдың амалы мен жолын анықтау мен табу үшін:
  

ә) конфликтіге араласқандардың мүмкіншілігін есепке алу;

б) коструктивті сипатта болуын;

в) тұлғааралық қатынастың жақсаруы мақсатына сай келушілік;

г) ұжымның дамуына септесуді жүзеге асыру қажет.

Қажетті жағдайда конфликті өз шешімін табу үшін оған белсене қатысушыларды біраз уақыт бойы өзара аралас-құралас болмауына немесе қатынастың шектеуі болып келуіне жағдай туғызу керек. Кәсіби және рөлдік күтілінген конфликтілер еңбек жағдайының,оқу-тәрбие үрдісінің, мектеп жұмысына түзетулер енгізілуі арқылы өзгеруі негізінде шешіледі. Тұлғааралық конфликті өз түйінін шешудің қиынның-қиыны,сондықтан бұндай жағдайда келісімге келмейтін екі жақты да олардың ұстанымдарынан мүлде бөлек басқа да топтық,жеке бастық пікірлердің бар екендігіне көздерін айқын жеткізіп,өнбес даудың тамырына балта шабуға болады.

1. 
   Педагогикалық ұжым басқа ұжым түрлерінен несімен еректенеді?
   
2. 
   Тұлғааралық қатынас дегеніміз не? Педагогикалық үдіріске ол қалайша өз әсерін тигізеді?
   
3. 
   Әлеуметтік- психологиялық ахуалдың атқаратын функциясына сипаттама бер.
   
4. 
   Педагогикалық ұжымдағы қолайлы псхологиялық ахуалдың нышандары қандай?
   
5. 
   Төмендегі конфликтілердің: кәсіби, рөлдік күтілген, сай келмейтін тұлғалықтардың алгоритмдік шешімін табуды түз.
   

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. 
   Алферова Ю.С.,Курдюмова И.М.,Писарева Л.И.Оценка и аттестация кадров образования за рубежом.-М.,1997.
   
2. 
   Вересов.Н.Н.Формула противостояния,или как устранить конфликт в коллективе.-М.,1998.
   
3. 
   Внутришкольное управление:Вопросы теории и практики/Шамова Т.И.-М.,1991.
   
4. 
   Временное положение о государственных образовательных учебных заведениях в РСФСР//Вестник образования.-1991.-№5.
   
5. 
   Журавлев В.И. Основы падагогической конфликтологии.-М.,1995.
   
6. 
   ҚР «Білім туралы»заңы. Алматы. 1996.
   
7. 
   Зверева В.И. Аттестация(Диагностика и экспертиза педагогической деятельности аттестуемых учителей).-М.,19987
   
8. 
   Зигерт В.,Ланг.Л.Руководить без конфликтов.-М.:Экономика,1990.-С.25.
   
9. 
   Кальней В.А.,Шишов.Е.А.Технология мониторинга качества обучения в системе «учитель-ученик».М.,1999.
   
10. 
    Конаржевский.Ю.А.Внутришкольный менеджмент.-М.,1993.
    
11. 
    Конаржевский.Ю.А. Педагогический анализ учебно-воспитательнонго процесса и управление школой.-М.,19867
    
12. 
    Кодаков.М.И. Теоретические основы школоведения.-М.,1982.
    
13. 
    Менеджмент в управлении школой /Шамова Т.И.-М.,1992.
    
14. 
    Моисеев.А.М..Капто. А.Е.и др.Нововведения во внутришкольном управлении.М.,1998.
    
15. 
    Ольшанский.В.Б. Психология-практикам:учителям,родителям и руководителям.Изд.-во Тривола,1996.
    
16. 
    Орлов.А.А. Управление учебно-воспитательной работой в школе.М.,1991.
    
17. 
    Педагогическая информатика:теория и практика.Ч.І,ІІ.-М.,1994.
    
18. 
    Портнов.М.Л. Труд руководителя школы.-М.,1987.
    
19. 
    Поташник.М.М. Инновационные школы России.-М.,1996.
    
20. 
    Раченко.И.П. НОТ учителя.-М.,1987
    
21. 
    Сантурова.С.М. Менеджмент в образовании: теория и практика.М.,1993
    
22. 
    Симонов.В.П. Педагогический менеджмент. М.,1999.
    
23. 
    Стрюков.Г.А. Стандартизация уровня и оценивания учащихся//Педагогика.-1995.-№6-С.12-17.
    
24. 
    Супцов.Н.С. Управление общеобразовательной школой.-М.,1982.
    
25. 
    Управление качеством образования/Под ред.М.М.Поташника.-М.,2000.
    
26. 
    Управление современной школой:Пособие для директора школы/ М.М.Поташника.-М.,1992.
    
27. 
    Фриш.Г.А. Документация(Краткое практическое руководство по написанию управленческих справок).-М.,1999.
    
28. 
    Фролов .П.Т. Школа молодого директора.М.,1988.
    
29. 
    Фишман.Л. Моделирование образовательного менеджмента// Школьные технологии.№3.-1999.-С.41-50.
    
30. 
    Шакуров. Р.Х. Социально-психологические основы управления: руководитель и педагогический колликтив.-М.,1990.
    

Қосымша

Терминдер сөздігі

Адамдардың психологиялық лайықтылығы –адамдардың басқалармен іскерлік,кәсіби т.т.жағынан өзара түсіністікпен тіл табыса алу қабілеттілігі.

Ақпарат-адам өзі бетімен немесе арнайы құралдың көмегімен қабылдайтын жүйе мен қоршаған ортасының жағдайы туралы мәліметтері.

Ақпараттық басқару –басқарылатын жүйенің тиімді қызмет атқаруы үшін қажетті ақпарат.

Ақпараттық қажеттілік-алдыға қойылған міндетін шешу жолында маманның( педагогикалық қызмет иесінің) белгілі бір ақпаратқа деген қатынасының формасы.

жүктеу 1,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: