Дєрістердіњ ќысќаша курсы

СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТТІК ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ

МАТЕМАТИКА ЖӘНЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ КАФЕДРАСЫ
ХИМИЯ КАФЕДРАСЫ

Орта білім беру ұйымдарында ғылыми –зерттеу жұмыстарын басқару

Семей 2007

Пікір жазғандар:

1. 
   Абдикаримов М.О.-педагогика ғылымдарының кандидаты,доцент
   
2. 
   Аубакирова А.М.-№5 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мектеп- гимназия директоры
   

Құрастырғандар:

Жолымбаев О.М.-физика-математика ғылымдарының кандидаты, математика және математиканы оқыту әдістемесі кафедрасының доценті
Онтагарова Д.Р.-химия кафедрасының аға оқытушысы
Орта білім беру ұйымдарында ғылыми –зерттеу жұмыстарын басқару ( арнайы курс)
Бұл әдістемелік құрал педагогикалық институттың жұмыс бағдарламасына сәйкес құрастырылған, таңдау компонентіне жатқызылатын арнайы курс болып табылады .

Курс магистранттарға, мектеп мұғалімдеріне,директорларға қазіргі заманғы білім жүйесін басқарудың ерекшеліктерін,педагогикалық-ғылыми негіздерін таныстыруды мақсат етеді

Баспаға Семей мемлекеттік педагогикалық институттың Оқу-әдістемелік кеңесі ұсынған.

Мазмұны

1-дәріс Әлеуметтік – педагогикалық жүйелер,

ұғымдары мен түрлері----------------------------------------------------8 бет

2- дәріс Басқару ұғымы және педагогикалық менеджмент-----------------14 бет

3- дәріс ҚР білім беру жүйесі-----------------------------------------------------22 бет

4- дәріс. Мектеп дегеніміз – педагогикалық жүйе және

басқару нысаны---------------------------------------------------------26 бет

5- дәріс Мектептердің педагогикалық жүйелерін басқарудың әдістері

мен формалары ---------------------------------------------------------31 бет

6- дәріс Басшының басқарушылық мәдениеті-------------------------------36 бет

7- дәріс Мектептің білім беру жүйесінің ғылыми-әдістемелік

қамтамасыздылығы-----------------------------------------------------42 бет

8- дәріс Білім беруді басқарудағы жаңа

ақпараттық технологиялар--------------------------------------------47бет

9- дәріс Мектепішілік бақылау жүйесі. Педагогикалық кадрларды

санаттау------------------------------------------------------------------52 бет

10- дәріс Тұлғааралық қатынас пен оның қалыптасуы.

Педагогикалық ұйымдағы

әлеуметтік- психологиялық ахуал----------------------------------60 бет

Пайдаланылған әдебиеттер---------------------------------------------------------66 бет

Қосымша-------------------------------------------------------------------------------67 бет

Терминдер сөздігі--------------------------------------------------------------------67бет

Шығармашылық реферат тақырыптары мен әдістемелік

біліктілік жұмыстары----------------------------------------------------------------71 бет

Қазіргі заман жағдайындағы педагогикалық кеңес,оның қызметі

КУРС ДӘРІСТЕРІНІҢ ҚЫСҚАША МАЗМҰНЫ

■ 1-Тақырып. Әлеуметтік-педагогикалық жүйелер,ұғымдар және түрлері.

«Жүйе» ұғымы.Жүйенің табиғаты мен мәні, олардың даму заңдылығы мен түрлері.Педагогикалық жүйе-әлеуметтік жүйенің бір түр өзгешелігі. Оның функциялық бөліктері:мақсаттық, мазмұндық, іс-әрекеттік, сараптау-нәтижелік. Педагогикалық үрдістің мақсаты.Педагогикалық үрдіс-қозғалыстағы жүйе.Педагогикалық үрдістің қозғаушы күштері.

■ 2-Тақырып. Басқару ұғымдары мен педагогикалық менеджмент. Басқарушылық қызметінің мәні мен мәнісі.Педагогикалық жүйені басқару-әлеуметті басшылықтың бір түр өзгешелігі. Басқарудың басты мақсаты мен міндеттері.Педагогикалық жүйені басқарудың функциялары:сараптау, мақсатты ұсыным және жоспарлау, іс-шараны ұйымдастыру,бақылау мен реттеу.Басқарудың принциптері мен олардың сипаты.

■ 3-Тақырып. ҚР білім беру жүйесі.

Білім беру жүйесі ұғымы.Қазіргі заманғы білім берудің сипаты мен құрылымы. Білім беру жүйесін басқарудың мемлекеттік-қоғамдық сипаты. Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты ұйымдастыру негізі. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясат принциптері.Білім беруді басқарудың мемлекеттік ұйымдары және олардың іс-әрекеттерінің мазмұны.Білім беруді басқарудың ұжымдық ұйымдары және олардың құрамы мен іс-әрекеттерінің сипаты.Білім беру жүйесін басқарудағы әлеуметтік институттардың өзара әрекеттестігі.

■ 4-Тақырып. Мектеп дегеніміз - педагогикалық жүйе және оның басқару нысаны.

Мектепішілік басқару жүйесі. Мектепті басқаруды демократияландыру. Мектептерді дамытудағы инновациялық үрдістерді басқару мен функцияландырудың (үйлестірудің) проблемалары. Мектепішілік басқарудағы жаңа еңгізілімдер: негізгі тенденциялар. Басқару қызметіндегі негізгі бағыттардың сипаты. Мектепті басқарудағы әріптестік сипат.

■ 5-Тақырып. Мектептегі педагогикалық жүйені басқарудың әдісі мен формасы.

Жоспарлаудың маңызы. Басқару қызметіндегі жоспарлаудың құрамын түсінудегі саналылық. Мектептердегі оқу жоспарлары мен білім беру бағдарламаларын дамытуды жобалау бағдарламалары. Басқару әдістері: диагностика, зерттеу, бақылау,сұхбаттасу,тест, карта, сұрау салу, анкета жүргізу және т.б. жүйелер. Мектепішілік педагогикалық жүйелерді басқару формалары: қарым-қатынас, шығармашылық, әлеуметтік тәжірибе, мәдени дамытушылық қызметі деңгейлерін есепке алғанда.

■ 6-Тақырып. Басшының басқарушылық мәдениеті.

Мектептің басқарылатын нысан ретіндегі стратегиялық платформасын ұйымдастыру. Жалпымектептік басқарудың дәстүрлік (педкеңес, ата-аналар комитеті, оқушылар кеңесі) және басқа тұрпаттағы (Мектеп кеңесі, алқалық /попечительский/ кеңес, инновацииялық кеңес және т.б.) қызметі.Жетекшінің ұжымдық дамуды барлық деңгейдегі басқаруының функциясы. Ұжымның тиімді және шығармашылық қызметі үшін жағдай.

■ 7-Тақырып. Мектептің білім беру жүйесінің ғылыми-әдістемелік қамтамасыздығы.

Дәстүрлі нұсқадағы мектептегі әдістемелік жұмыстың мазмұны мен міндеті: әдістемелік кеңес, мұғалімдер бірлестігі. Жаңару, жаңалықты еңгізу, үзіліссіз өзгеріске бейімделу. Мектеп кафедрасын құру және оның функциясы: зерттеу, жобалау, эксперимент, экспертиза, рецензия, болжау, диагностика. Педагогикалық кеңес. Оны өткізудің мазмұны мен әдісі.Мұғалімдердің біліктілігін арттыру және өз бетімен білім алуы.

■ 8-Тақырып. Білім беруді басқарудағы жаңа ақпараттық технологиялар.

Ақпарат ұғымы. Оның басқару қызметінде алатын орны. Білім беру саласындағы жетекшілердің ақпараттық қажеттілігі. Ақпараттық қажеттілікті қалыптастыруға ықпал ететін объективті және субъективті факторлар. Ұйымдардың ғылыми-педагогикалық ақпаратты ақпараттық қамтамасыз етуі. Ақпараттың технологиядағы сонылық. Жаңа (соны) ақпараттық технологияларды басқару қызметін ақпараттандыруға қолдану.

■ 9-Тақырып. Мектепішілік бақылау жүйесі. Педагог мамандарды (кадр) санаттау.

Мектепішілік бақылаудың мәні мен маңызы. Мектепішілік бақылаудағы жаңа еңгізілімдер. Мұғалімдерді санаттау. Мұғалім еңбегін бақылаудағы мақсат, ұйымдастырушылық, жалпы талап. Мұғалім еңбегін бағалау үшін дифференциалдық көрсеткіш. Мұғалімдерді санаттау технологиясы.

■ 10-Тақырып. Тұлғааралық қатынас және оның қалыптасуы. Педагогикалық ұжымдағы әлеуметтік психологиялық ахуал. Мектептің педагогикалық ұжымы және оның өміршең қызметінің ерекшелігі. «Тұлғааралық қатынас» ұғымы.Тұлғааралық қатынастың оқытушылар іс-әрекетіне, оқу-тәрбие үрдісі сапасына әсері. Тұлғааралық қатынастың ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық ахуалды қалыптастырудың негізі екендігі, әрі оның атқаратын функциялары. Конфликт-жағымды әлеуметтік-психологиялық ахуал қалыптастырудағы кедергі келтіретін факторлардың бірі. Конфликт түрлері. Педагогикалық ұжымдағы орын алған конфликтілерді шешу.

1. 
   Жүйенің табиғаты мен мәні.
   
2. 
   Педагогикалық жүйенің сипаты.
   
3. 
   Педагогикалық үрдіс – тұтасқан қозғалыстағы жүйе.
   

Отандық қазақ басқару ғылымында жүйе тұтас өрілген, өз ішіндегі әр элементке қатысты жаңа қасиетке ие өзара әрекеттестіктегі элементтер жиынтығы деп түсіндіріледі. Жүйенің түрлінше байланысуын байыптай зерттеген ресей ғалымы В.П.Симонов оның төмендегідей түрлерін атап көрсетеді:

• 
  технологиялық, биологиялық және әлеуметтік;
  
• 
  табиғи (адамдар белгілеген объективтік заң, ереже, принциптерге бағынады);
  
• 
  ашық (әлеуметтік және қоршаған ортаға қатысты ақпарат алмасу) және жабық;
  
• 
  қозғалыссыз (уақытқа қатысты өзгермеушілік ерекшелігі) және қозғалыстағы;
  
• 
  орталықтану және жетекші ұйымсыз басқарылу;
  
• 
  қарапайым (көп құрылымды) және күрделі (әр құрылымды);
  
• 
  жиынтық /суммативті/ (ретке келтірілген элементтерден тұратын жүйелер) және әрекеттестік ( ең құрығанда, екі элемент ретінде өзара әрекеттесетін жүйелер).
  

Сонымен,жүйенің негізгі қасиеттері мынадай:

• 
  Тұтастық (өзарашарттастық, яғни, жүйені түзуші элементтердің ішкі бірлігі);
  
• 
  Сыйысымдылық (тіркесім, бірігу) немесе басқа жүйелер мен сыйыспаушылық:
  
• 
  Тұрақтылық (кері байланыстың беріктігі);
  
• 
  Бейімділік (қоршаған ортаға бейімделу және оның әсеріне үн қосу);
  
• 
  Оқу мен өзіндік жетілуге қабілеттілік болып келеді.
  

1. 
   Мақсатқа қол жеткізу заңы. Ол не жүйені басқа күйге түсіруді, не жаңа жүйе тудыруын қамтамасыз етеді.
   
2. 
   Төңкерісті терістеу заңы. Оны сақтамайтын болсақ: не жүйенің тұрақты өмір сүруі бұзылады, не мүлде құриды.
   
3. 
   Эволюциялық сілкініс заңы.Ол жүйенің тиімді де, жедел дамуын күшейтуші,әрі үдетуші болып табылады.
   
4. 
   Үйлесімсіздіктің үстемдік ету заңы. Басқа кеңістік –уақыттық бағытқа өткенге дейінгі аралықтағы орын алған қолайсыз жағдайда тұрақтылықты және сақталынып қалуды қамтамасыз етеді.
   
5. 
   Күйзелістік бөлікті басқару ұйымының заңы. Ол тұтастықты және тиімді қызмет ету жүйелерінің барша тетігін ашып көрсетіп, қашан басқару ұйымының бөлігі екі ретке кеміген басқаруға көнетін жүйеге көшкенге дейін созылады.
   

Ол- өскелең ұрпақ пен ересек адамдарды оқыту мен тәрбиелеу мақсатына бағынған көптеген өзара байланыстағы құрылымдар мен функциялық бөліктерден тұрады.

Педагогикалық жүйелердің өзгеріске ұшырауы, оның қайта құрылуы мен бейімделуіне бағынышты болып келіп, оның кей элементтері аталған сәтте қоғамға әсер етуге; материалдық базаны бекітуге, білім беру мазмұнын жетілдіруге т.т. бағытталады. Егер қайта құрушы элементтер жүйесіз,қалай болса солай жеке дара әрекет етсе, ондай әрекеттердің бәрі түптеп келгенде сәтсіздікке ұшырайды. Педагогикалық үрдіс – өз алдына ұйысқан жүйе десек, онда оны зерттеу мен басқаруда бізден жүйелілікті талап етеді. Педагогикалық үрдістің мәні – тұтастық пен қауымдастықтың негізінде оқытудың, тәрбиелеу мен дамытудың бірлігін қамтамасыз ету. Сол себепті, педагогикалық үрдістің басты сипаттарына тоқталайық.

Педагогикалық үрдіс дегеніміз- тек жиынтықтала реттелген элементтер тізбегі ғана емес, сонымен қатар, оқушының оқу – танымдық әрекетімен бірлікте алынып, осы жолдағы мақсатты бағытталған оқытушының оқу-тәрбиелік қызметі. Педагогикалық үрдісті басқарудың ережесі мен принциптерін есепке алу мақсатында қоғамның (педагогтық) жетістікке жетуі үшін ұйымдастырылады. Педагогикалық үрдіс ылғи да, жүйе ретінде қоршаған ортамен өзінің өмір сүру барысындағы ақпарат және әлеует(потециал) алмасуды жүзеге асырып отырады. Оның өмір сүруінің өзі, дамуының барысы түптеп келгенде осы жүйенің ашықтық деңгейіне байланысты. Педагогикалық жүйенің элементтерінің бірі – коммуникативтік(бәрінің басын қосушы) бөлік. Ол басты да, үстем рөлге ие. Ондағы сәл-пәл өзгерістің өзі бүкіл жүйе өзегінде көрініс тауып, онда біршама ауыс-түйістік өзгерістерді тудырады.

Осы айтылғандардан туындайтыны, педагогикалық үрдіс дегеніміз – қызметтік, жасанды және ашық жүйе. Сонымен қатар, ол нақты да, қозғалыстағы, әрі белгілі бір дәрежеде орталықтанған жүйе болып табылады.Енді осы педагогикалық жүйенің функциялық бөліктерін [мақсаттық (жобалаушы), мазмұндық, қызметтік (ұйымдастыру - басқармалық), сараптама-нәтижелік] қарастыралық:

1. 
   Мақсаттық бөлік өз бойына педагогикалық қызметтің барша көп тұрпатты мақсаты мен міндеттерін жиған. Оған: басты мақсаттан, яғни, жан-жақты және үйлесімді тұлғалық дамудан бастап, тұлғаның жекелеген сапасын қалыптастырудың нақты міндетіне дейінгі аралық енеді. Педагогикалық жүйе дегеніміз – қызметтік жүйе, ал кез-келген қызметтік әрекет белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге бағытталған. Сондықтан, мақсат пен міндет - әманда, ең бірінші жүйе түзуші фактор болып табылады.
   
2. 
   Мазмұндық бөлік өз кезегінде жалпы,ортақ мақсатпен қатар, әрбір нақты міндеттерге қатысты мағыналарды да ашып көрсетеді. Ол өз іс-әрекетімен айқындалған негізгі принциптер мен әдістерді жүзеге асырады.
   
3. 
   Үшінші жүйе түзуші фактор болып табылатын қызметтіктің аясында біздің түсінетініміз – тәлімгер мен шәкірт арасындағы өзара ұғыныстық, әрі олардың педагогикалық қарым-қатынас барысындағы орын алатын екеуара әріптестіктері, онсыз біз осы салада ешқандай оң нәтижеге қол жеткізе алмаймыз. Бұл – басқарудың бірінші деңгейі балса,ал екінші деңгейге жататыны- оқу орнының басшылығы мен оқытушылар т.т. арасындағы орын алатын өзара ұғыныстық.
   
4. 
   Педагогикалық үрдістегі сараптама-нәтижелік бөлік болса, оның өзіндік тиімділігін, қалай өткенінің барысын, алға қойылған мақсатқа орай қол жеткізілген ілгерілеушіліктерді жан-жақты ашып көрсете отыра сипаттайды.
   

Бөліктер немесе оның құрылымдары арасындағы әлдебір жұптық байланыстың бұзылуы түптеп келгенде бүткіл педагогикалық жүйеге кері әсерін тигізеді.

Сонымен, педагогикалық үрдіс – біз түстеп көрсеткен үрдістердің механикалық қосылысы емес, қайта жаңа сападағы білім берудің өзіндік ерекше тұрпаттағы заңдылықтарға бағынуы. Педагогикалық үрдістің басты сипаттары: мақсаттық, жалпылық, бірлік жиылып келіп, барлығы бір мүддеге жұмылдырылады. Педагогикалы үрдістің ішкі күрделі диалектикалық қатынасы мыналардан тұрады:

• 
  Үрдістердің бірлігі мен дербестігі және оны түзетіндерден;
  
• 
  Тұтастық пен бағыныштылық және оған енетін жүйелердің өзіндік дараланушылығынан;
  
• 
  Жалпылықтың болуы мен ерекшелігін сақтаудан.
  

Тұтасқан педагогикалық үрдіс жеке мен бүтіннің бірлігінен тұратын оқыту мен тәрбиелеу процесінің тұтасуына ұмтылады. Жеке және бөлінбейтін педагогикалық үрдіс бар, оны педагогтар күшімен үнемі тұрақты түрде ұштасқан оқушы тұлғасы мен арнайы ұйымдастырылған ықпал етуге арналған қызмет процесі арасындағы қарама-қайшылықтарды шешу арқылы тұтастық деңгейіне жуықтату керек.

Педагогикалық теорияда педагогикалық үрдіс тек қана тұтасқан емес, сондай-ақ қозғалыстағы жүйе деп те қарастырылады. Құрамындағы бөліктерінің айқын да,дербестікпен жеке бөлініп шығуымен бірге, оның осы бөлінушілігі кезінде бөліктер арасындағы жаңадан пайда болатын көптеген байланыстар мен қатынастардың бірін бізге жағдай мен қалауымызға орай еркімізше керек қылғанымызда таңдап алуымызға мүмкіндік береді. Бұл дегеніміз-педагогикалық процесті басқарудың өмір тәжірибесіндегі ең бастысы.

Педагогикалық үрдіс әрекет үстіндегі жүйе ретінде өздік жетілушілігі айқын ғылыми тұрғыды ұйымдастырылып, басқару кезінде үнемі дамушылықта болады.

Педагогикалық үрдістегі қолға алынған қолданыс қарапайым міндеттерден бастап, өте күрделі және жауапты міндеттерді де шешуге ұсынады. Басқалар сияқты педагогикалық үрдістің қозғаушы күші-қарама-қайшылық болып табылады. Тек ғылымға иек сүйегенде ғана істің барысында орын алып отыратын кез келген объективті қарама-қайшылықты шеше аламыз. Ұғынылған және шеттетілген субъективтік негіздегі педагогикалық қарама-қайшылықтар қате қабылданған педагогикалық шешімдердің салдарынан туындайтын болады. Осы салдарларды орайын тауып дұрыс шешу педагогикалық жүйенің динамикалығын (қозғалысын) қамтамасыз етеді.

Осы орайда біз бетпе-бет келетін басты қарама-қайшылықтарды санамалайтын болсақ, онда көбіне педагогикалық үрдістегі ішкі қайшылықтардың объективті қозғалысын айқындаушы әлеуметтік қоғам тарапынан, яғни,сөзімізді нақтылай айтсақ, мектеп мұғалімдері тарапынан қойылатын талаптарға тәрбиеленушілердің реалды мүмкіндіктерінің сәйкес келмеуі жиі орын алатын саяси-әлеуметтік өзекті құбылыс екендігін аңғарамыз. Егер де талаптар өте жоғары немесе керісінше өте төмен болып келсе , онда ол оқушының танымдық өресін кеңейтетін қозғаушы күшке еш айнала алмайды. Бұдан шығатыны сол: қанша жерден барымызды салып тырыссақ та, педагогикалық алға қойылған түпкі мақсатымызға тіптен қол жеткізе алмаймыз. Бұл жолда тек алдағы күнгі дамуға бағыт ұстаған міндет қана өзінің оң шешімін табуға екі тарап жағынан қызығушылық пен қажеттілік тудырады. Бұл дегеніміз- жақын, орталық және алыс ұжымдық перспективалардың және жекелеген тәрбиелеушілердің қажеттіліктерін жобалауға мүмкіндік беріп, ал оның нақтылануы мен қамтамасыз етілуін балалар өздерінің оқу процесі барысындағы танытатын іс-әрекеттері негізінде ыңғайларына қарай шешеді.

Соңғы жылдардағы отандық білім беру саласын демократияландыруға байланысты бала жас ерекшелігіне қатысты тұлғаның дамуы мен педагогикалық үрдістегі басты ішкі қайшылық өзін айқын танытып,жиі қылаң беруде. Бұл дегеніміз-баланың физиологиялық табиғатының белсенді әрекетімен, оның өміріндегі әлеуметтік педагогикалық жағдайдың арасында көзге ұрып орын алған өзара сай келмеушілік деп бөліп атап көрсете аламыз. Басты қайшылық жалпы алғанда өз бойындағы төмендегідей жеке бөліктерімен айқындалады: тұлға мен қоғамдық мүдде арасындағы; ұжым арасындағы; қоғамдық өмірдегі күрделі құбылыстармен оны түсінуге қабілетті аздық ететін бала түсінігі арасындағы; күрт дамыған ақпараттар ағынымен оқу-тәрбие үрдісінің мүмкіндіктері арасындағы т.б.болып келеді деп қадап айта аламыз.

Субъективті қайшылыққа мына төмендегілер жатады: тұтасқан тұлға мен функцияның қоғамдық қалыптасуы мен педагогикалық үрдістің біржақтылығы арасында; білім мен дағдыны басты орынға қоюдың арта қалушылығы мен толықтырылған білім мен дағдының өскелең артықшылығын қолдана білудің қажеттілігі арасындағы; жеке шығармашылықтағы тұлға қалыптастыру үрдісі мен педагогикалық үрдісті ұйымдастырудағы бұқаралық – репродутивтілік арасындағы; тұлғаны дамытудағы қызметтің маңызын айқындау мен өздік тәрбиелеудің басымдығын орнату арасындағы; адамды азаматтыққа тәрбиелеудегі өсіп келе жатқан гуманитарлық пәндердің рөлі мен технократтық педагогикалық үрдістер т.б. арасындағы түрінде болып келеді..