Дипломной работе рассматривается создание автоматизированного рабочего места диспетчера системно-технического

20
 
 
-  Жаңа  өңдеуді  жасаудың  мүмкіндігін  анықтау  немесе  қолданылып 
жүрген ақпараттық жүйені жетілдіру мүмкіндігін анықтау; 
-  Өңдеу жоспарын тұрғызу. 
Жүйенің орындалу  мүмкіндігі туралы есеп беруде зерттеу нәтижелерін 
құжаттандыру  және  алдын  ала  зерттеу  нәтижелерін  қолданушылар  мен 
жетекшілер назарына ұсыну шаралары жүргізіледі. 
Ондағы есеп беру құжаттарында: 
-  Ұйымдастырушылық, 
яғни  ұсынылатын  ақпараттық  жүйенің 
мүмкіндіктері мекеменің стратегиялық жоспарымен сәйкес болуы; 
-  Экономикалық,  яғни  мүмкін  болатын  шығындарды,  инвестицияны 
азайтып, кірісті көбейту; 
-  Техникалық,  яғни  техникалық  құралдар  мен  бағдарламалардың 
сенімді,  келешекке  арналған,  қорғалған,  керек  мезетінде  қолданылуы  секілді 
мүмкіндіктердің болуы; 
-  Амал  жасау  немесе  қолданушыға  өз  мәселелерін  шешуде  нәтижелі 
қызмет етуі баяндалады. 
Жүйелік  талдау  сатысында  (2-саты)  жаңа  ақпараттық  жүйенің  жобалау 
негізінде  қолданушының  ақпараттық  тұтынушылығы  тереңірек  қамтылады. 
Сатының  қорытынды  өніміне  –  жаңа  ақпараттың  жүйе  қойылатын  жүйелік 
талаптардың құжаттандырылуы жатады. 
Жүйелік талдауда келесі адымдар қарастырылады: 
- ұйымдастырушылық  ауқымды  таңдау  адымы.  Бұл  адымда  жүйені 
тұрғызушылар  тобы  ұйымның  қызметін,  ерекшеліктерін,  басқару  құрылымы 
мен  әдістерін,  ішкі  бөлімдердің  байланысын,  қызмет  барысындағы 
ақпараттың  алмасу  қозғалысын  және  т.б  жақсы  меңгерулері  қажеттігі 
ескеріледі; 
- қолданылып  жүрген  ақпараттық  жүйелерді  талдау  адымының 
қажеттілігі,  бұрыннан  қолданылатын  жүйелердегі  барлық  жабдықтаушы 
бөлімдердің  (ақпараттық,  бағдарламалық,  математикалық,  тнхникалық) 
ерекшеліктері меңгеріліп, метаақпаратты жинау, ұйымдастыру, сипаттау және 
мағынасына зер салу жұмыстарының атқарылуы мен сипатталады; 
-  жүйе  талаптарын  талдау  сатысында  зерттеуші  басқару  есептерін 
шешетін  негізгі  типтік  әдістерді  білуі  тиіс.  Жүйе  талдаушы  маман  өзі 
тұрғызғалы  отырған  жүйенің  атқарымдық  ерекшеліктерін  де  жетік  меңгеруі 
керек; 
-  жаңа  ақпараттық  жүйеде  не  қамтылуы  тиіс  екендігін  қарастыратын 
жүйелік  талап  адымында  бұрыннан  қолданылып  жүрген  жүйелер  мен  жаңа 
жүйені талдауда шатаспайтын сақтық қажет; 
-  келесі, жаңа жүйеге қойылатын талаптарды құжаттандыру адымы. 
Ол  аналитикалық  материалдарды  қорытындылап,  жаңа  ақпараттық 
жүйеге қойылатын атқарымдық талаптарды құжаттарда сипаттайды. «Жүйеге 
қойылатын талаптар» немесе «Атқарымдық талаптар» құжаттары ақпараттық 
бөлім  мамандары  жұмысының  негізі  болып  есептеледі.  Сонымен  бұл  адамда 
жаңа жүйеге қор (ЭЕМ, құралдар мен байланыс жабдықтары, бағдарламалар, 

21
 
 
мәліметтер қоймасы, мамандар және т.б.), енулер (ақпараттық қайнар көздер, 
мәліметтерді жинау әдістері, ену әдістері, мәліметтер көлемі және т.б.), өңдеу, 
шығу, сақтау және мәліметтерді басқару тараптарымен қисынды байланысқан 
және құжаттандырылған талаптар қойылады. 
Жүйелік  жобалау  сатысы  (3-саты)  –  мағынасы  мен  өңдеушілерге 
қойылатын талаптары бойынша күрделі саты.Бұл сатының мақсаты – жүйелік 
ерекшеліктерді өңдеу. 
«Жүйеге  қойылатын  талаптар»  немесе  «Ақпараттық  талаптар» 
құжаттарды  мәліметтерді  өңдеушілер  үшін  жобалаудың  бастамасы  болып, 
жүйелік ерекшеліктерді өңдеу – жүйелік жобалау сатысының мақсаты болып 
келеді. Ал жүйелік ерекшеліктер – оның өнімі болып, келесі төртінші саты – 
жаңа жүйені ендіру сатысы үшін негізгі құжат ретінде қарастырылады. Мұнда 
ерекшеліктерге: 
-  қолданушылар интерфейсінің ерекшеліктері; 
-  мәліметтер қоймасының ерекшеліктері; 
-  бағдарламалық жабдық ерекшеліктері; 
-  компьютерлік  жабдықтар  мен  қызмет  көрсету  жабдықтарының 
ерекшеліктері; 
-  мамандар ерешеліліктері; 
-  жүйелік ерекшеліктері жатады. 
Осы  ерекшеліктер  мазмұнына  жекелеп  тоқталайық.Қолданушылар 
интерфейсі  ерекшеліктерінің  мазмұнына  қолданушыларға  бағытталған 
ақпараттық  об ектілер:  дидар  (экран)  форматы,  интерактивті  пікір  алысу 
форматы мен адымдарды, ену-шығу құжаттарының барлық түрі жатады. 
Мәліметтер қоймасының ерекшеліктеріне – концептуальді және сыртқы 
нобайлар,  құрылымы  мен  құрамы,  сөздік  пен  сәйкестік  кестесі,  енулерді 
басқару әдісін сипатталу саналады. 
Бағдарламалық  жабдық  ерекшеліктері  –  сатып  алынуғы  тиісті 
бағдарламалар  пакетін,  ақпараттық  өнімді  қалыптастыру  үшін  өңделген 
қолданбалы  бағдарламаларды,  үрдестерді  басқарушы  және  бақылаушы 
программаларды қамтиды. 
Компьютерлік  жабдықтар  мен  қызмет  көрсету  жабдықтарының 
ерекшеліктері  –  компьютерлік  жабдықтар,  байланыс  жабдықтары,  көмекші 
материалдар мен жабдықтар бойынша сипатталады. 
Жүйелік  құжаттар  ерекшеліктерінің  мазмұны  жобалаудағы  барлық 
тараулар  бойынша  жүйелік  құжаттар  тізбегімен,  ақпараттың  жүйені 
қолданушылар  мен  техникалық  мамандарға  арналған  барлық  технологиялық 
нұсқауларды қамтиды. 
Жүйелік  жобалау  сатысы  ақпараттық  жүйені  жұмысшы  жобасын 
қалыптастыру  мен  аяқталып,  ол  жоба  ерекшеліктерді  және  қолданушыға 
арналған  нұсқауларды  сипаттайды.  Жобалау  барысында  логикалық  және 
физикалық жобалаулар мен жүйелік ерекшеліктер адымдары болады. 
Логикалық  және  физикалық  жобалаулар  мәліметтер  қоймасын 
жобалауға тығыз қатысты. Мәліметтер қоймасы қолданбалы ақпарат жүйесін 

22
 
 
жобалау  барысында  ұдайы  назарда  болып,  бұл  жерде  ақпараттық 
об ектілерді,  олардың  құрылымын  және  ондағы  элементтердің  өзара 
байланысын сипаттауды тауып, әрі қалыптастыру басты жағдайға саналады. 
Қолданбалы  ақпарат  жүйесін  іс  жүзінде  жобалау,  төмендегі 
элементтерді өңдеу түрінде жүргізілуі мүмкін, яғни олар: 
-  ақпарат пен жабдықтау; 
-  қолданушылар интерфейсі; 
-  бағдарламалық жабдықтау. 
Ақпарат  пен  жабдықтауды  өңдеуді  қарастырсақ,  пікір  алысу  мен 
қолданбалы  программаларды  өңдегенге  дейін  мәліметтер  қоймасының 
логикалық құрылымдары, әрі оның сөздігі мен басқа файлдардың логикалық 
құрылымдары да анықталынып, ерекшеленіп және құжаттану тиіс.Себебі пікір 
алмасуда және бағдарламаларда МҚБЖ арқылы тұрғызылмайтын мәліметтер 
қоймасы мен қосымша файл элементтері қолданылады. 
 
 1.3 Автоматтанған жұмыс орындарын құру теориясы 
 
ДК негізіндегі АЖО нұсқаларын таңдау 
 
Автоматтанған 
жұмыс 
орны 
(АЖО) 
не 
болмаса 
шетел 
терминологиясында 
«жұмыс 
станциясы» 
кез-келген 
мамандықты 
пайдаланушы  маманның  жұмыс  орны,  бұл  жеке  тұлға  мен  арнайы  қызметті 
орындауды автоматтандырылған түрде жүзеге асыруға арналған құралдар мен 
қамтамасыз  етіледі.  Ондай  құралдар,  негізінен  ДК  болады,  ол  қажет  етілген 
жағдай да басқа қосымша электрондық құрылғылармен қамсыздандырылады: 
дискілік  сақтағыштар,  басып  шығару  құрылғылары,  оптикалық  оқу 
құрылғылары немесе штрихтік кодты санағыштар, графикалық құрылғылары, 
басқа АЖО және локальді есептегіш желілерімен байланысқан құралдар және 
т.б. 
Әлемде  IBM  PС  архитектурасы  бар  маманданған  ДК  негізіндегі  АЖО 
аса көп таралған. 
АЖО  нгізінен  есептегіш  техниканы  пайдалану  бойынша  арнайы 
дайындығы  жоқ  пайдаланушыға  бағытталған.  АЖО-ның  маңызды  белгіленуі 
жұмыс  орнында  мәліметті  орталықтанбаған  өңдеушілігін,  АЖО  және  ДК 
локальдік  желіге  ал  кейде  қуатты  ЭЕМ-мі  бар  есептегіш  желілерге  бірдей 
уақыт  ішінде  ену  мүмкінлігі  кезінде  «өзінің»  тиісті  мәліметтер  қорын 
пайдаланушылығын есептеуге болады. 
Қазіргі  уақытта  көптеген  кәсіпорындарда  ауыл  шаруашылығын 
басқарудың  таратылған  жүйе  концепциясы  жасалуда.  Оларда  иерархияның 
әртүрлі  деңгейлерінде  мәліметтің  локальді  және  көп  жағынан  аяқталған 
өңдеушілігі  көзделеді.  Бұл  жүйелерде  төменнен  жоғарыға  мәліметті  жоғары 
деңгейде  қажет  етілгендерін  жіберу  ұйымдастырылады.  Сонымен  қатар 
мәліметті  өңдеу  нәтижелерірің  маңызды  бөлігі  және  бастапқы  мәліметтер 
мәліметтің локальдік банктерінде сақталу керек.