Дипломдық жобада жекешелендіру формасын таңдап алу моделі және

 

66 

 

 

Мұндағы: 

 

𝑄1 – аппаратурадан бөлінетін жылу;         

 

𝑄2 –жарық көздерінен бөлінетін жылу;  

 

𝑄3 –адамдардан бөлінетін жылу;  

 

𝑄4 –кун радиациясынан терезе арқылы түсетін жылу. 

Артық жылуды жұтуға қажетті ағын ауа санын анықтаймыз 

 

                                 

𝐿 =

∑ 𝑄

АРТЫҚ

𝑐∙(𝑡

ЖОЙ

−𝑡

АҒЫН

)∙𝛾

АҒЫН

  

                               (8.7) 

 

𝐿 =

2532

1 ∙ (27 − 20) ∙ 1,2

= 301,4 м

3

/сағ 

Мұндағы, 

 

𝑄

АРТЫҚ

 = 2532 Дж/сағ – айқын жылулықтың артық бөлінуі;  

          с = 1 Дж/(кг/град) – ауаның жылусыйымдылығы;  

          

𝑡

ЖОЙ

 

 

= 27 

℃ –бөлмеден жойылатын ауа температурасы;  

          

𝑡

АҒЫН

 = 20 

℃ – ағын ауа температурасы;  

          

𝛾

АҒЫН

 =1,2 кг/м

3

 – ағын ауа тығыздығы, 1,2 кг/м

3

. 

Алынған  есептеулерге  сәйкес  кондиционер  таңдаймыз.  Осы 

мақсаттарды  орындау  және  ауа  ағымын  қамтамасыз  ету  үшін  Samsung 

MH18ZC2 қолданамыз. 

 

 8.4 Электр және өрт қауіпсіздігі 

 

Жұмыс  бөлімшесінде  тоқсыз  ештеңке  жұмыс  істемейді.  Мысалға 

алатын  болсақ,  дербес  компьютер,  принтер,  сканер  және  т.б.  тоқтың 

көмегімен  жұмыс  атқаратын  техникалық  заттар  бар.  Ал  тоғымыз  электр 

болып  табылғандықтан,  біз  электр  қауіпсіздігі  мен  өрт  қауіпсіздігін 

ескеруіміз қажет. 

Электр  қауіпсіздігі  дегеніміз  –  ол,  электромагниттік  өрістің, 

статикалық электрленудің, электрлік доға мен электр тоғының зиянды және 

қауіпті әсерінен адамдарды қорғауды қамтамасыз ететін ұйымдастырылған 

және техникалық жұмыстар мен шаралардың жүйесі. 

Тоқтың  биологиялық  әсері  тоқтың  бұлшық  еттер  арқылы  жүруінде 

оның  қысқаруын  тудырады.  Тоқтың  электролиттік  әсері  қан  құрамының 

өзгеруіне алып келеді. 

Электр  тоғына  түсіп  қалғанда  төмендегі  зақымдалулар  болуы 

мүмкін: 

-  күйіп қалу; 

-  терінің металдануы; 

-  электр белгілері; 

-  электроофтальмия; 

-  электр соққысы; 

 

67 

 

 

-  механикалық зақымдалулар. 

Электр соққысы болғанда, адам организмі жалпы зақымданады , яғни 

нерв  және  жүрек  тамырларының  бұзылуы,  бұлшық  еттерінің  тырысуы 

пайда болады [18]. 

Механикалық  зақымдалулар  (тканның  бөлшектенуі,  сынықтар)  адам 

бұлшық еттерінің тырысуы және де электр тоғының әсерінен төбеден құлау 

нәтижесінде болады. 

Электр  тоғынан  зақымдалу  сипаттамасы  тоқтың  тегі  мен  мәніне, 

оның  жүріп  өту  жолына,  әсер  ету  ұзақтығына,  адамның  жеке 

физиологиялық  ерекшелігіне  және  оның  зақымдалған  кезіндегі  жағдайына 

байланысты болады. 

Электр тоғымен жұмыс істейтін қондырғылардан қорғану шаралары: 

-  тоқ өткізгіш бөліктерді қауіпсіз жерге орналастыру; 

-  қорғаныстық жерге қосқыш; 

-  автоматтық ажырақыш; 

-  тоқты өшіріп жүру; 

-  сулы киіммен немесе сулы қолмен ДК қолданбау; 

Өрт  –  бұл  арнайы  жасалмаған,  материалдық  шығындарымен 

қатарласып  жүретін,  кейде  адам  өлімі  болуы  мүмкін,  бақылана  алмайтын 

ошақ  көзі.  Барлық  өрт  қауіпсіздігінен  орындалатын  шаралар  4  түрге 

бөлінеді: 

-  жобалаған кезде болатын техникалық шаралар,  олар: 

-  ғимараттың өртке төзімділігін анықтау; 

-  ғимарат подъездерінің жобалануы; 

-  ғимараттардың өртке қарсы ара қашықтығын ескеру; 

-  ғимаратты найзағайдан қорғау; 

-  эксплуатациялық шаралар: 

-  ұйымдастыру шаралары; 

-  режімдік шаралар. 

Өрттің алдын-алу бойынша жасалатын шаралар: 

-  жұмысшыларға нұсқау беру; 

-  өрт сөндіру әдістері мен заттары. 

Бөлме  өрт  қауіпсіздігі  ережелерінің  талаптарына  сай  әр  100  м

2

 

ауданға  бір  өрт  сөндіргіш  деп  есептеліп,  ОУ-5  көмірқышқылды  өрт 

сөндіргіштермен жабдықталған. Жұмыс бөлмесінің жалпы ауданы 76,8 м

2

, 

сондықтан  бір  өрт  сөндіргішпен  орнатылған.  Өрт  сөндіргіш  зат  ретінде  

көмірқышқылды-хладонды  аралас  құрам  қолданылған.  Көмірқышқылды-

хладонды аралас құрамның есептік салмағы m

d

. 

 

                                             md = kgnV  

                                          (8.7) 

 

Мұндағы,  

 

k  =  l,2  –көмірқышқылды-хладонды  аралас  құрамның  есепке 

алынбайтын шығынының компенсация коэффициенті; 

 

68 

 

 

 

g

n

  =  0,04  –  көмірқышқылды-хладонды  құрамның  нормалы 

салмақтық концентрациясы. 

V – жұмыс бөлмесінің көлемі мына формуламен анықталады: 

V = A ∙ B ∙ H  

                                                                        

 

 

Мұндағы А = 6м – ұзындығы; 

B =  

м – биіктігі. 5м – ені; 

H = 3 

Баллондардың  х  есептік  саны  20л  баллонға  12кг  көмірқышқылды-

хладонды құрамының сыйымдылығы есебінен анықталады. Магистральдық 

құбыржолдың  ішкі  d

i

(мм)  диаметрін  деп  белгілейміз.Магистральдық 

құбыржолдың эквивалентті ұзындығы l

2

 мынадай формуламен есептеледі: 

 

 

 

 

 

 

 

l

2

=k

1

 ·l  

(8.7) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұндағы k

1

=1,2 – есепке алынбайтын жергілікті шығындардың 

компенсациясы үшін құбыржолдың ұзындығын арттыру коэффициенті; 

l=3,2м – жоба бойынша құбыржолдың ұзындығы.Онда ұзындық  

l

2

 = 1,2 · 3,2 = 3,84 м-ге тең. 

Көмірқышқылды-хладонды  құрам  Q  шығыны  құбыржолдың 

эквивалентті  ұзындығы  мен  диаметріне  байланысты  1,4  кг/с-қа  тең.                        

Көмірқышқылды-хладонды  құрамынды  берудің  есептік  t  уақыты  мынадай 

формуламен анықталады:  

 

t=m

d

/60Q 

Сонда 

T = 3,68 / 90 · 1,4 = 0,057 мин 

Көмірқышқылды-хладонды  құрамының  негізгі  қорының  m  массасы 

мына формуламен анықталады: 

 

                                         

                              (8.8) 

 

Мұндағы  k

2

=0,2    -  баллон  мен  құбыржолдағы  көмірқышқылды-

хладонды құрамның қалған бөлігін есептейтін коэффициент. Сонда  

 

m = 1,1 · 3,68 · (1 + 

0,2

1,2

) = 4,72 кг. 

 

Эвакуациялық шығу жолдары деп - сыртқы шығатын шығу жолдары 

немесе баспалдақ торына апаратын ( ол жол сыртқа шығатын жолдар болуы 

тиіс) жолдарды айтамыз. Жұмыс орны мен шығу есігінің ара қашықтығы 60 

м  аспауы  қажет.Барлық  ғимараттарда  міндетті  түрде  эвакуация  жолдары, 

 

69 

 

 

шығу 

есіктерінің 

көлемі 

есептеліп 

СНИП 

(ҚНЖЕ) 

бойынша 

салыстырылады. 

 

8.5 Жарықтандыру талаптары мен талдауы 

 

Жұмыс  орындағы  жарықтандыру  адамның  көру  жұмыс  қасиеттігіне, 

физикалық және моральдік әсерін тигізеді. 

Еңбекке  жақсы  әсерін  тигізу  үшін  өндірістегі  жарықтануға 

қойылатын негізгі жарық техникалық талаптар: 

-  жұмыс орындарын жарықтандыру денгейі орындалатын жұмыстың 

сипатына сәйкес болуы қажет; 

-  уақыт бойынша тұрақты және бір қалыпты жарықтануы; 

-  қатты жылтырау мен айқындылықтың жоқ болуы; 

-  жұмыс  орындарында  диффузиялық  -  жарық  ағыны  болуы  керек 

(яғни көлеіңкесіз жарықтандыру); 

-  жұмыс  орнында  басқа  да  зиянды  факторлар  тудармауы  керек  (шу 

және  т.б.)  және  де  электр  және  өрттен  қауіпсіз  болуы  керек.  Жасанды 

жарықтандыру табиғи жарық жоқ  болмағанда немесе жеткіліксіз болғанда 

қолданылады. Жасанды жарықтандыру үшін қызу шамы, газразрядты шам, 

жазық  жарықжүргіштер  қолданылады.  Жасанды  жарықтандыру  жүйесінің 

типіне байланысты: 

-  жергілікті – жарық ағыны тек жұмыс жерінде ғана таралады; 

-  ортақ – біркелкі және локальді болып бөлінеді; 

-  аралас 

–  ортақ  және  жергілікті  жарықтандырулардың 

қосындысы. Жасанды жарықтандыру тағы да бөлінеді: 

-  авариялық,  егер  жұмыс  жарығы  өшіп  қалса  қосылады  (барлық 

жарықтан 5%); 

-  жұмыстық – барлық бөлмеде және территорияда қойылады; 

-  эвакуациялық – адамға қауіп төндіретін жерлерде қойылады (0,5 лк 

– мекемедегі жарықтық, 0,2 лк – сыртында). 

Жарық  көздерінің  орналасқаны  бойынша  жасанды  жарықтанулар: 

жалпы, жергілікті және құрамаға бөлінеді. Жалпы жарықтануда шамдарды 

жұмыс орындарына біқалыпты жарық беру үшін жоғарыда орналастырады. 

Жергілікті  жарықтануда  жарық  ағыны  жұмыс  орындарына  тікелей 

шоғырланады.  Осы  жағдайда  жұмыс  орны  мен  қоршаған  кеңістік 

жарықтануының  күрт  айырмашылығы  болады,  жұмыстың  жағымсыз 

жағдайлары  құрылады,  зақымдану  қауіпі  өседі.  Бір  жергілікті 

жарықтандыруды пайдалану тек кезеңдік жұмыста пайдаланылады. Құрама 

жарықталуда жалпы жарықтандыруға жергілікті жарықтандыру қосылады. 

 

 

 

 

 

70 

 

 

8.5.1 Жарықтандыру жүйесін есептеу 

 

Жарық түрін таңдаудан, шамдалы түрі мен санын анықтаудан тұрады. 

Жарықтандыру  жүйесін  есептеудің  ең  қарапайым  әдістері:  нүктелік  және 

меншікті қуатын қажетке жарату коэффициенті әдісі болып табылады. 

Қажетке  жарату  коэффициенті  әдісі  жұмыс  бетіне  түсетін  жарық 

ағынының  жарық  беретін  аспаптың  толық  ағынына  тең  болатын 

қатынасының коэффициентін анықтаудан тұрады [19]. 

Есептеген  кезде  мәні  бөлмелердің  геометриялық  параметрлерін 

(бөлме  индексі  і)  солардың  оптикалық  сипаттамаларымен  (S  төбе,  S 

қабырға, S еден жарығының коэффициенті) алынады. 

Бөлме индексі мына формула бойынша анықталады: 

 

                                 i = AB / h (A+B)                                         (8.9)  

Мұндағы, 

A – бөлме ұзындығы 24 м; 

B – бөлме ені 12 м; 

h - есептік биіктігі 1,5 м. 

Менің жұмыс бөлмем үшiн  «Астра» шамын мысалға алайық. 

h=(h

жұм

+h

іліну

) (2,5+1,5)=2м  

i = AB / h (A+B)=(24*12)/2*(24+12)=4 онда 

 

 

Әр  шамдалының  қажетті  ағыны  келесі  формула  бойынша 

анықталады: 

E  –  берілген  минималды 

жарықтылық; 

K

з

 

- 

қор 

коэффициенті; 

S – жарық алатын аудан, м

2

; 

z – 1,1-1,2 тең жарықтың қалыпсыздық коэффициенті; 

N 

– шамдалы саны. 

 

Ф= E K

з

S z / N  =(160*300*1.5*1.1)/15*0.62=8516 лм. 

(8.10) 

 

Шоқтану  шамымен  немесе  ДРЛ  жарықтандыруды  есептеген  кезде 

төбенің  ауданы  бойынша  оларды  бірқалыпты  орналастырып,  шамдалы 

сандарын  белгілеу  керек.  Есептің  алынған  нәтижесі  бойынша  қажетті 

жарық  ағынына  жақын  арадағы  стандарттық  шоқтану  шамы  немесе  ДРЛ 

алынады.  Шам  жарығы  ағынының  ауытқуы  10...  +20%  кем  болмау  керек. 

Шамды  таңдаудың  мүмкіндігі  болмаған  кезде  жақындату  үшін  шам 

сандарын 

өзгертеді.  Люменесценттік  жарықтандыруды  есептеген  кезде 

алынатын Ф шамның жарық ағыны белгілі және n шамдалыдағы шамдар 

 

71 

 

 

саны анықталды Ф = E K

з

S z / n Ф

л 

 =(160*300*1.5*1.1)/15*0.62*5=1705 

лм. 

N  шамдарының  жалпы  санын  бірнеше  қатарға  бөлу  арқылы  әр 

қатардағы  шамдар  саны  анықталады,  ал  шамдардың  ұзындығы  белгілі 

болғанда,  онда  қатардағы  шамдардың  барлық  ұзындығын  табуға  болады. 

Егер алынған ұзындығы бөлме ұзындығына жақын болса, қатар бірқалыпты 

болады, ал егер үлкен болса – қатар саны көбейеді. 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

72 

 

 

Қорытынды 

Дипломдық  жобаның  бұл  бөлімінде  жұмысты  орындау  барысында 

жұмыс  бөлмесінің  желдету  жүйесі,  жарықтандыру  жүйесі,  өртқауіпсіздік 

жүйесі  есептемелері  жүргізілді.  Сонымен  қатар  бағдарламалық  өнімді 

әзірлеу барысындағы қауіпті зиянды факторларды талданды. 

Желдету  жүйесі  есептемелері  қорытындыларына  сәйкес  бөлмеде 

жайлы еңбек жағдайларын тудыру үшін қажетті кондиционер таңдалынды.  

Жарықтандыру  жүйесін  есептеу  бөлімінде  жұмыс  орнында 

нормаланған жарықтандыруды тудыру үшін жұмыс бөлмесінің бүйір жарық 

орындарының  ауданын  есептелінді,  ол  бойынша  табиғи  жарық  толықтай 

бөлмені  жарықпен  қамтамасыз  ете  алмайтындығы  анықталды.  Сондықтан 

да бөлмеге жасанды жарық та қолданылуы тиіс. 

Өрт  қауіпсіздігі  жүйесі  бөлімшесінде  өрттің  потенциалды  шығу 

себептері анықталып, оның алдын алу шаралары қарастырылды. Бөлме өрт 

қауіпсіздігі  ережелерінің  талаптарына  сай  әр  100  м

2

  ауданға  бір  өрт 

сөндіргіш  деп  есептеліп,  ОУ-5  көмірқышқылды  өрт  сөндіргіштермен 

жабдықталынды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

73 

 

 

Әдебиеттер тізімі 

 

1  Волостнов.  Б.  И.  «  Стратегия  приватизаций  государственных 

предприятий за рубежом » ( Экономика и коммерция ) 2 - басылым 2007ж. 

2  Туркова. Л «Как идут за рубежом приваггизационных процессы » 

( Россиский экономический журнал ) № 7 2002 ж. 

3  Аслунд. А « Приватизация в странах бывшего социализма» (Эко) 

№ 10 2011ж. 

4  Сакс.  Д.  «  Приватизация  в  Польше  »  (  Мировая  экономика  и 

международная отношения ) № 10 2010 ж. 

5  Майер. И. « Приватизация в Венгрий: принципы и практика» № 10 

2009 ж. 

6  Лог.  Д  «  Коллекгивная  собственность  работников  »  (  США: 

Экономика, политика, идеалогия ) № 10 2001 ж. 

7  «Госсобственносгь, госкапитализм, приватизация: урок 

8  и историй и современность » ( Конференция материалдары ) 2011 

ж. 

9  Никифоров.  Л.,  Кузнецова.  Т.  «  Коцептуальные  основы 

разгосударствления и приватизаций » ( « Вопросы экономики » ) 

Мир. 2010ж. 

10  Алиманов. Ш. А, « Введение в математическую экономику » 2004 

ж. 

11  Краснощеков. П. С, Петров. А. А «Принципы построения моделей 

2003 ж. 

12  Экланд. И. «Элементы матемагической экономики » Мир. 2006. 

13   Қазақ 

тілі 

терминдерінің 

салалық 

ғылыми 

түсіндірме 

сөздігі:Информатика  және  компьютерлік  техника/  Жалпы  редакциясын 

басқарған  –  түсіндірме  сөздіктер  топтамасын  шығару  жөніндегі  ғылыми-

баспа  бағдарламасының  ғылыми  жетекшісі,  педагогика  ғылымдарының 

докторы,  профессор,  Қазақстан  Республикасы  Мемлекеттік  сыйлығының 

лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2006. – 456 

бет. 

14  Купaрова  Т.А.  «Создание  программирования  баз  данных 

средствами СУБД».М:Мир, 2004. 

15  Голицына  О.Л.,  Максимова  Н.В.,  Попова  И.И.  «Базы  данных», 

М: 

2006ж 

16  Хомоненко А.Д. «Базы данных». Санкт-Петербург, 2007ж 

17  Хакимжанов  Т.Е.  Сборник  задач  по  охране  ᴛруда  и  безопасносᴛи 

жизнедеяᴛельносᴛи: Учебное пособие для вузов. – Алмаᴛы: Эверо, 2007.  – 

274с. 

18.  Белов С.В., Ильницкая А.В., Козьяков А.Ф. и др. 

Безопасность жизнедеятельности. Учебник для вузов. – М.: 

Высш.шк., 2005. – 448