63
етінің ауруы «компьютерлік көз стресі синдромына» (компьютерный
зрительный синдром) айналады. Бұл термин 1992 жылы америкалық
оптометрикалық бірлестік енгізді. Тәжірибелердің көрсетулері бойынша
жоғарғы белгілер «компьютерлік көз синдромы» қолданушылардың 6-7
сағат жұмыстан кейін пайда болады. Әртүрлі хабарламалардың адам миына
жетіп, есте қалуының 87% көру органы рецепторлары, ал 4% басқа
органдарға байланысты екенін ескереді. Омпьютермен 3 жылдан аса
уақытта жұмыс істейтіндер арасында олардың жүйке-жүйелерінің әлсіреуі
типті иммунно-биологиялық ауыртпалықтарды да байқауға болады.
Көбінде электрлік өріс әсеріне өзінің денесіндегі тоқ разряды көбеюі
салдарынан тоқ соғу болады.
Монитордың жұмыс істеу әсері әр кезде қолданушының жасына оның
көру органын және жұмыс орнын ұйымдастыруына да байланысты.
Дербес компьютер мониторында мынадай электромагнитті өріс
көздері болады:
- электростатикалық өріс;
- әлсіз электромагнитті сәулелер бөлінеді, төменгі және жоғарғы
диапозондағы (2 Гц – 400 кГц);
- рентгендік сәлелер, күлгін түсті сәулелер, инфрақызыл сәулелер.
Адам компьютерде босаң қалыпта отырады, ол денесінің қандай
тұрғыда қисайғанына мән бере бермейді. Бұл ағзаға кері әсер етеді:
омыртқа, мойын, бастың бұлшық еті, қол және иықтарға артық салмақ
түскендіктен балаларда – сколиоз, остехондроз аурулары пайда болады.
Компьютерде жұмыс істейтін адамдардың денсаулық жағдайына
теріс ықпал ететін негізгі факторлар:
- компьютер алдында өте ұзақ уақыт отыру;
- монитордың электромагнитті сәулленуінің әсері;
- көзге салмақ түсуі;
- шаршау;
- білезіктердің буындарына шамадан тыс салмақ түсуі;
- ес жоғалтуына орай стресс жағдайы.
Адамның қозғалмай ұзақ уақыт қозғалмай үздіксіз жұмыс істеуі, қан
қысымын көтереді. Миопия, яғни көз жанарының алыстан немесе
жақыннан көру қабілеті нашарлайды. Құлақтың есту қабілетін төмендетеді,
ұйқы қабілеті төмендейді. Сонымен қатар, омыртқаға көп күш
түсетіндіктен (сколиоз омыртқа буынының қисаюы) омыртқа ауруына
шалдығуы мүмкін. Электрленген сәулелер саусақ ұштарына әсер етіп,
қолдың буындарына зақым келтіреді [17].
Жүрек қан тамыр жүйесі мен жүйке жүйесі үздіксіз электромагниттің
зардабын алдымен қабылдайды. Қан құрамы, қан жасушаларының
жаңалауының баяулығы, ақ қан ауруымен ауруы, көз жанарының түрлі
аурулары байқалады. Кеңсе қызметкерлерінің иммундық жүйесі қорғаныш
қызметін атқаратын арнайы ферменттерді қанға беруін тоқтатып жасушалы
иммунитет жүйесінің әлсіреуін тудырады. Эндокриндік жүйе болса,
64
керісінше қанға өте үлкен мөлшерде адреналин бөледі де, жүрекке көп
салмақ түседі. Қан қоюлана бастайды, қою қаннан жасушаларға оттегі
жетіспейді. Ұзақ уақыт электромагниттік сәулеленуге ұшыраған адамның
ас қорытуында, гармональды жақтан да орын алады.
Компьютер алдында мыналарды ескеру қажет:
- компьютердің мониторы мен беттің арақашықтығы кемінде 50 см
болуы қажет.
- компьютер тұрған бөлменің ауасы жиі тазарылуы тиіс.
8.3 Желдету жүйесін есептеу
Жұмыс бөлмесін желдету үшін ғимаратты тұрғызу кезінде салынған
табиғи желдету арналары және жаз мезгілінде ашық терезелер
қолданылады. Алайда мұндай желдету жүйесі жұмыс бөлмесінің климаттық
параметрлерін нормада ұстап тұруға мүмкіндік бермейді.
Бөлмеде жайлы еңбек жағдайларын тудыру үшін қажетті
кондиционерлер санын анықтаймыз. Есепті жылдың жылы мезгілі үшін
әдістемесі бойынша жүргіземіз. Желдеткіш жүйесі бірінші кезекте жоюы
тиіс болып табылатын, өндірістік құрылғылардан бөлінетін жылу есебінен
жылудың артықшылығы (бөлмедегі жылу бөлінулер мен қабырға, терезе,
есік және т.б. арқылы жылу берілулердің арасындағы айырмашылық)
байқалуы мүмкін.
5.1 К Е С Т Е- Жұмыс аймағының ауасы. Жалпы талаптар
Жыл
мезгілі
Ауа
температурасы,
0
С
Ауа
ылғалдылығы, %-
дан артық емес
Ауаның
қозғалыс
жылдамдығы,
м/с-тан
артық
емес
Жылы
20-22
60-40
0,1
Суық
20-22
45-30
0,1
Бөлмедегі артық жылуды жұтуға қажетті ағын ауа санын, м
3
/сағ,
есептейміз.
Алдымен құрылғыдан болатын жылу бөлінуді анықтаймыз
𝑄
1
=
1
∙
2
∙
3
∙
4
∙ 𝑁
НОМ
(8.1)
𝑄
1
= 0,8 ∙ 0,6 ∙ 0,6 ∙ 0,75 ∙ 1200 = 259 кДж/сағ
Мұндағы
1
= 0,8 – номинал қуатты қолдану коэффициенті;
2
= 0,6 жүктеу коэффициенті яғни орташа қолдану қуатының
максималды қажеттіге қатынасы;
65
3
=0,6 – құрылғының жұмыс коэффициенті;
4
=0,75 – механикалық энергияның жылуға айналған бөлігін
сипаттайтын коэффициент;
𝑁
НОМ
= 1200 кДж/сағ – барлық құрылғының номиналды қуаты.
Жасанды жарық көздерінен бөлінетін жылу тәжірибе жүзінде
шығындалатын барлық энергия соңында жылуға айналады деп бағамдалып,
мына формуламен есептеледі
𝑄
2
= 𝜑 ∙ 𝑁
ЖАР
(8.2)
𝑄
2
= 0,8 ∙ 4 ∙ 60 = 192 Дж/сағ
Мұндағы
𝜑 = 0,8 – жылуға айналатын энергия көлемін көрсететін
коэффициент.
Бөлмеге жарық беретін қондырғының қуатын анықтаймыз
(әрқайсысы 60Вт-тан 4лампа)
𝑁
ЖАР
= 4 ∙ 60 = 300 Вт (8.3)
Адамдардан бөлінетін жылуды мына формуламен анықтаймыз
𝑄
3
= 𝑛 ∙ 𝑞
𝑛
(8.4)
𝑄
3
= 3 ∙ 120 = 360 Дж/сағ
Мұндағы n = 3 – жұмысшылар саны;
q
n
= 120 Вт – бір адамнан бөлінетін жылу көлемі.
Бөлмеге күн радиациясынан терезе арқылы түсетін жылу көлемін
анықтау формуласы
𝑄
4
= 𝐹
ОСТ
∙ 𝑞 ∙ 𝑚 ∙ 𝑘
(8.5)
Q
4
= 3 ∙ 224 ∙ 2 ∙ 1,25 = 1680 Дж/сағ
Мұндағы,
F
ОСТ
– терезе ауданы;
q = 224 Вт/м² – терезенің 1 м²-нан түсетін жылу (терезелер
оңтүстікке қарайды);
m = 2 – терезе саны;
k = 1,25 – металл жақтауға арналған түзеткіш көбейткіш.
Артық жылу бөлінуді мына формуламен анықтайды
𝑄
АРТЫҚ
= 𝑄
1
+ 𝑄
2
+ 𝑄
3
+ 𝑄
4
(8.6)
𝑄
АРТЫҚ
= 540 + 192 + 360 + 1680 = 2532 Дж/сағ
