Диплома в республиканском конкурсе «Наследие наших предков сохраним и приумножим»

6

/ Т

е х н о л о г и я

бабамыздың  ұлттық  дәстүрі  мен  өнерін  одан  әрі 

дамытуға  бағыттауымыз  қажет.  Елінің  ертеңіне  ие 

азаматтар -  бүгінгі  мектеп  оқушылары  Сондықтан, 

жасұрпақты ежелден келе жатқан қолөнер түрлерін 

оқып  үйренуге  баулу  арқылы  олардьщ  өздігінен 

ізденіп,  жұмыстар  жүргізуіне  шеберлік  деңгейін 

арттырып, ынта-ықыласын,  қоршаған ортаға қызығу- 

шылығын оятуға жетелейтін үстаздар  қауымы.  Өзім 

сабақ  беретін  сы н ы птарда  еңбек  ету  -   әрбір 

адамның  міндеті  екенін,  еңбектің  адамға  абырой, 

даңқ  әперетінін  үнемі  айтып  отырамын.  Адамның 

өмір  сүруіне  қажетті  игіліктің  бәрі  де  еңбектен 

табылатынын,  еліміздегі,  үйіміздегі  адамдардың 

барлығы  еңбектің  нәтижесінде  жақсы  жетістіктерге 

жетіп  жүргендіктерін  өмірімен  байланыстырып 

түс ін д ір е м ін . 

Ж алпы 

м ектепте 

оқуш ы лар 

технология  пәні  арқылы  көптеген  тәрбиеге үйрену 

барысында  белгілі  бір  мамандыққа  икемделеді.

Оқу 

б а ғд а р л а м а сы н а  

сай 

та қы р ы п та р  

төңірегіндегі  жоспарға  сәйкес  сабақ  өткен  кезде 

оқушы,  мысалы,  «Тамақ  әзірлеу  технологиясы» 

бөлімінде үй  шаруашылығы  еңбегіне тәрбиеленеді.

¥лтты қтағам дар,  оны  әзірлеу 

технологиясы  туралы

«Ас  -   адамның  арқауы»,  «Тәтті  тағамдар», 

«С алат  түр л е р і» ,  «С алқы н  та ға м д а р » ,  т.б. 

тақырыптар  төңірегінде  рефераттар  дайындайды, 

зерттеу  жұмыстарын  жүргізеді.  Мұндай  жұмыстар 

оқуш ы ларды  

ізд е н ім п а зд ы ққа  

үйретед і. 

М атериалды   ж а н -ж а қты  

зе р тте п,  та л д ауға, 

қорытынды  жасауға  үйренеді.  Әдебиеттермен 

жұмыс  жасауға  төселеді.

« С ә н д ік-қо л д а н б а л ы   енері»  те хно л о гиясы  

б өл ім інд е  қолөнер  бұйы м дары н  жасауы ,  ою- 

өрнектің бірнеше түрлерін ойып  білуі,  тігуі,  қазақтың 

үлттық  төсеніштері  -   алаша  мен  киіз  басуға  да 

баспалдақ  деп  ойлаймын.  «Киімдерді  модельдеу» 

бөлімінде  мата  түрлеріне  сәйкес  сән  үлгілерін 

таңдаудағы  бірнеш е  е рекш е л іктерд і  түсіндіре 

отырып,  өлшем  алу  жолдарын  біліп  үйренеді, 

эстетикалық  талғамы  қалыптасады.  Олай  болса, 

желкілдеген  қүрақтай  бой  түзеп  келе  жатқан  бүгінгі 

жастарымызға  сән  үлгілері  мен  жарасымды  талғам 

туралы   тү с ін д ір іп   оты ру  те хн о л о гия  пә нінщ  

мұғалімдерінің  міндеті.

Технология  пәні  -   ж е ке  адам ны ң  дамып 

жетілуіне  еңбектің  негізгі  құрал  екенін  түсіндіріп, 

еңбек  ету  арқы лы   өз  қа б іл е тте р ін   д ам ы туға 

б е й ім д е й д і.  С онд ы қтан,  те хн о л о ги я  сабагы 

оқуш ы ны ң 

бол а ш а қта  

е ң б е ксүй гіш  

болып 

қалыптасуына  ықпал  жасайды,  Сабақты  тартымды 

өткізу  оқушыларды  өз  қабілетімен  жұмыс  істеуге 

баулиды.

¥лттық баскиім -  

КИМЕШЕК

Ы.К. СЕЙТБЕКОВА,

Панфилов аты ндағы  орта  мектептің 

технология пәні мүғалімі 

Алматы обл ы сы ,  Кербүлақауданы , 

Қоғалы ауы лы

С аб ақты ң  м ақсаты :  қазақтың  ұлттық  киімі  -

кимешекке  ерекше  тоқталу,  түсінік  беру.

Білімділік.  баскиім  туралы  ойларын  дамыту;

Д а м ы т у ш ы л ы қ;  ұ л тты қ  мәдени  мұраны ң 

тәрбиелік  мәнін  түсіндіре  отырып,  білімгерлердің 

та қы р ы п  бойы нш а  ш ы ға р м а ш ы л ы қ  қабілетін 

дамыту;

Тәрбиелік:  түстік  ш еш імдерді  таба  отырып, 

ким еш ек  үл гіл е р ін   о ю -өрнектерм ен  безендіру 

арқылы  эстетикалық  және  еңбек  тәрбиесін  беру.

Сабақ түрі: дәстүрлі  емес сабақ.

Сабақты ң ф орм асы :  пікір алмасу сабағы.

Сабақты ң әдісі:  түсіндіру,  көрсету,  әңгімелесу.

1.  Ұйымдастыру  кезеңі:

Сабаққа  келген  қонақтармен  таныстыру.

Сабаққа  дайындығын  тексеру.

II. Алдыңғы сабақтарға  шолу.

"І.Қ аза қты ң  ү л тты қ  ою л ары ны ң  түр л ерін 

айтыңдар?

2.  Олар  қандай  топтарға  бөлінеді?

3.  Мата  бетіне  оюды  қалай  түсіруге  болады?

Міне,  біз  сіздермен  алдыңгы  сабақтарда  өткен

та қы ры птарға  то қталы п,  одан  ою -өрнектердің 

түрлерін,  оның  ш ы ғуы на,  қолдануы на  тоқтала 

отырып,  жаңа  тақырыпқа  да  келдік.

III.  Жаңа  тақырып.

Қазақтың  ұлттык,  баскиімі  -   кимешек.

XX  ғасырдың  алғашқы  ширегіне  дейін  қазақтың 

үлт  ретіндегі  бір  ерекшелігі  бар.  Ол  -   қазақтьщ 

ешқашан  жалаң  бас  жүрмегені.

Жалаң бас жүрмеудің эстетикалық,  экологиялық 

не гізд е р і  бар.  Мың  ж ы л д ы қ  тарихы нда  аттан 

түспеген  халық үшін  денсаулық  аса  қажет.

Табиғатпен  өскен  халық  баскиімге  де  езінің 

ежелгі материалдарын пайдаланған.  Оған түрлі мал 

мен  аң  те р ісін   па йд а л а н ы п,  осы  күнге  дейін 

жеткізді.

С ондай-ақ,  б а ски ім н ің  бірі,  әйелдер  киетін 

баскиім  -   кимешек.  Кимешекті  жас  келіншектен 

бастап,  егде  әжелерге  дейін  киген.  Ол  көбінесе  ақ 

м атадан 

тігіл ге н ,  ал 

ж а стау  ке л інш е кте р ге  

үлбіреген  ақ  жібектен  кимешек  тіккен.  Кимешек  -  

басты,  мойынды,  кеудені,  иық  пен  жауырынды 

жауып  тұрады.

«Мектептегі технология.  Технология  в  школе»

№7/2010

^ Й

е х н о л о г и я

7

Көбіне жас  келіншектерге  арналған  кимешектер 

тігіл ге н   кезде,  бет  ж а қта р ы   алуан  түр л і  ою- 

өрнектермен  кестеленіп,  кей  жағдайда  алтын, 

куміс,  асыл  тастармен,  түрлі  шытырмалармен, 

моншақтармен  әшекейленеді.

Бүгінгі  сабағымызда  осыдан  63  жыл  бұрын  жас 

ке л інш е кке   т ігіл ге н   ким е ш е кті 

үл гі  ретінде 

пайдаланамыз.  Бұл  біздің  ауыл  тұрғыны  Әуесхан 

әжеміздің  кимешегі.

Кимешектің  өзі  сырып  тігілген,  моншақтармен, 

тиы ндарм ен,  ш ы ты рм аларм ен  әш екейленген, 

көбіне  қызыл  түсті.  Анасының:  “қызымның  барған 

жерінде  денсаулығы  зор  болсын,  үбірлі-ш үбірлі 

болсын" деген  тілегімен  тігілген.

Бұрынғы  заманда  егер  жас  келіннің  жолдасы 

қайтыс  болған  кезде,  сол  күннен  бастап  әйелге  ақ 

кимешекті  бір жыл  бойы  кигізген.  Бір  жылдан  кейін 

кимеш екке  бір  қызыл  жол  жүргізеді  екен.  Үнді 

көркем  киносында  бай қа са ңд а р ,  жас  кел інн ің 

м аңдайы на  қызыл  мең  қойы л ад ы ,  кейін  сол 

келінш ек  оны  қара  тү с ке   бояйды .  Б ізд ің   де 

кимешегіміздің  сондай  жолдары  бар.

Әжелердің  кимешегінде  оюлары,  неше  түрлі 

тастары   мол  болса,  онда  ондай  кісі  немере- 

ш өберелі,  ө с іп -ө н ге н , 

ж ақсы   тә р б ие л е н ге н  

балалары  бар,  мал  басы  мол  дәулетті  отбасының 

әжелерінің  бірі  болып  есептелген.

Кимешек  -   өте  қасиетті  баскиім.

Қазіргі замандағы кимешектерге тоқталу.

Мына кимешек заманымызға сай тігілген, тоқыма 

баумен бастырған,  етегі жібектен,  басындағы  бөрігі 

оюланған,  сырып  тігілген.  Бұл  кимешек  әжелерге 

арналған  жасыл  және  ақ  түсті.

¥лттық  киімдер  дүкенінде  мынадай  киімдер 

саты лады :  бүл  ж е л е тке   киізден  тігіл ге н ,  ою- 

өрнектер  салынған.  Қыздарға  арналған  тақия, 

матасы  киіз,  о ю -ө р н е кте р м е н   әш еке й л е н ге н . 

Ж үм ы стар 

өте 

ж ақсы  

істе л ге н , 

мүнда 

д и зайнерле рдің,  тіккен  тігін ш іл е р д ің ш е б е р л ігі 

ерекше көрініп тұр.  Мұндай  киімдерді  алуға болады 

жэне  ерекше  көзге  көрінеді.  Мына  суретте  ұлттық 

оюлары  қолданылғаны  көрініп  тұр.

IV.  Әжелерге  сөз  беру.  Сұрақ  қою.

V.  Киімге  байланысты  ырымдар.

1.  Ж ас  қы зд ы ң  ба сы на   ақ,  қара  орамал 

тартпайды. А қ -  жаулықтың,  қара -  қайғының белгісі.

2.  Сыңар  аяқкиім  киген  баланың  әйелі  үры 

болады.

3.  Киімнің түймесін айқастырып салса,  қуанышты 

хабар  келеді.

4.  Ілулі  түрған  киімнің  түймесін  салмайды.

5.  Аяқкиімді  он  аяқтан  бастап  киеді,  сол  аяқтан 

шешеді.

6.  Қонаққа  келген  сәбиге  кегендік береді  немесе 

киім  алып  береді.

7.  Киім  сатып  алғанда:  «Киімің  күйрек,  жаның 

берік  болсын»  деген  тілек  айтады.

8.  А я қки ім д і  тө ң ке р іп   қою ға,  те р іс   киюге 

бол м айд ы . 

О лай 

ж а с а с а , 

адам ны ң  жолы 

болмайды.

9.  Қазақ  аяқкиімнің  табанына  қарамайды.  Оның 

баспайтын  жері  жоқ.  Сондықтан  да,  былганыштан 

кәз  ұшынады.

10 

Баскиімді  кез  келген  жерге  тастамайды, 

аяққа  баспайды,  астыға  басып  отырмайды,  аяққа 

кимейді.  Олай  жасаса,  бастан  бақ  таяды,  бас 

ауруына  тап  болады.

11. 

Баскиімді  айырбастамайды.  Олай  жасаса, 

басы нд ағы   бағы  ке те д і.  Б а ски ім ін   сатуға  да 

болмайды.  Бөтен  адамға  баскиімін  бермейді.  Олай 

жасаса,  адам  басы  кемиді.  Баскиімін  сыйлауға  да 

болмайды.

-  Міне,  балалар  бүл  еж елден  келе  жатқан 

қазақтың  киімдерге  байланысты  ырымдары.  Бұл 

ы ры м дарды   халқы м ы з  қатаң  сақтаған,  ырым, 

тыйымдар  тәрбиенің  езегі  болған.

-  Балалар,  осы  сабақты  қорытындылай  отырып, 

бірнеше  сүрақтарға  жауап  беріңдер.

1.  Киімге байланысты нақыл сөздерді білесіңдер 

ме?

2.  Баскиімге  кезқарастарың  өзгерді  ме?

3.  Фольклорлық  стиль  ұнады  ма?

4.  Өздеріңе  қандай  жаңалықтар  аштыңдар?

Қонақтарға  ою -өрнек  салы нып  тігіл ген  ине

салғыш  сыйлыққа  беріледі.

«Мектептегі технология.  Технология  в  школе»

№7/2010