Диплома в республиканском конкурсе «Наследие наших предков сохраним и приумножим»

^ £

е х н о л о г и я

11

Өрнек салып  шым  ши тоқу

Н.Ш. ЗАРУБЕКОВА,

«Өндіріс  орта  мектебі»  мемлекеттік  мекемесі, 

Бесқарағай  ауданы,  ШҚО

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушыларға шым ши тоқу әдісін үйрету, 

жасалу  жолымен  танысу;

Дамытушылық:  табиғат  байлығын  пайдалану 

барысында  еңбекке,  өнерге  деген  ынта-жігерін 

арттыру, өз беттерінше жұмыс істей білу қабілеттерін 

дамыту;

Тәрбиелік: халқымыздыңұмытылып бара жатқан 

мәдени  мұрасы -   ши  тоқу  өнерін  қастерлеп,  өнерге 

деген суйіспеншілік сезімдерін оята отырып, ұлттық 

тәрбие  беру.

Сабақтыңтүрі: аралас.

Көрнекіліктер: дайын тоқылған шым шилер,  “Ши 

то қуд ы ң  те х н о л о ги я л ы қ  к а р та с ы ” , 

“ Ши  тоқу 

негізіндегі  қауіпсіздік  ережесі"  плакаттары.

Құрал-жабдықтар:  ши талшықтары,  қарапайым 

қондырғы,  тоқыма  жіптер,  ПВА  желімі,  салмақ  тас, 

арқау  жіп,  тоқылатын  шидің  плакатқа  салынған 

суреті.

Сабақ  жоспары:

1.  ¥йымдастыру.

2.  Өткен  сабақты  пысықтау.

3.  Жаңа  сабақ.

4.  Қауіпсіздік  ережесімен  таныстыру.

5.  Сарамандық  жұмыс.

6.  Үйге  тапсырма.

7.  Қорытынды.

1.  Оқушыларды  түгендеу,  амандасу,  сабаққа 

дайы нд ы қтары н  тексеру,  сабақ  м ақсаты м ен 

таныстыру.

2.  a)  Шидің  неше  түрі  бар?

ә)  Ши  тоқу  үшін  нелер  қажет?

б)  Ши  тоқымас  бүрын,  неліктен  оны  көлеңкелі 

жерде  кептіру  қажет?

в)  Шиді  неге  аршимыз?

3.  Біз бүгін  танысқалы  отырған  шидің бір  түрі  -  

шым ши. Шым  ши -  қазақтың қолөнерінің мағыналы 

мән  бере  орындалатын  тоқыма  өнерінің  бір  түрі. 

Тоқы лғаннан 

кейін 

ш ы ғаты н 

ө рнекті 

“шым ши” дейді.

Х алқы м ы з  ақ  шиді  қүрт  ж аю ға,  ет,  д әнді 

дақылдарды  кептіруге,  киіз  үй  ішіндегі  ыдыс-аяқ 

түратын  жерді  бөліп  қоюға,  әсемдеуге,  есігіне 

ә д е м іл ік  үш ін  па й д а л а н ға н .  Ш иді  қаж е тіне

үйлестіріп  пайдалана  білген  халқымыздың  өнері 

бүгінгі  күнде  қайта  өркендеу үстінде.  Шым  ши тоқу 

ке зін д е ,  кө б іне се   ге о м е тр и я л ы қ  о ю -өрн ектер 

тоқыса,  қазіргі  кезде  әр  тақырыптағы  суреттерді 

тоқуға болады.

Ол  тек  әдемілік  үшін  ғана  емес,  кереге  сыртын 

тұтқан кезде, суық  желді үй ішіне өткізбеген, жылуды 

сақтаған.  Ал,  қазіргі  біздің  заманымызға сай  етіп әр 

түрлі  шым  шилерді  тоқып,  үй  ішін  көркемдеуге 

болады.

Шым  шидің  тоқылу  жолына  келетін  болсақ,  ол 

сы рм ақ, 

текем ет, 

ал аш а 

тоқу, 

киіз 

басу 

жұмыстарына  қарағанда,  әлдеқайда  жеңіл.

Шым  ши  орау  екі  тәсілмен  орындалады:

а)  бұрын  тоқылған  шидің  өрнегімен  тоқу;

ә)  жаңа  өрнек  үлгісімен  тоқу.

4.  ІІІи  тоқу  кезіндегі  қауіпсіздік  ережесі.

1.  Шиді  аршып,  тазалау барысында өте сақ бол, 

ши  қолды  кесіп  кетуі  мүмкін.

2.  Ши  шыбығын  жоғары  көтерме,  абайла,  көзге 

кіруі  мүмкін.

3.  Жұмыс  барысында  тәртіп  сақта.

4.  Қайшы,  пышақпен  шиді  кескен  кезде,  қолды 

жарақаттап  алудан  сақтан.

5.  Сарамандық  жүмыс  жоспары.

1.  Нұсқау  карталарын  тарату.

2.  Ши  шыбықтарын  тарату.

3.  Алдын  ала  сурет  салынған  плакат  енімен 

бірдей  етіп  шиді  кесу.

4.  С урет  б ойы н ш а  пы ш а қпе н  ши  бойына 

кертіктер  салу.

5.  Кертіктерді  суреттегі  түске  дәлдеп  жіптерді 

орау.

6.  Жіп  басын,  ушын  желіммен  бекіту.

7.  Дайын  шиді  қондырғыдан  алу.

6. Үйге тапсырма:  ши түрлері, шым ши  сөздеріне 

сөзжүмбақ  құрастырып  келу.

7.  Ж ұм ы с 

орны н 

жинау. 

О қуш ы ларды  

жүмыстарына  байланысты  бағалау.

Қолданылған  әдебиеттер:

1.  Жүннен  жасалатын  бүйымдар.

2.  Еңбекке  баулу.  4-сынып.

3.  “Мектептегі  технология.  Технология  в школе” , 

№  3.  2009  ж.  №  9.  2006 ж.  №12.  2008  ж.

«Мектептегі  технология.  Технология  в  школе»

№7/2010

12

% £

е х н о л о г и я

Түнгі көйлектің 

сызбасын  жасау. 

Масштабы  1:4 

Түнгі көйлекті модельдеу

Гүлпара СЕРИКБАЕВА,

№ 159  көп салалы  мектеп-гимназиясының

мұғалімі, Апматы қаласы

Сабақтың мақсаты:  сән журналы бойынша үлгі 

таңдау  және  түнгі  көйлектің  сызбасын  дайындап 

уйрету.  О қуш ы ларды   на қты л ы ққа,  әсе м д ікке , 

талғаммен  киінуге  үйрету.

Сабақтың міндеті:

1)  Б ілім ділігі:  үлгіні  таңдаған  кезде  киім нің 

қолайлы,  әдемі,  сәннің  соңғы  бағытына  сәйкес 

болуын  қадағалаған  жөн;

2)  Дамытушылығы:  қазіргі  заманғы  киімдер  сан 

алуан,  киюге  ыңғайлы  және  қолайлы  болуы  керек:

а)  Гигиеналық  жағынан  -   әдемі,  сәнді;

ә)  Пайдалану  жағынан  -  төзімді,  ұзақ  киетін;

б)  Экономикалық  жағынан  -   бағасының  қымбат 

болмауы  жағын  есте  сақтау;

3)  Т ә р б и е л іл ігі:  о қуш ы л а р д ы   и ке м д іл ікке , 

ұқыптылыққа,  талғампаздыққа  тәрбиелеу,  өнерге 

қызығушылығын  арттыру.

Сабақтың  көрнекілігі:

1)  Мұғалім  үшін:  сән  журналдары,  үлгі,  бор, 

буклет,  түнгі  көйлек  түрлері,  сантиметрлік  лента.

2)  Оқушылар  үшін:  дәптер,  еңбек  қүралдары, 

мата,  ине,  жіп,  қайшы,  үлгі,  сән  журналы,  сызғыш, 

бор,  сантиметрлік  лента,  үлбірек  қағаз  (калька) 

түйрегіш,  қалам,  сызғыш,  т.б.

Пәнаралық  байланыс:  геометрия,  сызу,  сурет, 

тарих,  бейнелеу  өнері,  биология,  химия.

Сабақтың әдісі.  а)  Теориялық  сабақ;

ә)  Сарамандық жұмыс; 

б)  Мақал-мәтел  сайысы.

Сабақтың  барысы:  1)  ¥йымдастыру  кезеңі:

а) Оқушыларды түгендеу;

б) Оқу-құралдарын тексеру.

2)  Өткен  сабақты  қайталау.

Сүрақ-жауап  арқылы  қайталау.

Ж үннен,  ж іб е кте н   то қы л ға н  м а тал а рд ы ң 

қүрамы.  Осы  маталардан  тігілген  киімдерді  күту 

жолы.

1)  Табиғи  жүн  қалай  алынады?

Жауап.  Табиғи  жүн  қой,  ешкі,  түйе  малынан 

алынады. Жүн матаны көбінесе қой жүнінен тоқиды.

2)  Табиғи  жібек  қайдан  алынады?

Жауап.  Табиғи  жібек  -   өте  нәзік,  жіңішке  жіп. 

Оны  түт  жібек  қүртының  қуыршағынан  алады.  Бүл 

тәсіл  тоқыма  өндірісінде  кеңінен  қолданылады. 

Қуыршақтағы  жібек  жібінің  үзындығы  700-800  м-ге 

дейін  жетеді.  Жіп  өте  жіңішке  болғандықтан,  бір

емес,  бірнеше  қуыршақтың жібін  біріктіреді,  мұндай 

жіпті  жібек  шикізаты  деп  атайды.

Жаңа  сабақты түсіндіру.

Үлгіні  таңдаған  кезде  киімнің  қолайлы,  әдемі, 

соңғы  үлгідегі  сәнмен  сай  болғаны  дұрыс.  Қазіргі 

заманғы  киімдер  көп  қырлы,  киюге  ыңғайлы  және 

қолайлы.  Алайда,  тігін  бүйымы  өмір  ағымына  сай, 

қандай  болғанда  да,  негізгі  талаптарға  сай  болуы 

керек.  Яғни,  гигиеналық  жағынан  -   әдемі,  сәнді, 

па йд ал ан у  ж а ғы нан  -   т ө зім д і,  ұза қ  киіл етін, 

экономикалық  жағынан  -   бағасы  қымбат  болмауы 

тиіс.

Сән,  мода сөзі -  француз тілінен келген. Ол  өзіне 

дейінгі  латынша  «modus»  сөзінен  шыққан,  өлшем, 

бейне,  тәсіл  деген  мағынаны  білдіреді.  «Burda» 

ж урналы   -   д үни е   ж ү з ін д е гі  ең  таны м ал  сән 

журналы.  «Burda» -  өз оқырмандарын халықаралық 

сәннің  соңғы  үлгілерімен  таныстырады.

Сән  дегеніміз  -   белгілі  бір  уақыт  аралығында 

б ары нш а 

та ны м ал  

болған 

және 

көпш ілік 

мойындаған  ең  үлкен  таралым.  Әрбір  үлгінің  өз 

нөмірі болады.  Қосымшадағы осы нөмірдің астында 

оны  дайындау  жөнінде  нұсқаулар  жазылады.  Одан 

үлгінің  суретін,  материалдық  шығынды,  қосымша 

парақты,  п іш ім д е р д ің  кіш ірейтіл ген  сызбасын, 

жайылманың  жоспары н,  түсініктем е  ақпаратты 

табуға болады. Үлгінің суретінде барлық тігістер мен 

бөлшектер  көрсетіледі.

Материалдық  шығын  -   мұнда  үлгіні  дайындауға 

қажетті  барлық  материалды қ  шығындар  жайлы 

мәліметтер  беріледі.

Қосымш а  па рақ  -   піш ім  б еттері,  контурлы 

сы зы қта р  әр  тү р л і  ж ур н а л д а р д а   әрқалай 

белгіленеді.  Мысалы,  «Маусым  сәндері»  (Модели 

сезона)  журналында  ол  I,  II,  III,  IV  секілді  рим 

цифрларымен  белгіленсе,  «Burda»,  «Boutigue» 

журналдарында  А,  В,  С,  Д  әріптерімен  белгіленеді.

Пішімдердің  кішірейтілген  сызбасы  -   пішімнің 

беттерінен  нені  көшіріп  алу  жайлы  түсінік  береді. 

К іш ір е й тіл ге н   с ы зб а н ы ң   б ө л ікте р і  піш ім нің 

беттеріндегі түпнұсқамен толықсәйкес келеді. Әрбір 

бөліктің  өзіндік  нөмірі  болады.  Онда  сызықтар 

ж ү р гіз іл іп ,  циф рл ар  мен  ш артты  белгілер 

салынады.

Ж айы лм а 

ж о спа р ы  

-  

қағазд ағы  

піш ім 

бөліктерінің  матада  орналасуының барынша  тиімді 

тәсілдерін  көрсетеді.  Мұндайда  мата  беткі  жағы 

іш іне  қараты л ы п,  қос  қа б а тта л ы п  б үктеле ді. 

Матаның  бүктемесі  бүктеме  (стб)  деп,  ал,  матаның 

бойлық  шеткі  кенере  (кромка)  деп  таңбаланады.

Түсініктеме  мәтін -  онда үлгінің аталуы,  өлшемі, 

ұсынылатын  матаның  шығыны,  бөліктердің  тізімі 

және  тігу  ерекшеліктерінің  қысқаша  сипаттамасы 

беріледі.  Өлшемді  анықтау,  пішімдерді  пайдалану. 

Пішімді  көшіріп  алу  үшін  төмендегідей  қүралдар 

қажет:  сантим етрлік  таспа,  калька,  қарындаш, 

сызғыш,  қайшы, түйрегіштер.  Пішімді көшіріп алудан 

бұры н,  әркім   б е р іл ге н   кесте  бойы нш а  е зінің

«Мектептегі технология.  Технология  в  школе»

№7/2010