Й ^ Е Х Н О Л О Г И Я
33
ҚА М Ш Ы
Ө Р У
Айдар Т үрсы нбайұлы ШАЙХИН,
Әлихан Бөкейхан атындағы №76 орта мектебінің
технология пәнінің мұғалімі.
Қарағанды қаласы
С а б а қ т ы ң б іл ім д іл ік м а қ с а т ы :
қазақ
халқының үлттық өнерін дәріптеу, келешек ұрпаққа
қамшы өру өнерін үйрету, өнер туындылары арқылы
эстетикал ы қ та лғам ы н бейнелеу. Д ағды ларды
жаңарту, б е л гіл і ә д іс те р д ің әсерін бекіту,
тапсырманы орындауға немесе білім іскерлігін
жаңа жағдайға бейімдеу;
Дамы т уиіы лы қ:
үлттық мақтаныш сезімін ояту,
эстетикалы қ талғам ы н үштау, енерге ынтасын
дамыту, әдемілікке, сүлулыққа, талғампаздыққа
тәрбиелеу;
Т ә р б и е л іл ік :
оқуш ыларды өз елін, қазақтың
қолөнерін қүрметтеуге тәрбиелеу.
Пәнаралы қ байланы с: тарих, сызу, геометрия
М а те р иа л д ы қте хни ка л ы қж а б д ы қта у:
1. Құрал-жабдықтар, аспаптар (4-таспа жіп),
қайшы;
2. Технологиялық карта, плакаттар, альбом-
суреттер;
3. Мүғалімге арналған әдебиеттер:
Технология. 6-сынып.
Тері және былғары материалдарын керкемдеп
жендеу. “Мектептегі технология", №11, 2003 ж.
Сабақтың бары сы:
1. ¥йымдастыру кезеңі
2. Сабаққа қатысуды бақылау (түгендеу).
3. Ж ұмыс киім ін және сабаққа дайынды ғын
тексеру.
2. Өткен материалды қайталау Не білесің?
1.
Карточкалық тапсырмалар бойынша өткен
сабақта меңгерген білімдерін тексеру. Оқушыларға
қойылатын сүрақтар:
- Теріні қалай бояйды?
- Теріні кө р ке м д е п өңдеуге қаж етті қүрал-
саймандарды ата?
- Талқы дегеніміз не?
Сөзжұмбақ шешу.
1. Асау жылқыны ұстағанда қолданылатын құрал.
2. Ауыздықсыз жүгеннің түрі.
3. Ерсіз атқа салынатын киізден жасалатын
бүйым.
4. Ат арба жеккенде көтерме салатын темір.
5. Қамшының сабына қолданылатын ағаш.
Үй тапсырмасын жалпылама қорытындылау.
Миға шабуыл.
Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Жоспар:
1. Қазақ халқының қолөнері, тері өңдеу және
одан алынатын бұйымдар, қамшы өру.
2. Қамшының қолданылуы, түрлері.
Аң терісінен
Саз
бағалы киім
аспаптарын
түрлері
Тері
б үйы м д ары ны ң
қо л д а ны л уы
жасауда
Ат әбзелдерін
Үй
жасауда
тұрмысын
қамшы өру
Сәндік
қолданбалы
өнерде
жасауда
қ
*
р
ы
; қ
Н
0
Қ
т
А
Т
0
Қ
ы
М
Е
р
Ш
I
К I
т
0
Б
Ы
л
Ғ
! Ы І
3. Қамшы өру, таспасы.
Халық қолөнері - дүние жүзінің әр халқына тән,
бұл халық қазынасы, ғасырлар мұрасы. Үлттық
ө нерд ің ө зін д ік е р е кш е л ікп е н қалы птасуы на
үлкен ә серін ти гізе т ін ж а йт көп ғасы р л а р ға
созылған көшпелі өмір. Төрт түлік малдың етін,
терісін, жүнін, тіршілік қажеттілігіне жұмсай білген
халқымыз, бір емес бірнеше ғылым саласын іс
ж ү зін д е и ге р ге н . С о л а р д ы ң іш інд е кеңінен
пайдаланған енер туындысы - тері өңдеу және
одан қажетті бүйымдар жасау, соның ішінде ат
әбзелдерін жасау, ат әбзелінің құрамына кіретін
бүйымдардың бірі - қамшы.
О қуш ы ны ң б іл ім д іл ік деңгейін толы қты ру
Қамшы - ат, көлік, мал айдауға арналған
жабдық.
Қамшы - қорғануға, қарсыласын ұрып жығуға
арналған суық қару.
Қамшыгерлік - қоргана білетін және жауын
жайратып салатын машық /мамандық/.
Қамшы - әрбір малшының қолында жүретін
еңбек құралы және елеусіз қүрал. Қамшыны
ертеде әйелдерді босандырып алуға қолданған.
Ондай қамшы - қасиетті адамдардың қамшысы
болған.
Қамш ының түрлері
Ат қамшы
Қасиетті қамшы
Дырау қамшы
Дойыр қамшы
Киелі қамшы
Шашақты қамшы
Шыбыртқы қамшы
Орама қамшы
Шолақ қамшы
¥зын қамшы
Қамш ы ны ң спорт пен байланы сы
Қамшы арқылы жауынан қорғана алатын не
жайратып салатын адамдар - қамшыгер деп
аталады. Қамшыгерлік тума қасиет емес. Адам
табиғатындағы тездік, ептілік, сәндік, сезімталдық,
өткірлік, батырлық, сескенбейтін серттілік сияқты
ішкі қасиеттермен ұштасып жататын мамандық.
«Мект епт егі т ехнология. Технология в школе»
№ 7/2010
34
Л ^ Е Х Н О А О Г И Я
Тірек сызба - 2
Қамшы таспалары
I
п
Терт
Алты
Сегіз
Он екі
Он алты
таспа
таспа
таспа
таспа
таспа
Тірек сызба - 3
Қорғануға,
қарсыласын
ұрып жығуға
арналған суық
қару
А т кө л ікке
арналған
Қамшының
қолданы луы
Спортпен
байланысты
Мал айдауға
арналған
жабдық
Металды
көркемдеп өңцеу
Ерсін БАЙДРАХМАНОВ,
А. Жанпейісов атындағы №105 орта мектептің
те хн о л о ги я
п ә н ін ің
м уға л ім і
7 “а” - сыныбы.
Мақсаты:
Б іл ім д іл іг і:
м етал д ы
кө р ке м д е п
өңдеу
технологиясын меңгеру, қаңылтыр бетіне өрнек
түсіруді уйрену;
Т ә р б и е л іл іг і:
о қуш ы л а р д ы ұқы п ты л ы ққа ,
іс ке р л ікке
тә р б и е л е уі
Д амы т уш ы лы гы :
оқушылардың ой қабілетін
дамыту.
С а б а қ
т и п і:
а р а л а с
сабақ.
Сабақ әдісі: түсіндірмелілік.
Сабаққа қолданы латы н стратегиялық әдістер:
топтастыру әдісі, СТО әдістері.
К ө р н е к іл іг і: слайдтар, плакат, үлестірм е лі
карточкалар, темір бөлшектері.
Құралдары : ағаш балға, балға.
Пайдаланған әдебиет: Технология оқулығы.
Д. Шоқпарұлы «Қазақ халқының қолөнері».
I.
¥йымдастыру кезеңі
а) Сабаққа дайындық жүргізу.
ә) Оқушыларды түгендеу.
б) Оқушы назарын сабаққа аудару.
II. Үй тапсырмасын тексеру
Сым темірді өңдеу
1. Топтастыру әдісі бойынш а сым темірден
қандай бүйым жасауға болатындығын сүрау;
Топтастыру әдісі:
2. Сымнан немесе жұқа қаңылтырды тілу арқылы
жасаған бұйымдарын тексеру;
3. Оқушыдан бүйымның орындалу әдісін және
кездескен қиындықтарын сұрау.
III. Үй тапсырмасын бекіту
Үлестірмелі карточкалар
IV. Жаңа сабақ
Металды көркемдеп өңдеу.
Халық шеберлері темірді, күмісті, алтынды және
олардың қоспаларын көркемдеп өңдеу әдісін ерте
ке зд е н -а қ
біл ге н.
Б ертін
келе
оларды ң
те хно л о гиясы н ж е тіл д ір іп , тамаш а бұйымдар
ж асаған. М ысалы, те м ір д і бедерлеп құю мен
ернектеудің озық үлгісіне: Қожа Ахмет Иасауи
ке с е н е с ін д е гі Т айқазан, алты ннан бедерлеп
жасалған Алтын адам, республикамыздың тарихи-
өлкетану мұражайларындағы зергерлік бұйымдар
жатады. Болат темірден жасалған қару-жарақтар,
те м ір д е н ж а са л ға н үй м ү л ікте р ін күм іспен
батырмалап өрнектеу, жұқа қаңылтырдың бетін
б едерле п кө р ке м д е у ж ұм ы стары - осындай
еңбектің жұмысы.
Халқымыз ағаш пен темір өңдейтін қолы епті
адамды ұста дейді. Темір өңдейтін ұста арнаулы
шеберханада жұмыс істейді. Оны ұстахана немесе
дүкен деп атайды. Ал, әсем бұйымдарын: білезік,
жүзік, алқа, сырға, т.б. жасайтын шеберді зергер деп
атайды. Зергер - темір мен құнды металды және
олардьщ қоспаларын көркемдеп өңдеуші. Темір
ұ ста л а р ы н а
қа р а ға н д а ,
зе р ге р д ің
қүрал-
саймандары кішілеу келеді. Халық үста мен зергерді
ісмер деп атайды
Ш е б е р л е р д ің ке пте ге н әсем бұйы м дары
қаңылтырдан жасалған.
Қаңылтырды көркем деп еңдеудің ең ежелгі
түрінің бірі - шекімелеу әдісі. Ол үшін қаңылтырдан
жасалатын бұйымның пішіні мен мөлшеріне сәйкес
пластина кесіп алынады. Бедер салу жүмысы,
н е гізін е н , қа ң ы л ты р д ы ң б етіне ж ү р гізіл е д і.
Бедерлеу жүмысын жүргізу үшін, бірінші кезекте
металдың бетіне қажет суретті салып алу қажет.
Қаңылтыр астына резеңке төсеніш салу қажет.
Бүйымның бетін нүктемен, сызықпен бедерлеу
тә с іл д е р і дәл әрі алуан түр л і болы п келеді.
Қаңылтырдың бетін арнайы қүрал-саймандардың
кө м е гім е н
ш е кім е л е й д і.
М ұндай
қүрал-
саймандардың қатарына арнайы шекігіштер мен
б а л ға л а р ж атады . Б ал ға л а р мен ш е кігіш тің
түрлеріне байланысты олардың қызметтері де әр
түрлі.
С е р гіту сә ті. Оқушы ларды екі топқа бөліп,
плакатқа 1 минут ішінде зергерлер мен ұсталардың
темірден жасаған бұйымдарының тізімін жазғызу
керек. Қай топ көп жазса, сол топ жеңімпаз болып
есептелінеді.
«Мект епт егі т ехнология. Технология в школе»
№ 7/2010
