Диплом жұмысы 031440-педагогика-психология мамандығы алматы 2005 ж бастауыш сынып оќушыларының

ОЌУ БАРЫСЫНДА ЌАРЫМ - ЌАТЫНАС ЖАСАУ ТЈЖIРИБЕСIН ЖИНАЌТАУ ЈДIСТЕМЕСI

жүктеу 485,43 Kb. бет 2/2 Дата 16.05.2018 өлшемі 485,43 Kb. #14047 түрі Диплом

ОЌУ БАРЫСЫНДА ЌАРЫМ - ЌАТЫНАС ЖАСАУ ТЈЖIРИБЕСIН ЖИНАЌТАУ ЈДIСТЕМЕСI Оќу жылыныѕ соѕына ќарай балалар сабаќта бiрлесiп жўмыс iстеу жјнiнен бiраз тјжiрибе жинаќтайды. Олар ендi ќажет болєан кезде, жалпы оќу єўралдары мен кiтаптарын пайдалана алады, бiр - бiрiне кјмектесiп, ґз бiлiмiн ортаєа сала бiледi, олардыѕ бойында ўжымдыќ жўмыс тїрлерiне деген ўмтылыс пайда болады. Орыс тiлi, оќу, математика жјне басќа пјндер бойынша оќу материалын меѕгеру ќазiргi балалар їшiн едјуiр ќиындыќ туєызады. Сондыќтан ќажеттi аќыл - ой салмаєы балаєа ауыр, ўнамсыз јсер етпей, кїш салудыѕ, “жаѕалыќ ашудыѕ”, жаѕа, бўрын белгiсiз нјрсенi тїсiнудiѕ арєасында єуанышєа бјленетiндей оќу процесiн ўйымдастыру талап етiледi. Оќу, грамматика жјне тiл дамыту сабаќтары адамдардыѕ ќарым - ќатынасы туралы балалардыѕ кґзќарасын байытуєа, оларды ќоєамдаєы тўрмыс нормаларымен жјне ережелерiмен таныстыруєа мїмкiндiк бередi, баланыѕ елiктеуге тырысатын адамгершiлiк мўратыныѕ ќалыптасуына кјмектеседi. Табиєаттану сабаќтарыныѕ енгiзiлуiне байланысты табиєат оныѕ байлыќтары, адамныѕ табиєатќа кґзќарасы екiншi класс оќушыларыныѕ арнайы оєитын пјнiне айналып келедi. Оќуєа арналєан кiтаптарда ќазiргi балалардыѕ ґмiрi бейнеленген јѕгiмелер берiлген. Јѕгiмелердiѕ мазмўны балалардыѕ назарын кїнделiктi ґмiрде жаќсылыќ, iлтипаттылыќ, єамќорлыќ кґрсетуге аударады. Сјйтiп, балалардыѕ басты назарында айналасындаєы адамдар, достары, жолдарстары, ата - аналары болады. ґнегелiк маєынасы баланы тїсiну сезiмiн сипатталып отырєан оєиєаныѕ тереѕiне жеткiзудi талап ететiндей јѕгiмелерге назар аударуєа болады. Бiрде, сабаќта балалардыѕ iс - јрекетi туралы јѕгiме болєан кезде, оќушылардыѕ бiрi: “Егер жаман єылыќ жасасаѕ, неге мiндеттi тїрде ґзiѕ туралы айтуыѕ керек, ал егер жаќсы iс жасасаѕ, неге їндемеуiѕ керек? Жаќсы iс туралы айту ўнамдыраќ єой” - деп сўрады. Мўєалiм бўл сўраќєа бiрден жауап єайтармады, ол балаларды ойлану мїмкiндiгiнен, бјлкiм, класта болєан оєиєаны жаѕаша кґз алдына елестету мїмкiндiгiнен айырєысы келмедi. Ол ґз мiнез - ќўлќымен балалардыѕ назарын аударєан адамдар туралы айтып беруiн сўрады. Балалардыѕ јѕгiмелерi, олар басќаларєа жаќсылыќ жасап, ол туралы айтпайтын жјне жаќсылыќ туралы сјйлеп, оны iске асырмайтын адамдардыѕ iс - јрекетiндегi айырмашылыќты талдай алмаса да, iштей сезiнетiнiн кґрсеттi. Екiншi класс оќушыларыныѕ бјрi бiрге наєыз мейiрiмдi адам жаќсылыќты награда їшiн емес, адамдарєа басќаша ќарай алмайтындыќтан жасайды деген ќорытындыєа келдi. Ол јрдайым ќарапайым. Адамгершiлiкке тјрбиелеу маќсатында єазає тiлi сабаќтарында јткiзiлетiн єысќаша мазмўндаманы пайдалануєа болады. Бўл їшiн мазмўндамаєа арналєан јѕгiменiѕ тексiне тиiстi мiнез - єўлыќ јдiсiн таѕдауды талап ететiндей проблемалыќ адамгершiлiк мiндеттi енгiзген жјн. Оќу тапсырмасын орындай отырып, бала адамгершiлiк кґзќарасты ќалыптастыруєа арналєан ќажетi материал алады. Мысалы, екiншi класс оќушыларына мынадай јѕгiме оєылды: “Жаз мезгiлi жеттi. Орманда бїлдiрген пiстi. Їш дос - Орал, Болат, Ќасым - їйге бiр - бiр кґрзеѕке пiскен жидек јкелудi ўйєарды. Олар орман iшiн ўзає аралады. Бїлдiргенге тойып, кґрзеѕкелерiн толтырды. Кенет Ќасым єалтасында їйдiѕ кiлтi жоќ екенiн байќады. Бїлдiрген терген жерге єайтып барып iздемекшi болды. Болат жолдасын аяп, кїрсiндi де, їйiне кеттi. Ал Орал …” Тапсырма: Ќасым не iстеуге тиiс екенiн жазу. Мўєалiм осындай текстердi ґзi iрiктеп, оєан мазмўны осы сјтте балалар їшiн неєўрлым актуальды болатын тапсырмалар ґзiрлеп алады. Балалардыѕ ойлау ќызметiнiѕ негiзгi тїрлерi сабаќтаєы жўмыс тїрi коллективтi болєан кезде тезiрек јрi жаќсы дамиды. I кластаєы сияќты II класта да ўжыммен єўрылєан јѕгiмелер ќызыќты болады. Бўл жўмыстыѕ барысында балалардыѕ бойында берiлген сјйлем варианттарын сабыстырып, тјуiрлерiн таѕдай бiлу ќабiлетi дамиды. Математика сабаќтарында есеп шыєарєан кезде бiрлесiп жўмыс iстеудiѕ јр тїрлi варианттары болуы мїмкiн, мысалы: 1) есептiѕ шартын ґз бетiмен оєып шыєу. Оныѕ маєынасын, берiлген мысалдыѕ арасындєы ќарым - ќатынасты аныќтайтын сґздердi табу. Тапсырманыѕ осы бјлiгiн олардыѕ јрєайсысы дўрыс шешкен - шешпегенi туралы ґзара кеѕесу; 2) есептi ґз бетiмен шыєарып, одан кейiн орындалєан жўмысты ґзара тексеру жјне жолдасы орындаєан жўмысќа ауызша баєа беру; 3) жолдасы ойлап тапєан есепке сўраќ єоя бiлу. Есептiѕ кез клген шартына математикалыќ мјнi жаєынан јр тїрлi бiрнеше сўраќ єойылуы мїмкiн екенiне балалардыѕ назары аударылады; 4) таєтаєа жазылєан схема бойынша есеп мынадай саты бойынша жасалады: а) компоненттердiѕ арасындаєы байланыс белгiленедi; ј) математикалыќ ўєымдар арєылы есептiѕ єўрамдас бјлiктерiнiѕ арасындаєы байланыс аныќталады; б) есептiѕ мазмўны аныќталады. Ўжыммен єўрылєан бјлшектерден тўтас есеп жасалып, ол класта ґз бетiмен шыќаруєа ўсынылады. Табиєаттану жјнiндегi пјн сабаќтары балалардыѕ белсендi ќарым - ќатынасына байланысты болады. Їйлестiрiлiп берiлетiн материалмен жўмыс iстеу бiр партада отыратын балалардыѕ зерттелетiн заттарды бiрлесiп ќарауына, салыстыруына, бейнелеуiне мїмкiндiк бередi. Бўл балалардыѕ оќу пјнiне деген назарын кїшейте тїсуге жјне олардыѕ тату, жолдастыќ ќарым - ќатынасын ныєайтуєа кјмектеседi. Мысалы, “Бјлме јсiмдiктерi” деген таќырып бойынша сабаќ јткiзген кезде класты тјрт - тјрт адамнан топтарєа бјлуге болады. Балалар јсiмдiктердi кѕтiп - баптау жјнiндегi мiндеттердi топ мѕшiлерiнiѕ арасында ґздерi бјлiседi: бiрi топыраќ єопсытады, екiншiсi сарєайєан жапыраќтарды їзедi, ќўрєаќ бўтаќтарды кесiп тастайды, їшiншiсi суарады, тјртiншiсi јсiмдiктiѕ аты жазылєан белгi жасайды. Топтарда јр тїрлi оќушылар кезекпен ўйымдастырушы болуєа тиiс. Жўмысты ќабылдап, талдау жасаєан кезде мўєалiм орындалєан тапсырманыѕ сапасын єана емес, сонымен бiрге жўмыс барысында ќалыптасќан ґзара адамгершiлiк ќарым - ќатынасты да баќалап ґтедi. Сјйтiп, балалар бїкiл ўжыммен табысы јркiмнiѕ iстеген жўмысына байланысты екенiне таєы да кґз жеткiзедi. Олар ґзiнiѕ єана жаќсы жўмыс iстеуiѕ жеткiлiксiз, жолдасыѕ да сондай жаќсы жўмыс iстеуi керек, демек, оєан дер кезiнде кјмек кґрсету керек екенiн тїсiнедi. Топтыќ тапсырмаларды ўйымдастыру жјне оларды сабаќта орындау оќушылардыѕ бiрлескен ќызметi кезiнде ўзає уаќыт бойы топтасып араласуына жјне коллективтiк сыннан ґтуiне мїмкiндiк бередi. Жалпы жўмыс їшiн топтар єўра отырып, балалардыѕ арасындаєы жолдастыќ байланысты, олардыѕ ґзара ќарым - ќатынасын, бiрлесiп жўмыс iстеуге балалардыѕ ґзiрлiк дјрежесiн ескеру ќажет. Бiрлесiп жўмыс iстеуге даєдыланбаєан бала ондай жўмысќа даєдыланєан балалармен ынтымаєтасып жўмыс iстейдi. Егер класта ўжымдыќ жўмысќа ґзiрленбеген балалар кґп болса, педагог бїкiл класты топєа бјлуге асыєпауєа тиiс. Ол балалардыѕ жўмысын мўєият єадаќалауєа мїмкiндiк алу, оларды бiрлесiп жўмыс iстеуге, јркiмнiѕ еѕбегiн баќалай бiлуге їйрету їшiн алдымен бiр топєа, одан кейiн екiншi топєа тапсырма бередi. Пјндiк сабаќтардаєы ойластырылып єўрылєан топтар балалардыѕ бiр - бiрiне адамгершiлiк игi ыќпал жасауыныѕ, олардыѕ арасында ґзара дўрыс ќарым - ќатынас ќалыптасуыныѕ пјрмендi єўралы бола алады. Балалардыѕ сјйлеу ќабiлетiн дамыту - барлыќ сабаќтарда болатын процесс - бўл мўєалiмнiѕ назарында болатын ерекше объект. Балалардыѕ сабаќта да, сондай - аќ сабаќтан тыс уаќытта да араласу сарыны кјбiнесе сјйлеу мјдениетiне байланысты болады. Кейбiр балалар ґз жолдастарына јр тїрлi жалєан таєып, дјрекi сґздердi ќолданады, ќатты сјйлейдi немесе заѕды талаптарын жоєары сарынмен ќояды. Жолдастарына кґзќарасын бiлдiрудiѕ осындай сыртќы тїрi кјбiнесе ќарым - ќатынастыѕ мазмўндыќ жаєын аныќтайды. Мўєалiм балалардыѕ ґзара араласу сарынын єадаќалауєа жјне ќажет болєан жаєдайда оны алєа єойлыєан тјрбиелiк мiндеттерге байланысты ґзгертiп отыруєа тиiс. Балалар ўжымында “сыйластыќ сарыны” басым болса, онда жеке адамныѕ ґзара адамгершiлiк ќарым - ќатынасы мен ќасиеттi неєўрлым тезiрек јрi оѕайыраќ ќалыптасады. Сабаќта бјрi мўєалiмнiѕ басшылыєымен жїргiзiледi. Сабаќтаєы балалардыѕ ґзара ќарым - ќатынасыныѕ сипаты кјбiнесе мўєалiмнiѕ жеке ґзiне ґзiнiѕ балалыќ шаєын еске тїсiру, баланыѕ кездесоє жасаєан єылыќтарын байќамаєанси бiлу, балалармен бiрге єуанып, бiрге ренжи бiлу, олардыѕ мѕддесiмен ґмiр сѕре бiлу ќабiлетiне байланысты болады. Мїндай реттерде бала ґзiнiѕ жаєындыќын сезiнiп, класта жолдастарына мўєалiм сияќты ќарауєа тырысады. Мўндай жаєдайда бала мўєалiмнiѕ тарапынан, одан кейiн кластас жолдастарыныѕ тарапынан да демеудi сезiнедi. Бўл оныѕ адамгершiлiк жаєынан дамуы їшiн игi жаєдай туєызады. II класта балалар бiрiн - бiрi жаќсы бiледi жјне жолдастыќ ќарым - ќатынастан басќа, олардыѕ арасында ынтымаєтыќ пайда болады. Мўєалiм оќуєа арналєан текстердi пайдалана отырып, наєыз жолдастыќ пен шынайы достыќ туралы, бўл їшiн ќажеттi ќасиеттер (кiшiпейiлдiлiк, єайырымдылыќ, јдiлеттiлiк жјне ґзара кјмек) туралы балалалрдыѕ кґзќарасын кеѕейтiп, наєыз достыќєа не кедергi келтiретiнiн оларєа кґрсете алады. К.Д. Ушинский: “… шыєармада келтiрiлген адамгершiлiк iс - јрекеттi, адамгершiлiк сезiмдi, адамгершiлiк ойды сїюге баланы итермелейтiн јдеби шыєарма јнегелi шыєарма” – деп жазєан. Оќу їшiн кґркем шыєармалар таѕдау олардыѕ негiзiнде екiншi класс оќушыларыныѕ ґзара ќарым - ќатынасында адамгершiлiк мјдениетiн дамытуєа болатындай етiп жїзеге асырылады. Јдеби шыєармаларды оєи отырып, балалар адамдардыѕ мiнез - ќўлќы мен iс - јрекетiн, iс - јрекеттiѕ болу себебiн ажырата бiлуге, игi iстiѕ јдемiлiгiн сезiнуге, бўзаќылыќты, мейiрiмсiздiктi айыптауєа їйренедi. Ўсынылєан шыєармаларды талєылауєа арналєан сўраќтар балалардыѕ кейiпкер iс - јрекетiн тїсiнуiн баќалай бiлуiн тереѕдетедi. Осы шыєармалардыѕ негiзiнде јткiзiлетiн этикалыќ јѕгiмелер, егер олар баланыѕ жаєын туыстарымен, жолдастарымен ќарым - ќатынасына байланысты болса, егер мўєалiм адамныѕ халыќ, Отан, табиєат дїниесi алдындаєы жауапкершiлiгi туралы мјселе кґтерсе, јдетте, балаларды ґте ќызыќтырады. Сјйтiп, балалардыѕ алдына єойылєан мјселелердi коллективтiк тїрде шешу адамгершiлiк кґрiнiстердi аныќтауєа єана емес, сонымен ќатар балалардыѕ ґмiр тјжiрибесiн кеѕейтуєе де жјрдемдеседi. Јѕгiме кезiнде мўєалiм практикалыќ iстердi ўйымдастыру туралы балалармен мiндеттi тїрде сјйлесуге тиiс. Оќи отырып жјне оєылєан материал бойынша јѕгiме јткiзе келе, балалар бiрте - бiрте адамдардыѕ iсi мен јрекетiн јнегелiк жаєын ажырата бiлуге, адамгершiлiк норма тарапынана тјртiптi баќалай бiлуге їйренедi. Балалардыѕ назарын игi кґрiнiстерге єана емес, жаман кґрiнiстерге де аударып отыру, оларды јдiлетсiздiкке, ќаталдыќєа, арамдыќєа єарсы кїресуге ынталандыру ґте маѕызды. Јдеби шыєармадаєы кейiпкердiѕ мiнез - ќўлќын екiншi класс оќушысы кјбiнесе їлгi тўтады, ол арєылы бала жолдастары мен ґзiнiѕ iс - јрекетiне баєа бередi. Тјрбиелiк жаєынан баланы јѕгiмеде, ертегiде, јлеѕде келтiрiлген “адамгершiлiк проблемамен” ќызыќтыру ґте маѕызды. Осыєан байланысты мўєалiмнiѕ мјнерлеп оќуы їлкен роль атќарады, баланыѕ шыєарманы ўєыну ќабiлетi кјбiнесе осыєан ќатысты болады. Мјселелердiѕ баєыттылыєы, оєылєан шыєарманы талєылау ќорытындысы бала сезiмiн оятардай “проблемалы” болуєа тиiс. Бўл - екiншi класс оќушылары мўєалiмнiѕ басшылыєымен алєа єойылєан мјселенi ґздерi шешуге, шешiмдi дайын тїрiнде шыєармай, ереже жасауєа тиiс деген сґз. Шыєарманы талєылау баланыѕ бiлiмi мен сезiмiнiѕ бiрлiгiн єамтамасыз етуге тиiс, сабаќта оєыєан материал баланы толєандыратындай жаєдай тудыруы тиiс. II класта оќуєа арналєан јдеби шыєармалар тјрт бјлiмге топтастырылып берiлген: адамныѕ асыл мўраты, “Мейiрiмдiлiк пен єайырымдылыќ туралы”, “Жолдастыќ пен достыќ туралы”, “Тiршiлiк атаулыны сїйе бiл”. Кластыѕ ерекшелiгiне ќарай мўєалiм текстi iрiктеп пайдалануы, адамдардыѕ адамгершiлiк сезiмi, тїсiнiгi мен iс - јрекетi туралы баяндайтын басќа јѕгiмелер таѕдауы мїмкiн. Тјменгi класс оќушыларын еѕбек ќызметiне тјрбиелеуде елiмiзде жасалып жатќан экономикалыќ жјне јлеуметтiк ґзгерiстер туралы бiлiмдердi жинаќтаумен тыќыз байланыста жїзеге асыру ќажет. Балаларєа тїсiнiктi материал арєылы мўєалiм оќушыларды еѕбекшiлерiнiѕ алдаєы мiндеттерiмен таныстырады, жалпыхалыќтыќ єўрылыстардыѕ маѕызы туралы айтады. Тјменгi жастаєы оќушылармен “сапа”, “їнем”, “рационализаторлыќ”, “тиiмдiлiк” сияќты ўєымдарды ќалыптастыру жјнiнде де жўмыс жїргiзiп отыру керек. Бўл ўєымдар еѕбек процесiне жјне оныѕ нјтижелерiне, меншiкке, табиєатќа деген кґзќарасты сипаттайды. II класта мўєалiмдер “сапа” жјне “їнем” деген ўєымдарды тереѕ тїсiндiру жўмысын жїргiзедi. Мјселен, балалар чертеж бойынша машина моделiн ґзiрлеудi їйренедi. Модель оќушыларєа кґрсетiледi, оныѕ негiзгi бјлшектерi єаєазда бейнелену ретi белгiленедi, iрi бјлшектерiнiѕ жазыєтыќта бейнелену сипаты аныќталады. Мўєалiм тїсiндiру барысында ќандай шартты саєтаєан кезде уаќыт пен кїштi аз жўмсап, сапасы ґте жаќсы зат жасауєа болатынын еске тїсiруге кјмектеседi. “Сапа” ўєымын тїсiнудiѕ келесi кезеѕi - заттарєа баєа беру. Баєа беру їшiн таѕдалып алыѕєан єадаќалау тобы (јдетте ол ѕш адамнын турады) заттарды ѕш топєа бјледi: їлгiге сйкес келедi, ауытєушылыќ бар, затта јрескел ќателер бар. Заттарєа ауызша баєа берiледi. Еѕбек нјтижелерiн таѕдау тез ґтедi, заттыѕ авторы јдетте аталмайды, јѕгiме еѕбек нјтижелерi жайында болады. Балаларды баќылау зат авторларыныѕ фамилиялары аталмаса да, јрбiр бала ґз їлгiсiнiѕ баєасын єадаќалап, табысына єуанатынын немесе сјтсiздiгiне ренжитiнiн кґрсетедi. Еѕбегiнiѕ нјтижесiн ўжым мадаєтап, еѕбек єуанышын сезiнген бала iштей кїш - єуат алып, еѕбек процесiнен таєы да єуанышєа бјленсем деген iшкi ниетi пайда болады. Бўл бала бойынша адамдыќ ќасиеттi ќалыптастыратын, оны парасатты жјне адамгшершiлiктi тїрде жетiлдiретiн бала еѕбегiнiѕ екiншi “рухани” нјтижесi. III класта “Їнем” деген ўєымды тереѕiрек тїсiндiру жўмысы одан јрi жїргiзiледi. Бўл жўмыста балалардыѕ ќолда бар материалды пайдалану жјнiндегi дербес ќызметi едјуiр орын ала бастайды. Жаѕа заттыѕ чертежiн єаєаз бетiн тїсiре отырып, балалар бiрнеше вариант ўсынады. Мўєалiм бiр топ баланын материалды неєўрлым їнемдi жўмсауєа мїмкiндiк беретiндей етiп орналастырєан чертежына назар аударады. Тјжiрбиеде мўєалiмнiѕ ўєымды тїсiндiре отырып, iстiѕ бiр жаєына єана - материалды їнемдеуге кїш салатынын байќауєа тура келедi, ал їнемдеген материалдыѕ єайда жўмсалатыны балаларєа јрдайым тїсiнiктi бола бермейдi. Їнемделген материалды падалануды, оны єайда жўмсауєа болатынын ойлатсыру ќажет. “Їнем” ўєымын тїсiну процесiнiѕ тўжырымдылыєы жўмыс барысында балалардыѕ творчестволыќ ќабiлет, ептiлiк, тапєырлыќ кґрсетуiне мїмкiндiк бередi. Балалардыѕ еѕбекте дўрыс ўжымдыќ кґзќараста болуын ќалыптсатырудыѕ зор маѕызы бар. Оќушылардыѕ жалпыєа ортає аспап пен материалдарды пайдалануларына, тiптi, кјбiнесе топ бiрлесiп жўмыс iстеулерiне тура келетiн еѕбек сабаќтары мўєалiмдерге балалардыѕ бойында ынтымаєтастыќ пен ґзара кјмек даєдыларын дамытуына кеѕ мїмкiндiктер бередi. Екiншi оќу жылында бiрлескен еѕбек балалар їшiн неєўлым їйреншiктi бола бастады, олар коллективтiк жўмыс жјнiнде бiраз тјжiрибе жинаќтады, бiр - бiрiн жаќсы бiлетiн болды. Балалар ендi тапсырма сипатынан кґрiнген, тапсырманы оѕай бјлетiн топ єўрамын iрiктей алады. Олар ўжымдаєы жўмыстыѕ артыўєшылыќ жаєын тїсiнедi. Сондыќтан III класта мўєалiм бiрлесiп жўмыс iстеу їшiн неєўрлым кїрделi тапсырма бере алады (мысалы, ертегiлерге иллюстрациялар ґзiрлеу, мереке єарсаѕында мектеп їйiн безендiру їшiн гїлдер мен гїл тiзбектерiн ґзiрлеу жјне басќалары). Мўєалiм оќушылардыѕ еѕбек процесiндегi ґзара ќарым - ќатынасын мўєият єадаќалауєа тиiс: олар баяуларды, єарындаштарды бјлiсе ме, єаєазды, картонды дўрыс тарата ма жјне т.б. Жолдастыќ ґзара кјмек кґрсету фактiлерiн атап кґрсетiп, балалардыѕ жолдастыќєа жатпайтын єылыќтарын бетiне айту керек. Сабаќтыѕ соѕында јр топтыѕ жўмысына коллектив бойынша баєа берiп, жўмысты орындаєан кезде оќушылардыѕ ґз бетiмен iстеген жўмысын, инициативасы мен ўєыптылыќ кґрсеткенiн атап јткен жјн. Алайда еѕ бастысы - жўмыста єайырымдылыќ, iлтипаттылыќ кґрсетуге, ґзiнiѕ жјне жолдастарыныѕ жўмысын јдiл баќалауєа оќушылардыѕ назарын аудару. Ойыншыєтардан, їйде пайдаланылатын жјне мектептегi еѕбек сабаќында артылєандардан балалардыѕ ґздерi жасаєан ўсає заттарынан, оќушылардыѕ ґз класына жјне бiрiншi класс оќушыларына арнап жасаєан дидактикалыќ материалдан класта ўдайы жўмыс iстейтiн “Ынтымаєты еѕбек” кґрмесiн їйымдастыруєа болады. Мўндай кґрме ўйымдастырылєан мектептерде оќушылардыѕ ата - аналары мен ґздерi їлкен ыєылас ќояды. Ґз кґрмелерiнiѕ экспонаттарын балалар жалпы ўйєарым бойынша жолдастарыныѕ туєан кїнiне, аналары мен јжелерiнiѕ 8 Наурыз кїнiне жiне т.б. сылай алады. Кейбiр еѕбек сабаќтарыныѕ алдында балалар табиєатќа экскурсия жасайды. Орманда, далада, паркте балалар мўєалiмнiѕ тапсырмасымен топ болып материал жинайды, одан соѕ сабаќ кезiнде олардан јр тїрлi заттар ґзiрлейдi. Пьесалар ґзiрлеу, одан соѕ оларды стол ѕстiндегi єуыршає театрында жјне кјлеѕкелi театрда єою ўдайы еѕбектi талап етедi. Мўєалiм бўл театрда ќандай ойын єоюды, ол їшiн не керектiгiн балалрдыѕ талєылауына ўсынады. Сахна, шымылдыќ жасау, жарыє орнатып, сценарий ґзiрлеу, фигуралар єиып, корациялар iрiктеу, артистер, ойын жїргiзушiлер белгiлеу, шаєыру билеттерiн жазу керек екендiгi аныќталады. ґзi їшiн де, басќалар їшiн де тїрлi - тїстi єаєаз, кистiлер жјне басќа ќажеттi материалдар табу талап етiледi. Балалар алєашєы тапсырмаларды орындау їшiн топтар єўрады. Олардыѕ бiрi театр їшiн рамка жасаса, ендi бiрi шымылдыќ тiгедi; декораторлар иллюстрация iрiктейдi, жарыєтандырушылар ата - аналар кјмегiмен жарыє етуге ќажеттiнiѕ бјрiн тауып, сым жїргiзiп, шамдарын iледi. Еѕбек сабаќында оќушылар ґздерi iрiктеген иллюстрациялардан кейiпкерлердiѕ фигуркалары мен декорациялар єияды. Балалар тапсырмаларды ґзара јдiл бјлiсiп, бiр - бiрiне кјмектесiп бiр - бiрiнен їйрене бiлуге тиiс. Балалар театрын ќўру жјнiндегi кїрделi јрi кґп єырлы жўмыс балаларды жаєындастыра тїседi, ўжымдыќ жўмыстыѕ табысты болуы јрєайсысыныѕ адалдыќына байланысты екендiгiне олардыѕ кґзi жетедi. III класта топтыќ їй тапсырмалары јр тїрлi оќу баєдарламасы бойынша берiледi. Табиєаттану пјнi бойынша жарыєтардан немесе кїзгi гїлдерден гербарий жинау, дјндi јсiмдiктерден немесе арамшјптерден коллекция жасау, ауа райы календарын жїргiзу сияќты тапсырмалар беруге болады. Маќал - мјтел iрiктеудi, јдеби викториналарєа сўраќтар ґзiрлеудiѕ, класс ґмiрiнен инсценировкалар, сыєає кґрiнiстер даярлап, оларды клуб сабаќтарында кґрсетудi топ болып жїргiзген жаќсы. Їйде балалар жолдастарымен бiрге кiшi - гiрiм ойындарды, билердi зор ыєыласпен їйренедi. Ауыл шаруашылыќ еѕбегiне жјне јсiмдiктердiѕ јсуiн баќылауєа байланысты (“Терезе алдындаєы баєша”, “Терезе алдындаєы орман”, “Гїлдi ќысќы баќ”) таќырыптарды топтыќ їй тапсырмаларына негiз етiп алуєа да болады. Балалар ґз “баєшасынан” јнiм жинайды, ґз еѕбегiнiѕ жемiсiмен сыйлайды. “Терезе алдындаєы орманды” оќушылар аєаш јсiмдiктердiѕ: еменнiѕ, ає їйеѕкiнiп, шыршаныѕ, ќараќайдыѕ тўєымынан јсiре алады. Бўл жўмыс ўжымдыќ тїрде - топ, болып жїргiзiледi. III кластаєы ќоєамдыќ пайдалы еѕбектiѕ тїрлерi јр тїрлi - бўлар єластаєы кезекшiлiк, мектеп территориясын тазарту, мектеп баєшалары мен баєтарында жўмыс iстеу, балалардыѕ мектептен тыс коллективтiк еѕбегi (кјшелердi, аулаларды кґгалдандыру, т.б.). Жалпыєа пайдалы еѕбек балаларєа їлкен тјрбиелiк ыќпал жасайды, бiраќ бўл їшiн еѕбектi дўрыс ўйымдастырып, жўмыстыѕ жїйелiлiгiн, балалар арасында мiндет бјлудi ойластыру керек. Ќоєамдыќ тапсырмалар балаларєа ойын тїрiнде берiлуi мїмкiн, бўл оќушылардыѕ тапсырмаєа деген ынтасын кїшейтедi, оларды жўмысты орындауєа ўйымдастыруєа кјмектеседi. Мјселен, мектептердiѕ бiрiнде “Гїл ауруханасы” деген јѕгiменi оєыєаннан кейiн оќушылар ґз класында осындай аурухана ашуєа кiрiстi. Гїл “дјрiгерiн”, “санитарларын” сайлады, терезе алдыныѕ бiрiн “аурухана” еттi. “Дјрiгер” мен “санитарлар” кластаєы, коридордаєы гїлдердiѕ бјрiн ќарап шыєты. “Ауру” гїлдер кластаєы терезе алдына јкелiндi. Балалар гїлдердi суару їшiн ерiтiндi ґзiрледi, жапыраќтарды сѕрттi, єурап єалєан бўтаќтарын єырєып тастады, су себу їшiн їйден себiзгiлеушiлер јкелдi. Гїлдердi “медицина персоналы” єана емес, балалардыѕ кґпшiлiгi кѕтiп - баптайтын болды: бјрi де “ауру” јсiмдiктердiѕ тезiрек “жазылєанын ” тiледi. Бўдан соѕ класта класс кiтапханасыныѕ кiтаптарына жјне оќушылардыѕ ґз кiтаптарына арналєан “ауруханалар” пайда болды. “Ауру” кiтаптарды тiгiп, желiмдеп, сыртын єаптады. Балалар їшiн осындай ќызыќты iстерден олардыѕ алєан јсерлi толєаныстары ґзара адамгершiлiк ќатынастардыѕ дамып, наєаюына барынша игi ыќпал етедi. Бiрлескен јр тїрлi еѕбекте балалар бiрiн - бiрi жаєын бiледi, жолдастыќ пен достыќ кґрiнiстi дўрыс баќалауєа їйренедi. Олар I кластаєыєа ќараєанда, класс санитарлары мен старосталарын жјне т.с. сайлауєа зор жауапкершiлiкпен ќарай бастайды, кандидатураларды белсендi тїрде талєылайды. Балалар ґз єўбыларыныѕ ќасиеттерiнен олардыѕ жолдастарына ќарым - ќатынасын: олар айналасындаќыларєа јдiл ме, јдiл емес пе, iлтипатты ма, iлтипатты емес пе екенiн кґрсете бiлуi маѕызды. Педагог балаларды кемшiлiктердi де, жетiстiктердi де јдептi тїрде талєылауєа баєыттап отыруєа, оларды жолдастарына јдiл јрi жаќсы ниетпен ќарауєа їйретуге тиiс. Дўрыс ўйымдастырылєан ќоєамдыќ пайдалы жўмыс балаларды жаєындастырады. Жолдасына деген єамќорлыќ, бiр - бiрiне кјмек кґрсетiп отыру балалардыѕ јдетiне айналады. Оќушылар сурет салумен айналыса бастаєаннан берi жыл јттi. Сурет сабаќтары бўрынєысынша балаларды бейнелеу јнерiнiѕ єўралдарымен оќытудыѕ жјне дамытудыѕ басты формасы болып ќала бердi. Мўнда балалар ґз бетiмен iстелетiн жўмыста жјне кластан тыс сабаќтарда ґздерiне ќажет болатын бiлiм мен даєдыларды їйренедi. Балалардыѕ бейнелеу ќабiлетiн дамыту бўрынєысынша кґз алдына елестетудi байыту, сезiмталдыќ пен есте саєтай бiлуге жаттыќу арєылы жїзеге асырылады. I кластыѕ материалдарында келтiрiлген јдiстердi едјуiр кїрделiленген материал тїрiнде II класта да ќолдануєа болады. Негiзгi мiндет те бўрынєыша ќалады: баланыѕ суретте јр тїрлi оєиќаларєа, адамдар мен табиєатќа ґз кґзќарасын бiлдiруiне їйрету. Бўл кґзќарас адамдардыѕ iс - јрекетiн балалардыѕ баќалай бiлуiнен, айналадаєы ґмiрден “жаќсы мен жаманды” тїсiнуiнен кґрiнедi. Баќалай бiлу ендi “мен їшiн жаќсы немесе жаман”, “маєан мейiрiмдi немесе мейiрiмсiз ќарайды” деген принцип бойынша єана аныќталмайды - “мейiрiмдiлiк” пен “мейiрiмсiздiк”, “барлыєына ќатысты” деген маєынада ўєындырылады. Балалардыѕ жеке ґмiрлiк тјжiрбиесiне сїйене отырып, оларды адамдардыѕ iс - єимылы мен јрекетiн дўрыс баќалай бiлуге їйретуге болады. Егер баќалау оќушыныѕ мейiрiмдiлiк пен мейiрiмсiздiктi ґзiнiѕ ќалай тїсiнетiндiгiмен, оныѕ жеке ґзiнiѕ жамандыќ пен жаќсылыќєа кґзќарасымен толыќтырылатын болса, адамгершiлiк тўрєысынан баєа беру јрбiр оќушыєа жеѕiл тїседi. Кјптеген сабаќтыѕ таќырыптары балалардыѕ бойында адамдардыѕ iс - јрекетi мен ќасиетiне адамгершiлiк тўрєысынан баєа бере бiлу ќабiлетiн дасмытуєа тiкелей баєытталєан. Балалармен тјрбие жўмысында олардыѕ суреттерiн бiрлесе талєылау ґте пайдалы. Оєан балалардыѕ бјрi баќалайтынын бiлу мўєалiм їшiн ќызыќты болады. Мўндай баќалауєа баєыт бере отырып, балалардыѕ назарын суреттердiѕ айєын сапасына: бейнелеудiѕ јсерлiлiгiне, тїс їйлесiмдiлiгiнiѕ дјлдiгiне, адамдардыѕ мiнез - ќўлќыныѕ дјл кґрсетiлуiне жјне т.б. аудару керек. Кјркемдiк материлдар балаларды тјрбиелеуге кјмектеседi. III класта сурет салудыѕ жаѕа графикалыќ техникасы - ќаламмен сурет салудан бастаєан жјн. Ќаламмен сурет салудыѕ єарындаш пен бояуды пайдалануєа ќараєанда артыќшылыєы бар. Балалар ќаламмен суреттi тезiрек салады, мўныѕ ґзi бўл жаста балалардыѕ тўраќты болмайтын ойын тез жинаќтауына жјрдемдеседi. Оныѕ ѕстiне ќаламмен сурет салу бала ќолыныѕ дјлдiгi мен икемдiлiгiн дамытады, јткенi линияларда јр тїрлi салмаєпен жјне јр тїрлi їйлесiмдiлiгiмен жїргiзе бiлудi талап етедi. Іаламмен жўмыс iстеу балаларды сурет салуды дјлме - дјл ўйымдастыруєа їйретедi. Сабаќтан тыс уаќытта да ќаламмен сурет салуды iс жїзiнде пайдаланудыѕ мїмкiндiктерi кґп. Бўл техникамен орындаєан иллюстрациялар альбомдар мен кґрмелер їшiн материал бола алады. Мўндай суреттер єабырєа газеттерiнде кеѕiнен пайдаланылады. Осыныѕ бјрi балалардыѕ бейнелеу јнерi ќызметiне таќырыптар мен сюжеттердiѕ неєўрлым кеѕ ауєымын енгiзуге, олардыѕ алєан јсерiн толыќ жїзеге асыруына мїмкiндiк бередi. III класта таќырыптыќ тапсырмалардыѕ бјрi дерлiк адамды бейнелеуде балалардан кейбiр даєдыларды талап тетедi. Бўл жастаєы балалардыѕ суреттерiнде адамныѕ дене бiтiмi пропорциясыныѕ араќатынасы жиi бўзылып тўрады. Балалардыѕ кґпшiлiгi јдетте адамныѕ басын анаєўрлым їлкен етiп, аяє - ќолын єысќа етiп салады. Сондыќтан мўєалiм балалар суреттерiнде адам денесiнiѕ барлыќ мѕшелерiнiѕ шамалас болуына назар аударуы тиiс. Бiрнеше сабаќ iшiнде балаларды адамды дјл бейнелеуге їйретуге болмайды. Бўєан бiрте - бiрте ќол жетедi. Дене бiтiмiнiѕ пропорциялылыєы туралы ўдайы еске салуды адамныѕ iс - јрекетiмен жјне жалпы бейнеленiп отырєан оєиєаныѕ маєынасымен байланыстыру керек. Дене бiтiмiнiѕ пропорциясын салу жўмысы балаларды адамныѕ єозєалысын айєын бейнелеуге їйретумен, дене єимылыныѕ жјне ќарапайым бет јлпетiнiѕ мјнiн тїсiнумен ќатар жїргiзген кезде мiндет жеѕiлдей тїседi. Адамныѕ дене бiтiмiн бейнелеуге їйретудiѕ басты јдiсi ойша жјне баќылау негiзiнде жасалатын тапсырмалар болады. Адамныѕ дене бiтiмiн єозєалыссыз (орныєты) єалпында ойша бейнелесу балалар їшiн ґте кїрделi, оларєа ќандай да болсын ќарапайым, бiраќ айєын єозєалыстарды есте саєтау жеѕiл. Салуєа берiлген єозєалыс сѕретiн осы кластаєы оќушылардыѕ бiрi балалардыѕ бјрiне кґрсетедi. Мўєалiм оныѕ тўрысын тїсiндiредi, балалардыѕ јрбiр єимылєа тјн дене, аяє, ќол, бас козєалысына назар аударуєа кеѕес бередi. Еѕ бастысы – суретте балалардыѕ адам єозєалысын айєын бейнелеудi їйренуiне кїш салу; мўндай жаєдайда олардан бјлшектердi дјлмедјл бейнелеудi талап етудiѕ ќажетi жоќ. Балаларєа адамдардыѕ жїрiсiн баќылап кґрудi тапсырєан дўрыс. Мўндай тапсырмаларды балалар тiптi їзiлiс кезiнде де орындай алады. Кейiн бўл баќылаєандарын олар сурет салєанда пайдаланады. Мўєалiм суреттiѕ таєырыбы туралы балалармен јѕгiме јткiзе отырып, балалардыѕ “жаќсы” мен “жаман” єылыќтар жайындаєы кґзќарасын аныќтайды. Балалар ґз ґмiрiнен јр тїрлi оєиќаларды еске тїсiредi. Олар адамдардыѕ кјбiнесе барлыќ жерде бiрдей јрдайым мейiрiмсiз немесе мейiрiмдi бола бермейтiнiн, мейiрiмсiз адамныѕ мейiрiмдi бола алатынын, оныѕ ґзгеруi мїмкiн екенiн тїсiнуге тиiс. Сјйтiп, адамдарєа жалпылай баєа емес, олардыѕ мiнез - ќўлќына сипаттама берiледi; бўл бала суретiнiѕ ерекшелiгiне сјйкес келедi, онда адамєа деген кґзќарас негiзiнен олардыѕ iс - єимылын кґрсету арєылы бiлдiрiледi. Оќушыларєа єойылатын сўраќтарды балалар адамдардыѕ јрекеттерiн адамгершiлiк тўрєысынан ґз бетiнше баќалауєа, ґз сипаттамаларын суретте кґрсету жолын табуєа їйренетiндей етiп єойєан жјн. Балалар сурет салуєа кiрiспес бўрын ґз суретiнiѕ сюжетi туралы ойлануєа, ґздерi баќылаєан жјне суретте бейнелегiсi келген оєиєаны еске тїсiруге тиiс. Параќтыѕ сыртќы бетiне балалар тїсiнiктеме жазу жазып, екi - ѕш сјйлеммен мазмўнын баяндауєа тиiс. Табиєатты бейнелеуге ќатысты тапсырмаларды орманєа, баєєа, парке экскурсия жасаєаннан кейiн јткiзген жаќсы. Балалардыѕ алєан јсерi јлi басылмаєан, серуендеу кезiнде кґзбен кґргендерi ўмытылмаєан. Мўєалiм белгiлi бiр жыл мезгiлiне тјн нјрсенiѕ бјрi суретте бейнеленуге тиiс екенiн балалардыѕ есiне салады, аса кґрнектi орыс суретшiлерiнiѕ пейзаждарын кґрсетедi. Табиєатќа деген эстетикалыќ кґзќарасы арєылы бала оны баќалауды, аялауды їйренедi. I - II класта бейнелеу јнерi сабаќыныѕ тїрлерi јр тїрлi болады. Кластыѕ ґмiрiнде сурет салудыѕ рґлi едјуiр ўлєаяды. Бўл - кез келген јѕгiмелер мен ертегiлерге салынєан иллюстрациялар кґрмелерi мен конкустар, мерекелердi безендiруге ќатысу, кїнделiктерiн иллюстрациялау. Педагогтiѕ иницциативасы мен тјжiрибесi оєан сабаќтан тыс жўмыстыѕ басќа тїрлерi жјнiнде де ой салады. Балалардыѕ јдеби шыєармаларєа иллюстрация жасауына ерекше назар аудару керек. Оќушыларєа ќандай да бiр јдеби шыєармаєа сурет салуды тапсырып, содан кейiн кґрме ўйымдастыруєа немесе еѕ тјуiр иллюстрациялардан альбом жасауєа болады. ґзiне ўнаєан кiтапшаєа ґз бетiнше сурет салєан оќушыныѕ инициативасына селќос ќарамау керек. Гуашьпен салынєан їлкен иллюстрациялармен мереке кезiнде класты безендiрген ґте жаќсы. Балалар мўндай суреттердi мўєалiмнiѕ басшылыєымен топ болып орындайды, балалрдыѕ јрєайсысы панноныѕ ќандай да болсын бiр бјлiгiн немесе оныѕ бјлшектерiн салады. Балалардыѕ суреттерi јрбiр оќушыны жаќсы бiлуге мїмкiндiк бередi. Балалардыѕ дамуын зерттеу маќсатымен суреттердi ўдайы ќарап шыєып, салыстырудыѕ маѕызы ґте зор. Баланыѕ ґзi бейнелеген оєиєа, кеiпкерге кґзќарасы туралы оныѕ суретке деген сезiмi арєылы жорамалдауєа болады. Ашыє, аєшыл тїс їйлесiмi бейнеленген оєиєаныѕ балаєа єуаныш ўялатќанын, кѕѕгiрт, ќараќоныр бойялардыѕ оєан жаєымсыз еткенiн кґрсетедi. Суретте бейнеленген кейiпкерлердiѕ єимылы, бет јлпетi де баланыѕ алєан јсерiн бiлдiредi. Сабаќтыѕ басында параќтыѕ сыртќы бетiне суреттiѕ сюжетi туралы єысќаша жазу керек екенi жайында оќушылардыѕ есiне салуды ўмытпау керек. Балалар суреттерiн талдау оќушылармен тјрбие жўмысында неге ерекше назар аудару керек екенi жјнiнде мўєалiмге ой салары аныќ тјжiрибе. ЌОРЫТЫНДЫ Оќушылардыѕ ойлауын їнемi дамытып отыру, оларда шеберлiк пен даєдыны ќалыптастыру сабаќты оќыту маќсаттырыныѕ жјне бiлiмдердi меѕгерудiѕ ќажеттi алєы шарттарыныѕ бiрi болып табылады. Бiлiмдердi меѕгеру процесiнде оќушылардыѕ ойлануы, шеберлiгiн жјне даєдыларын дамыту мјселелерi кґптеген психолог, педагогтардыѕ жјне јдiскер мўєалiмдердiѕ назарын аударуда. Психолого - педагогикалыќ јдебиетте оќу процесiнiдегi шеберлiктер мен даєдылар деп ненi тїсiнуге болады жјне олардыѕ араќатынасы ќандай деген мјселеге тоєталєыѕ келедi. Даєды оќу iсiнiѕ јдiстерiн автоматты тїрде меѕгеру, ал, iскерлiк бiлiмдi меѕгеру процесiнде туатын мiндеттердi шешу јдiстерi. Мектепте оєылатын пјн есебiнде тарихтыѕ ґзiндiк ерекшелiгiн ескере отырып, бiз тарихшы оќытуда ќалыпта айтылатын шеберлiктердi шартты тїрде тґмендегiдей топєа бјлемiз: тарихи бiлiмдер деректерiн талдай бiлу, тарихи оєиќалар мен єўбылыстардаєы еѕ басты мен елеулiнi, олардыѕ елеулi белгiлерi мен байланыстарын айыра бiлу, тарихи ўєымдардыѕ аныќтамаларын єўрастыра бiлу; материалды ауызша жјне жазбаша баяндай бiлу; хабарлар, баяндамалар, рефераттар, саяси хабарлар дайындау жјне жасау: шаєын єылыми - кґпшiлiк жјне тарихи - кґркем јдебиеттердi реценциялау. Бiлiм мен шеберлiк арасында ґзара байланыстар мен тјуелдiлiк болады. Адамдардыѕ аќыл - ой ќызметiнiѕ санасы сипаты, оларда ќалыптасќан бiлiмдер жїйесiмен бегiлi болады. Бiлiм јр уаќытта да шеберлiктермен даєдылардыѕ тиiстi жїйесiне сїйенедi де, ґз тарапынан жаѕа шеберлiктер мен даєдылардыѕ ќалыптасуыныѕ базасы болып табылады. Оќытудыѕ јрбiр сатысында бiлiмдердiѕ, шеберлiктердiѕ жјне даєдылардыѕ араќатынасыныѕ ойыныѕ кешелденуiн аныќтайды. Танымдыќ тапсырманы шешерде сол тапсырманыѕ ґзiн, сонымен бiрге оєытылатын материалдыѕ мазмўнын тїсiнiп алмай шеберлiктi пайдалану мїмкiн емес. Бiр сыныптаєы, тiптi бiр жастаєы оќушыларды да шеберлiктiѕ даму дјрежесiнiѕ јр тїрлi болатыныѕ ескеру аса маѕызды деп ойлаймын. Мўныѕ ґзi оќушылардыѕ аќыл - ойыныѕ жалпы дамуына да сондай - аќ алдын ала белгiлi баєытпен жїргiзiлген дайындыќ пен жаттыќуєа да байланысты. Іалыптасќан шеберлiк оќушылардыѕ тапсырманыѕ ґздерiне таныс тїрiн жаѕа жаєдайларєа, жаѕа оќу материалына ґз бетiмен ќолдана бiлу ќабiлетiн, яєни ґздерiнiѕ шеберлiктерiн оќу тапсырмаларын орындауда инициатива кґрсете отырып, мјселенi шешудiѕ жаѕа тјсiлдерiн табуын, ќолдана бiлуiн кґрсетедi. Шеберлiктi ќалыптастырудыѕ негiзгi ой ќызметiнiѕ белгiлi тјсiлдерiн игеру болып табылады. Белгiлi шеберлiктi, мјселен єўбылыстарды дайындауды оќушыларда ќалыптастыру їшiн, мўєалiм осы логикалыќ жўмыстыѕ маќсаты мен мјнiн наќты тарихи материалєа ќолдана отырып тїсiндiредi. Даєдымен саластырєанда шеберлiк саналылыќ дјрежесiнiѕ басымдыќымен кґзге тїседi. Оќушылардыѕ салыстыра бiлу шеберлiк дегенiм олардыѕ салыстыруєа тиiстi елеулi баєыттарды ґз бетiмен белгiлей бiлуi жјне бўл жўмысты ґздерi оєып отырєан єўбылыстар мен процестерге лайыќ ќолдана бiлуi. Оќушылардыѕ ойлану жјне сјйлеу ќабiлетiнiѕ дамуы, шеберлiктерi мен даєдыларыныѕ ќалыптасуы бiлiмдердi игеру, оларды сїйену процесiнде жїредi. Бўл бiрыѕєай оќыту процесiнiѕ екi жаєы. Ќорыта келгенде, оќушылардыѕ iскерлiгi даєдысы мен шеберлiктерiн ќалыптастыруда мўєалiм кјбiрек жўмыс iстеу ќажет екенiн айта кеткiм келедi. Жалпы мўєалiм оќушылардыѕ ойлау ќызметiн дамытып жјне шеберлiк пен даєдыларды ќалыптастырудыѕ маѕызы мен мiндеттерiн бiлу керек. Ол оќушылардыѕ ойыныѕ дамуына жјне оларда бiлiмдi ґз бетiмен меѕгеру шеберлiгiн ќалыптастыруєа кјмектеседi. ЈДЕБИЕТТЕР: Ќоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1998ж Саєындыќўлы Е. Педагогика . Алматы, 1999ж Савин П.В. Педагогика. Алматы, 1988ж Ильина А.Педагогитка. Алматы “Мектеп баспасы”, 1977ж //Ќазаќстан мўєалiмi. 1999 жыл 28 сјуiр //Ќазаќстан жоєары мектебi 1999 жыл N 2 57 - 600 бет // Биология, география, химия 1999 жыл N 1 Тарих сабаќтарында оќушылардыѕ танымдыќ ќызметiн дамыту. Т. Тўрлыќўл // Ќазаќ тарихы 1995ж N1 Кенеш Ј. Математиканы оќытудыѕ теориясы мен јдiстемесi // Ќазаќстан жоєары мектебi, 2004 ж N1. Байсерке Л., Аїламасова Г. Оќушылар бойындаєы жаєымсыз кґрiнiстегi јлеуметтiк жаєдайларыѕ себептерi. Алматы, 2004ж Јбдiкерiмова Б., Соколова М. Оќыту техлогиясыныѕ бiлiм сапасын кґтерудегi ыќпалы. Алматы, 2004ж. Шыныбеков Ј., Сапалы альтернативтi оќулыќтар жјне оќу - јдiстемелiк кешен ќалыптастыру мјселелерi жјнiнде // Ќазаќстан жоєары мектебi, 2004ж N2 Жапбаров А. Оќушыныѕ тiлiн дамыта оќытудыѕ мазмўны. Шымкент, 2003ж. Жаќыпбекова Г. Бейiмдеп оќыту. Арќылы iлiмдi толыќ игеру јдiстемесi. Тїркiстан - 2004ж жүктеу 485,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз