Дәріс сабақтарының конспектісі

1. 
   Пайдаланушы интерфейстері қандай кластарға бөлінеді?
   
2. 
   GUI-ді қолданудың қандай ерекшеліктері бар?
   
3. 
   WUI-ді қолданудың қандай ерекшеліктері бар?
   
4. 
   HUI-ді қолданудың қандай ерекшеліктері бар?
   

Ақпараттық өзара қатынас деңгейінің жүйесі. Ақпараттық өзара қатынас деңгейінің интерфейстері мен хаттамаларының өзара қатынасы.

Ақпараттық өзара қатынас интерфейстерін WEB-қосымша мысалында қарастырайық. Бұдан бұрын қарастырылған пайдаланушылық WUI, қосымша деңгейінің программалық интерфейсімен тікелей байланысты екенін атап өту керек. Интернет торабындағы түрлі обектілердің өзара қатынасы ISO 7498 (ISO – International Organization for Standardization) жалпы халықаралық стандарттық ережелері мен талаптарына сай құрылады.

Бұл стандарт үш тақырыптан тұрады “Ақпаратты есептеу жүйесі – Ашық жүйелер өзара қатынасы – Эталонды модель”. Әдетте оны қысқаша – “Ашық жүйелердің өзара қатынасының эталонды моделі” деп атайды. 1983 жылғы осы стандарттың жарияланғаны көптеген белгілі телебайланыстағы компаниялардың және стандарттаушы ұйымдардың көп жылдық жұмысының қорытындысы болды. Осы құжаттың негізі болып табылатын негізгі мақсаты, жүйе аралық ақпараттық өзара қатынас процесін, нақты анықталған қызметімен деңгейлерге бөлу.

Өзара қатынас моделі ретінде OSI (Open System Interconnection) Америка ұлттық стандарт институты ұсынған құрылым болды ANSI (American National Standards Institute) ISO 7498 телебайланыс саласындағы стандарт болып табылады.

Әр салалы ұйымдық өзара қатынастың артықшылығы ол деңгейлік стандарттың дербес жоспарымен қамтамасыз етеді және ақпараттық есептеу жүйесінің программалық қамтамасыз етуі және құрылғының модульді болуы, осы саладағы техникалық дамудың деңгейіне ықпал етеді.

Көп деңгейлік модельді қолданғанда, торап түйіндерінің арасында ақпараттың орнын ауыстыру үшін, ең кіші бөлшектерге бөледі, демек мәселелерді жеңіл шешуге ықпал етеді. Көп деңгейлік модель ақпарат қалай бір қолданбалы программадан, мысалы кестені өңдеуден, басқа компьютерлік торапта тұрған, сол кестені өңдейтін екінші қолданбалы программаға өту жолын сипаттайды.

Мысалы 15-ші суретте көрсетілген А жүйеде Б жүйесіне жіберетін ақпарат бар. А жүйесінің қолданбалы программасы ,А жүйесінің 4-ші деңгейімен (жоғарғы деңгей) байланыса бастайды да, өз кезегінде, А жүйесінің 3-ші жүйесімен байланыса бастайды. Сөйтіп А жүйесінің 1-ші деңгейіне жетеді. 1-ші деңгейдің міндеті ақпаратты тораптың физикалық ортадан алып, беру. Осыдан соң ақпарат тораптың физикалық ортадан өткеннен кейін, Вжүйесіне келіп түседі де, В жүйенің әр деңгейінде өңделіп отырады. Бұл құбылыс кері ретпен 1-ші деңгейде сосын 2-ші деңгейде жүреді және т.с.с. В жүйесінің қолданбалы программасына жеткенше орындалады.

15-ші сурет.

16-шы сурет. Әртүрлі деңгейдегі деректердің инкапсуляция блоктары.

Хабарлама мөлшері, төмен деңгейлер арқылы торапқа жеткенге дейін өседі. Мұнда мәтіннің түпнұсқасы және онымен түгелдей байланысқан басқарушы ақпарат, В жүйесіне көшеді және В жүйесінің 1 деңгейімен жұтылады. В жүйесінің 1 деңгейі түскен ақпараттан тақырыбын бөліп алады және өңдейді, содан кейін ол келіп түскен ақпараттық блокты қалай өңдейтінін анықтайды. Мөлшерлері азайтылған ақпараттық блок 2-ші деңгейге беріледі. Ол берілетін деңгейдің тақырыбын бөледі және оның орындайтын әрекетін білу үшін сараптайды. Қашан ақпараттық блок В жүйесінің қолданбалы бағдарламаларына жеткенде, ол тек түпнұсқалы мәтінге ие болу керек.

Тақырып және мәліметтер құрылымы салыстырмалы түрде, сол сәтте ақпараттық блокты сараптайтын деңгейге тәуелді болады. Мысалы, 2 деңгейдегі ақпараттық блок, осы деңгейдің және оның ізінен тізілетін тақырыптан құралады. Бірақ 2 деңгейдің мәліметтері 3 және 4 деңгейлердің тақырыбынан да тұруы мүмкін. Сонымен қатар, 2 деңгейдің тақырыбы 1 деңгейге қарапайым мәлімет болып келеді. Тақырып түріндегі әрбір жүйенің деңгейіндегі ақпараттық блок тексерілген қосындымен сәйкес келетін КонтСум арқылы аяқталады. Бұл концепция 16-шы суретте бейнеленеді.

Берілген модель бір-біріне салынған матрешканы еске түсіреді. Олардың ішіндегі ең кішкентайы – пайдаланушының мәліметтері, ал барлық қалғандары тағайындау нүктесіне мәліметтерді жеткізу үшін қызмет етеді .

Басқаша айтқанда, бұл жұмыстың механизмі нәтижесінде жоғары деңгейдегі әрбір пакет төмен деңгей протоколының “ конвертіне “ салынады.

ISO 7498 стандартына сәйкес ақпараттық өзара қатынастың жеті деңгейі (қабаттары) белгіленеді:

1. Физикалық деңгейі (Physical Layer)

2. Каналдық деңгейі (DataLink Layer).

3. Тораптық деңгей (Network Layer).

4. Транспорттық деңгей ( Transport Layer).

5. Сессиялық деңгей ( Session Layer).

6. Ұсыну деңгейі ( Presentation Layer).

7. Қосымша деңгейі ( Application Layer).

Екі не одан да көп жүйенің ақпараттық өзара қатынасы, ішкі деңгейілік жүйелердің ақпараттық өзара қатынасының жиынтығын береді. Сайып келгенде, локальді ақпараттық жүйелердің әрбір қабаты, сәйкесінше алыстатылған жүйенің қабатымен өзара қатынаста болады.

Ақпараттық жүйелердің қабаттары (деңгейлері) бір-бірімен өзара қатынаста болады. Онда тікелей өзара қатынасқа тек көршілес деңгейлер қатысады. Әдетте, орта деңгей төменгі деңгей ұсынатын қызметтерді пайдаланады, ал өзі, өз кезегінде жоғарғы деңгейге қызмет етеді.

Тораптық өзара қатынастың иерархиялық ұйымдасуы, мәліметтердің тасымалдау технологияларында орны басылған өнделген құрылымдарды және олардың өзгерістерге тез бейімделуін қамтамасыз етеді. Мысалы, физикалық тасымалдауыш арқылы мәліметтерді тасымалдаудың жаңа әдісіне көшкенде, тек қана төменгі деңгейде өзгеріс орын алады. Егер протоколдар жүйесі ISO 7498 талаптарына сәйкес ұйымдасса, жоғарғы деңгей өзгеріссіз қалады. Тәжірибе жүзінде берілген стандарттың талаптары протокол стектері түрінде жүзеге асады.

Стекке жататын протоколдар арнайы интерфейс иемденеді. Олар тек сол стектің сәйкес деңгейлерінің протоколдарымен өзара қатынасы үшін арналған. Мұндай стектердің мысалы ретінде ТСР/ IP стегін келтіруге болады.

Әдетте, 7-5 деңгейлер жоғарғы болып есептеледі және нақты тораптың ерекшіліктерін көрсетпейді . Пайдаланушының (хабарлама) мәліметтер блогы осы деңгейлермен біртұтас ретінде қарастырылады. Өзгерістерді тек мәліметтердің өздері өткеруі мүмкін.

Кейде 1-3 және 4 деңгейлер OSI төменгі деңгейлері болып саналады. Бұл деңгейлердің әрбірінде мәліметтерді ұсыну форматы анықталады. Стектің 4-деңгейінен біріншіге өту барысында пайдаланушының хабарламасы тізбектей фрагментеледі және сәйкес деңгейдің мәліметтер блогінің тізбегіне түрленеді.

Әдетте, жоғары деңгей протоколдар деректері – төмен деңгейдегі протоколдар деректерінің блогына инкапсуляцияланады (тораптық-каналдық). Сонымен қатар, аттас деңгейдегі протоколдар үшін де инкапсуляция орындалуы мүмкін.